"Sevilya bərbəri" yeni quruluşda

Azərbaycan xalqının musiqi zövqünün sehrli və cazibədar muğam kökləri üzərində formalaşması onun bütün musiqi janrlarından bəhrələnməsi üçün zəmin yaratmışdır. Azərbaycan musiqisevərlərinin sivil dünya ölkələrində, xüsusilə də İtaliyada ərsəyə gətirilmiş operalarına marağı da məhz bununla izah edilməlidir.

Avropa ölkələrində bu və ya digər şəxsin intellektual səviyyəsinin əsas göstəricilərindən biri opera janrından nə dərəcədə xəbərdar olmasıdır. Azərbaycanlıların operasevərliyi avropalılarda xoş təəccüb doğurur. Böyük klassik bəstəkar Üzeyir Hacıbəylinin opera musiqisinin təsirindən musiqi dünyasının ağuşuna atılmaqdan zövq alan millilərimiz dünya operası şedevrlərinə böyük maraq göstərirlər. Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında tamaşaya qoyulan yerli və əcnəbi müəlliflərin operaları bu marağın genişlənməsinə güclü təkan verir. Uzun illərdən bəri klassik operalarda baş rollarda çıxış etmək üçün MDB məkanının müxtəlif bölgələrindən ifaçılar dəvət olunurdu. Bu, bir tərəfdən müsbət haldır. Dünyanın sivill ölkələrində tamaşaya qoyulan operalarda baş qəhrəmanların partiyalarında çıxış üçün qastrolçuların dəvət edilməsi adi qarşılanır və tamaşaçı axınını gücləndirmək üçün yaxşı vasitə hesab olunur. Operasevərlər rollarda əcnəbi qastrolçuların çıxışlarına böyük maraq göstərirlər. Doğrudan da eyni ifaçını dəfələrlə səhnədə görmək və dinləmək bir o qədər də maraq doğurmur. Bakıya dəvət olunan qastrolçuların heç də hamısı yüksək səviyyədə ifa nümayiş etdirə bilmirdilər. Bəzən elə olurdu ki, öz teatrlarında bu və ya digər rolda çıxış etməyən müğənnilər Bakı səhnəsində özlərini həmin rollarda sınamaqdan çəkinmirdilər. Seyircilərdə belə bir haqlı sual doğurdu: "Məgər bizimkilər bunlardan pisdir?" Bakı opera səhnəsi üçün əlaqədar musiqi kafedralarında geniş ifa qabiliyyətli vokalçıların hazırlanmaması qastrolçu dəvət edilməsi zərurətini yaradırdı. Lakin ünvanlarına söylənilən qınaqlardan nəticə çıxaran teatr rəhbərliyi bu sənət ocağının fəaliyyətində müsbətə doğru dönüş yarada bilmişdir. Bugünlərdə böyük italyan bəstəkarı Coakkino Rossininin 1816-cı ildə görkəmli fransız dramaturqu Pyer Oqyusten Bomarşenin "Sevilya bərbəri" komediyasının motivləri əsasında cəmi 19 günə bəstələdiyi bütün dünyada məşhur olan eyniadlı operasının teatrın gənc solistlərinin qüvvəsi ilə yeni quruluşda sərgilənməsi Bakının musiqi aləmində hadisəyə çevrildi. Qraf Almavivanın (əməkdar artist Həsən Enami), bərbər Fiqaronun (əməkdar artist, beynəlxalq müsabiqə laureatı Əvəz Abdullayev), doktor Bartolonun (beynəlxalq müsabiqələr diplomantı, əməkdar artist Əkrəm Poladov), don Bazilionun (beynəlxalq müsabiqənin qran-pri mükafatçısı Əli Əskərov) partiyalarının gözlənildiyindən də yaxşı ifa olunması tamaşaçıların gur və sürəkli alqışları ilə dəyərləndirildi.

Populyar klassik musiqi dünyada ən çox tələbat olan musiqi aləmidir. Alimlərin fikrinə görə, klassik musiqi insanın beyin fəaliyyətini gücləndirməyə, onun itirmiş olduğu enerjini özünə qaytarmağa kömək edir. Latın dilində klassika "nümunəvi" mənasındadır. İnsan populyar musiqi çələngi sayılan klassik "Sevilya bərbəri" komik operasını dinləyərkən dünyanın sehrli, cah-cəlallı musiqi aləminə baş vurmuş olur. "Sevilya bərbəri" operası intəhasız incəliyi, melodik genişliyi və vokal partiyalarının virtuoz parlaqlığı ilə dinləyicini ovsunlayır. Səhnə hərəkətlərinin dinamikası, komik halların bolluğu bu operaya xas əlamətlərdir. İncə melodiyalar, temperamentli, həm də yüngül ritmika, aşıb-daşan həyati istəkləri əks etdirən təranələr bu musiqi əsərini çoxdinlənilən və baxılan edir.

Həmkarları Rossinini komik janrın son klassiki və kralı adlandırırdılar. Məhz Rossininin yaradıcılıq axtarışları sayəsində orkestr daha da canlanmış, opera iştirakçılarının tamhüquqlu üzvünə çevrilmişdir. Orkestrdə hər bir musiqi aləti unikal musiqi imkanlarının tam açılmasına, əsərin qəhrəmanlarının oxuma xüsusiyyətlərinə uyğunlaşmasına yardımçı olmuşdur. Bütün bunların nəticəsində Rossininin əsərlərində orkestr sanki vokalçıların səsləri ilə oxumaq imkanı qazanır. Rossini ilk dəfə olaraq musiqinin başlıca məziyyətlərini bəyan etmiş və bildirmişdir ki, operada musiqi mətnin nökərinə çevrilməməli, sözlər melodiyaların arxasınca səslənməlidir. Elə bu səbəbdən də Rossininin operalarında musiqi sözlərin əsiri olmur, tamhüquqlu iştirakçı kimi səslənir. Melodiyaların səmimiliyi və mükəmməliyi, incə lirizmlə dolğunluğu tamaşaçıları təranələr aləminə aparır.

Rossininin ən parlaq, lakin texniki baxımdan çox mürəkkəb "Sevilya bərbəri" operasını tamaşaya qoymaq istəyində bulunan teatrın potensialında yaxşı opera səsli ifaçılarla yanaşı, həm də yaxşı aktyor qabiliyyətli solistlərin varlığı əsas şərtdir. Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının yaradıcı kollektivində geniş diapazonlu, xoş tembrli səsləri olan gənc istedadlar elə teatrın özündə hazırlandığına görə belə bir çətin operanı tamaşaya qoymaq məramı reallaşmışdır.

Məşhur "Sevilya bərbəri" operasının yeni quruluşda ilk tamaşası bayram ovqatı yaratmışdır. Teatrın möhtəşəm salonunu dolduran operasevərlər tamaşanın aqibətinin necə olacağını böyük maraqla gözləyirdilər. Tamaşaçılar arasında xarici ölkə səfirliklərinin əməkdaşları, elm və mədəniyyət xadimləri, mətbuat nümayəndələri yetərincə idi. Operanın uvertürası əməkdar incəsənət xadimi Azad Əliyevin təfsirində son dərəcə əhatəli səslənməklə dinləyicilərin bütün diqqətini baş verən hadisələr cərəyanına cəlb etdi. Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti, professor Hüseyn Əliyevin iştirakçı gənclərlə apardığı yaradıcılıq hazırlığı öz bəhrəsini verdi. Doktor Bartolonun Sevilya şəhərinin meydanında yerləşən evi qarşısında məhəbbət aşiqi qraf Almavivanın (Həsən Enami) bir qrup musiqiçinin müşayiəti ilə gözəl qız Rozinaya oxuduğu serenada sona yetəndə gənc lirik tenorun xoşagələn ifa texnikası, koloratur gedişləri seyirçilər tərəfindən gurultulu alqışlarla qarşılandı. Bu, Həsən Enaminin qraf Almaviva rolunda ilk çıxışının uğurlu başlanğıcının sübutu idi. Almavivanın qarşılaşdığı çətinliklər zamanı gənc ifaçının roldan-rola girərək vəziyyətdən xilas yolu tapması tamaşaçılarda onun aktyorluq məharətindən razılıq hissləri özünü göstərdi. Həsən Enaminin sərxoş soldat libasında doktor Bartolonun evinə soxularaq gecələmək üçün yer verilməsini tələb etməsi səhnəsində Enaminin tanınmaz dərəcədə dəyişilə bilməsi qabiliyyəti tamaşaçılarda xoş ovqat yaratmışdı. Ona görə ki, Enami özünü böyük stajlı dram aktyoru kimi də göstərə bildi. Həsənin italyan dilində iti danışıq və oxu maneraları da xoşagələn idi. Gənc ifaçı Rossininin nəzərdə tutduğu çətin vokal nömrələrinin ödəsindən layiqincə gələ bildi, eyni zamanda, quruluşçu rejissor Hüseyn Əliyevin səhnə hərəkətlərində statiklikdən yayınaraq dinamizmə üstünlük vermək göstərişlərinə əməl etdi.

Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrında Fiqaro partiyasında vaxtilə güclü səsi, böyük diapazonu olan bariton Ağababa Bünyadzadə və geniş vokal imkanlı bariton İdris Ağalarov çıxış etmişlər. Ağababa Bünyadzadənin Azərbaycan dilində oxuduğu Fiqaronun kavatinası ahıl yaşlı operasevərlərin qulaqlarında öz möhtəşəmliyi ilə bəlkə hələ də səslənir.

Təkcə bizim opera səhnəmizdə deyil, dünyanın başqa opera səhnələrində də unudulmaz bariton Müslüm Maqomayevin yaratdığı Fiqaro obrazı öz yetkinliyi ilə qəlbləri fəth etmişdi.

"Sevilya bərbəri"nin tamaşaçılara təqdim olunan yeni quruluşunda Fiqaro partiyasında gənc və istedadlı Əvəz Abdullayevin çıxışı operasevərlər tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. Əvəz Abdullayev Fiqaronun cəld danışıq, böyük diapazonlu səs tələb etdiyi üçün çox çətin sayılan partiyasının öhdəsindən hər cəhətdən ustalıqla gəldi. İndiyədək italyan bəstəkarı Cakomo Puççininin "Toska" operasında polis rəisi baron Skarpia rolunda, Cüzeppe Verdinin "Riqoletto" operasında Mantuyalı hersoqun təlxəyi rolunda uğurlu çıxışlarından sonra tamaşaçıların sevimlisinə çevrilmiş Əvəz Abdullayev bərbər Fiqaro rolunda da parlaq oyun nümayiş etdirə bildi. Onun səhnədəki cəld hərəkətləri, reçitativlərdə, duetlərdə və s. nümayiş etdirdiyi zəngin mimikası fəndgir, bacarıqlı, ağıllı, sağlam düşüncəli, müxtəlif peşələr sahibi Fiqaronun daxili aləminin tam genişliyi ilə açılmasına yardımçı oldu. Onun yeni tamaşalarda da uğurlu çıxış edəcəyinə inanırıq.

Bas səsinin çevikliyi və geniş imkanları ilə az qala xarüqələr yaradan Əkrəm Poladov Rozinanın qəyyumu, çox kifir, qoca, acgöz, pulgir don Bartolonun partiyasını, cəsarətlə deyə bilərik ki, böyük uğurla ifa etdi. Əkrəm Poladov - don Bartolo qəyyumluq etdiyi Rozinanı var-dövlətinə sahib çıxmaq üçün heç bir çirkin hərəkətdən çəkinmir. Onun əsas məramı gənc qız Rozinaya evlənməkdir. Bu işdə ona köhnə dostu - rüşvətxor, çirkin əməllər sahibi musiqi müəllimi don Bazilio qraf Almavivaya böhtan atmaq məsləhəti verir. Gur, möhtəşəm bas səsli Əli Əskərovun oxuduğu "Böhtan" ariyası onun bir aktyor və müğənni kimi yaxşı formalaşdığının sübutu kimi səslənir. Əli Əskərovun Əkrəm Poladovdan fərqli olaraq parik taxmadan səhnəyə çıxması ona murdar xislətli don Bazilodan daha çox, abırlı adam görkəmi verir ki, bu da arzuolunmaz hal kimi qiymətləndirilməlidir.

Operada baş qadın obrazı Rozinanın - öz həyatını başqalarının istədiyi kimi deyil, öz arzusuna uyğun qurmaq uğrunda qətiyyətliliyi, fəndgirliyi və işvəliliyi ilə mübarizə aparmaq iqtidarında olan gənc qızın vokal partiyasını respublikanın əməkdar artisti İnarə Babayeva təqdirəlayiq ifa etdi. Onu da xatırladaq ki, Rossini Rozinanın vokal partiyasını koloratur xarakterli metso soprano səs üçün yazmışdır. Rozina partiyasında görkəmli koloratur sopranolar da çıxış edirlər. İnarə Babayeva özünün yüksək keyfiyyətli vokal texnikasına malik səsi sayəsində bu partiyanın öhdəsindən bacarıqla gəldi. Güman edirik ki, ifaçı xanım görkəmli italyan bəstəkarı Cakomo Puççininin "Madam Baterrflay" operasında da baş qəhrəman qadın rolunun öhdəsindən layiqincə gələcəkdir.

Respublikanın əməkdar artisti, professor Hüseyn Əliyevin böyük rejissorluq istedadı sayəsində tamaşaçılara çox yüksək səviyyəli əsər təqdim olunmuşdur. Hüseyn Əliyev ifaçıların bir yerdə donub qalaraq konsert manerasında oxumalarına imkan verməyərək onların səhnədə ifa zamanı çeviklik göstərmələrinə nail olmuşdur. Hadisələrin dinamik inkişafı az qala tamaşaçıları da hadisələrin bir növ iştirakçısına çevirir və beləliklə də tamaşaya biganəlik tam aradan qalxır.

Dirijor Azad Əliyevin musiqi təfsiri hadisələrin canlı təsir qüvvəsini artırır. Orkestr tam dolğunluğu ilə səslənir, hər bir musiqi aləti ümumi ifaya üzvi surətdə qoşulur. Simli alətlərin, nəfəs alətlərinin, zərb alətlərinin, sinclərin bəstəkarın nəzərdə tutduğu kimi səslənməsi tamaşa seyirçilərini məmnun qoyur. Ümumiyyətlə, Azad Əliyevin bir dirijor kimi teatra cəlb olunması tamaşaların bədii dəyərinin artmasına zəmin yaratmışdır.

Azərbaycanın əməkdar rəssamı Tahir Tahirovun verdiyi quruluş əsərin məzmununa uyğun həyata keçirildiyi üçün tamaşanın bədii təsir qüvvəsi daha da artmışdır.

Artıq iki yüz ilə yaxındır ki, Rossininin "Sevilya bərbəri" komik operası tamaşaçıları özünün çoşğunluğu, musiqisinin solmayan təravəti ilə məftun qoyur. Dahi alman bəstəkarı Van Lüdviq Bethoven operanın tamaşalarının möhtəşəmliyini nəzərə alaraq Rossiniyə belə demişdi: "Belə "Bərbərlərdən" çox yaratmağınızı məsləhət görürəm".

"Sevilya bərbəri" Rossini irsinin populyar operası olmaqla bərabər, italyan opera tarixində ən parlaq komediyadır.

Rossini musiqisinin xəfifliyi və ürəyəyatımlılığı onu dinləyənlərin hamısının könlünü oxşamaq iqtidarındadır.

Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının bu musiqi şedevrini öz repertuarına daxil etməsi çox əlamətdar hadisə kimi qiymətləndirilməlidir.

Arif HÜSEYNOV

Azərbaycan.- 2009.- 7 noyabr.- S. 7.