Özəl kanalların ictimai tamaşaçısı

Akademik Ramiz Mehdiyevin "Azərbaycan" qəzetinin 2 oktyabr 2009-cu il tarixli nömrəsində dərc edilən "Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr" məqaləsi ölkə ictimaiyyətinin böyük marağına səbəb olaraq cəmiyyətdə, o cümlədən KİV-də davamlı müzakirələrə yol açdı. Xüsusi diqqəti çəkən məqam odur ki, məqalə hətta siyasi və ictimai fəallığı o qədər də nəzərə çarpmayan zümrələri belə məlum diskussiyalara qoşdu. Məqalədə müəllif qloballaşan dünyanın efir məkanında Azərbaycan telekanallarının da layiqli yer tutmasının vacibliyini qeyd edir, mövcud problemləri televiziyanın beynəlxalq standartları və milli dəyərlər aspektində araşdırır, fikir və mülahizələrini tutarlı faktlarla əsaslandırırdı.

Bir faktı xüsusi vurğulamalıyıq ki, məqalə 2001-ci ilin avqust ayında ulu öndər Heydər Əliyevin milli-mənəvi dəyərlərin qorunması barədə məşhur müraciətinin tezislərini və Prezident İlham Əliyevin bu mövzu ilə bağlı dəfələrlə bəyan etdiyi mülahizələri tam müfəssəlliyi ilə əks etdirirək, problemə qətiyyətli, prinsipial yanaşmanı və dövlətin bu sahədəki nöqsanları aradan qaldırmaq üçün ictimai təşəbbüsləri fəallaşdırmaqda maraqlı olduğunu nümayiş etdirirdi.

Məzmunca bir qəzet səhifəsinə sığışan məqalə mahiyyət etibarilə əslində, milyonlarla vətəndaşımızın mövqeyini tam ehtiva edirdi. Bu fikrin qətiliyini "Azərbaycan" qəzetinə gələn oxucu məktubları, redaksiyamıza daxil olan telefon zəngləri, həmçinin qəzetimizin səhifələrində bu mövzuda dərc edilən məqalələr, rəylər də tam isbatlayır. Yalnız "Azərbaycan" qəzetinin timsalında aydın görünür ki, məqalə cəmiyyəti məlum problemin ətrafında sıx səfərbər edərək fəal müzakirələrə imkan yaratdı. Müxtəlif peşə sahibləri, fərqli yaş kateqoriyasına mənsub insanlar, əksqütblü siyasi əqidə daşıyıcıları - bir sözlə, ictimaiyyətin geniş zümrələri teleradio məkanındakı problemlərə qəzetimiz vasitəsilə artıq bu məqalənin kontekstində şərhlər verdilər, açıq və prinsipial münasibətlərini ifadə etdilər. İctimai müzakirələrdə "Azərbaycan" qəzetinin fəallığını təmin edən əsas amil məhz hörmətli akademikin bu həssas məsələyə fundamental baxışının redaksiya heyətində yaratdığı yaradıcı ovqat, eyni zamanda qəzetimizə bu mövzudakı diskussiyalarda iştirak etmək üçün çoxsaylı istək və müraciətlərin olması idi. Ölkənin görkəmli ictimai xadimlərinin, ziyalıların, Milli Məclis deputatlarının, siyasi partiya təmsilçilərinin, televiziya mütəxəssislərinin fəallığı ilə redaksiyamızda keçirilən "dəyirmi masa"da səslənən dəyərli mülahizələr böyük ictimai rezonans doğurdu. Tədbirdə bu kimi diskussiyaların daha geniş miqyasda keçirilməsi ilə bağlı söylənilən fikirlərin məntiqi davamı kimi, müvafiq dövlət qurumlarında, Qeyri-Hökumət Təşkilatlarında, respublikanın ayrı-ayrı rayonlarında müzakirələr keçirildi, konkret təkliflər, ideyalar irəli sürüldü.

Ötən bir ay müddətində qəzetimizdə məlum mövzuda dərc olunan 30-a qədər məqalədə, poçtumuza daxil olan onlarla oxucu məktubunda, teleqramda, redaksiyamıza edilən yüzlərlə telefon zəngində bir münasibət aparıcı idi: akademik Ramiz Mehdiyev hamımızın ürəyindən xəbər verən araşdırma aparıb, ictimaiyyəti uzun müddətdən bəri narahat edən prosesləri dərindən təhlil edib, problemə kompleks yanaşaraq obyektiv şərh verib, qarşıda duran vəzifələri düzgün müəyyənləşdirib, teleşirkətlərin məngənələrində olduqları böhrandan necə qurtulmalarının konkret yollarını göstərib. Vətəndaşlarımız müəllifin teleməkandakı problemlərdən qurtulmaq üçün göstərdiyi çıxış yolunu dəstəkləməklə bərabər, özlərinin də xeyli təkliflərini qəzetimiz vasitəsilə bildirmişlər.

Beləliklə, ötən bir ay ərzində "Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr" məqaləsinin dərci ilə başlayan geniş ictimai müzakirələr efir məkanındakı problemləri bir daha gün işığına çıxardı, nöqsanları konkretləşdirdi, onların aradan qaldırılması yollarını göstərdi. Bəs, bu proses qarşı tərəfdə - özəl telekanalların fəaliyyətində hansı dönüşü yaratdı?

Ötən bir ay onu da nümayiş etdirdi ki, teleradiokanalların səlahiyyət sahibləri ictimai təşəbbüsləri yetərincə dəyərləndirməmişlər. Məqalədə toxunulub, cəmiyyətdə geniş intişar tapan problemlər silsiləsi tamamilə aradan qalxmamış, kosmetik dəyişiklik və ya yeniləşmə imitasiyası üstünlük təşkil etmişdir. Yaradıcı mühitin yüksəldilməsi, peşəkarlığın artırılması, kadr hazırlığının təkmilləşdirilməsi, yeni və daha maraqlı verilişlərin hazırlanması, aparıcıların seçimində sağlam prinsiplərə və peşəkarlıq meyarlarına söykənilməsi kimi ümdə məramlara əməl olunmamışdır. Əsas qınaq obyekti olan şou-biznes verilişlərinin yayımı nəinki dayandırılmış, əksinə, bu proqramların aparıcıları bəzən efir vaxtlarında obyektiv tənqidə qarşı səviyyəsiz, qərəzli arqumentlər səsləndirərək, mövqelərini qorumağa çalışmışlar.

Özəl teleradio məkanını bürüyən primitivlik və səviyyəsizlik bəlasının "məhsulları" hər gün daha inadlı və daha acıqlı formada evlərimizə daxil olur. Bir para cahil və naqis aparıcı telekanallara müəyyən gəlir, reklam gətirsələr də, hələ də xalqımıza və ləyaqətli telejurnalist adına utanc bəxş etməkdə qalırlar. Özəl telekanalların müasir siması sayılan şit və bayağı aparıcılar, mənəviyyatsızlığı həyat tərzinə çevirən istedadsız "sənətkarlar" yenə də ekrandan düşmürlər. Əvvəlki tək ağıllarına gələn hər bir sözü, bazar və çayxana söhbətlərini ekranda dilə gətirir, milyonlarla tamaşaçı üçün təkrar-təkrar tirajlayırlar. Bu gün özəl teleradiokanallar yeni veriliş üzərində yaradıcı potensiallarını reallaşdırmaq əvəzinə, kəndbəkənd, evbəev qapılara düşüb elliliklə efiri "qonaqlıqlara", mətbəx qoxusuna ithaf edirlər, ən "yaxşı" proqramlarını idman mərkəzlərində, sauna və hamamlarda (!), mebel və gözəllik salonlarında, minik maşınlarının salonlarında ərsəyə gətirirlər. Belə primitiv səviyyəyə enən telekanallar, deyəsən, yaradıcılıq və peşəkarlıq mühitindən tamamilə uzaq düşüblər!

İstedadsızlığın "at oynatdığı", maddi gəlir əldə etmək naminə verilişlərin səviyyəsini aşağılamaq kimi meyillərin geniş miqyas aldığı teleməkanda bu acınacaqlı durumla bağlı kimin məsuliyyət daşıdığını akademik Ramiz Mehdiyev məqaləsində aşkar bəyan edirdi: "Azərbaycan televiziya və radio kanallarının monitorinqi göstərir ki, maarifləndirici, məlumatlandırıcı və əyləncə funksiyaları arasında ciddi disbalans yaranmış, peşəkarlıq, yaradıcılıq, yeniliklərin tətbiqi, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması kimi məsələlər teleradio rəhbərlərini o qədər də maraqlandırmır... Bu sahələrdə müşahidə olunan çatışmazlıqlara görə məsuliyyət teleradio qurumlarının rəhbərlərinin üzərinə düşür". Ancaq göründüyü kimi, bu məsuliyyəti daşıyan şəxslər özəl telekanallardan bezərək seçimini xarici ölkə televiziyaları üzərində qərarlaşdıran tamaşaçını yenidən milli efir məkanına qaytarmaq niyyətində (yaxud iqtidarında) deyillər!

Azərbaycan xalqı-tamaşaçısı ötən bir ay ərzində çoxsaylı müzakirələrdə ölkə KİV-də, o cümlədən "Azərbaycan" qəzetinin səhifələrində akademik Ramiz Mehdiyevin məqaləsi konteksində özəl teleradio kanalların rəhbərlərinə, əməkdaşlarına öz gözləntilərini aydın şəkildə izhar edib: telekanallar tamaşaçının, cəmiyyətin maraqlarına xidmət edən ekran və efir siyasəti, fəaliyyət konsepsiyası yaratmalı, strateji hədəfləri müəyyənləşdirməlidir, biznes maraqlarının hər verilişdə güdülməsi praktikasına son qoyulmalıdır; İxtisaslı kadr seçimi, yaradıcılığın səviyyəsinin yüksəldilməsi, kadrların peşəkarlığının artırılması, müasir tendensiyaların öyrənilməsi və yeniliklərin tətbiqi istiqamətində təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirilməlidir; Televiziya informasiya, maarifləndirici və əyləncəli verilişlər hazırlamaqla yanaşı, tamaşaçısını düşündürməyi, istiqamətləndirməyi də bacarmalıdır, milli-mənəvi dəyərlərin, vətənpərvərlik hissinin, tariximizin öyrənilməsinə və təbliğinə önəm verilməlidir.

Bəs deyilən prinsiplərin həyata keçirilməsi üçün son bir ayda özəl teleradio kanalları hansı tədbirlər planı hazırlayıb, onları reallaşdırmağa başladı? Müşahidələr göstərir ki, Azərbaycanın teleradio məkanında problemlərin və ciddi qüsurların ictimai müzakirəyə çıxarıldığı ilk günlərdə ziyalıların və mütəxəssislərin əsaslı irad və təpkisinə tuş gələn özəl kanal rəhbərləri nöqsanlarını etiraf etməyə, "bu fikirlər tamamilə haqlıdır, biz onu tam bölüşürük, həqiqətən də teleməkanda vəziyyət dözülməzdir" - deyərək tənqidi qəbul etdiklərini söyləməyə başladılar. Hətta dəyişikliklər yönündə müəyyən addımların atıldığı da hiss olunurdu: Qınaq hədəfinə çevrilən bir sıra verilişlər və aparıcılar proqramlardan çıxarıldı, bəzi verilişlərdə müzakirə olunan məsələlər ciddi və aktual mövzularla əvəzləndi, bir sıra proqramların isə formatı dəyişdirildi. Təəssüf ki, bu dəyişmək istəyi uzun sürmədi. Özəl teleradio şirkətlərində yaradıcı mühitin yoxluğu, peşəkarların olmaması və ya onlara meydan verilməməsi, hazırlanmasına zəhmət və vəsait sərf olunmayan dedi-qodu verilişlərinin birbaşa efirə ötürülməsinin daha asan və sərfəli olması, başlıcası isə teleradio sahiblərinin vətən və xalq qarşısında məsuliyyət hissini itirmələri ciddi və arzuolunan dəyişikliklərə imkan vermədi! Onlar gözdən pərdə asmağa xidmət edən vasitələrə meyilləndilər! Başqa sözlə, başın ağrıma səbəbini öyrənərək onu müalicə etmək əvəzinə papağı başqası ilə əvəz etmək yolunu tutdular. Əvvəlki aparıcılar geriyə qaytarıldı, şou-biznes və dedi-qodu verilişləri yenidən hakim mövqeyə yiyələndi!

Düzdür, bəzi kanallarda formal baxımdan nə isə etməyə cəhd göstəriblər. Amma bu "təşəbbüslər" yarımçıq alındığından və kanalın maddi maraqlarına uyğunlaşmadığından elə axara salınıb ki, qaş düzəltmək istəyən yerdə vurub gözü də çıxarıblar. Bütövlükdə özəl teleradio kanalları yeniləşməkdə maraqlı olmadıqlarını göstərdilər! Əslində, ictimaiyyətin narazılıqlarını və böhrandan qurtulmaq üçün səslənən təklifləri qulaqardına vuraraq, Azərbaycan tamaşaçısına keyfiyyətli, zövqlü, maraqlı verilişlər təqdim etmək yox, yalnız öz maddi maraqlarını güdmək məqsədi daşıdıqlarını bir daha nümayiş etdirdilər! Bütün bunlar sübut edir ki, telekanalların fəaliyyətini təkmilləşdirmək, bu sahədəki özbaşınalığı aradan qaldırmaq üçün müvafiq qanunvericilikdə dəyişikliklərin edilməsi olduqca vacibdir. Görünür, İnzibati Xətalar Məcəlləsində inzibati tənbeh tədbirlərinin sərtləşdirilməsindən başlayaraq, teleşirkətlərdə qanunvericiliyin tələblərini pozan verilişlərin yayımını dayandırmaq, yaxud kanalın yayımını müddətli məhdudlaşdırmaq və onları iri məbləğdə cərimə etmək, ümumiyyətlə isə lisenziyanın ləğvinə qədər uzanan hüquqi tədbirləri tətbiq etməklə teleməkana məsuliyyət hissini qaytarmaq üçün mövcud qanunvericilikdə müvafiq düzəlişlər aparılması vaxtı çatıb.

Hörmətli akademikin hər bir azərbaycanlının ürək sözünə çevrilən bir ay öncəki fikri bu gün də aktualdır: "Azərbaycan tamaşaçısı radio və televiziyalardan ölkəmizdə və dünyada baş verən taleyüklü hadisə və proseslər haqqında obyektiv, hərtərəfli informasiya çatdırılmasını, onların yüksək peşəkarlıqla şərh edilməsini, maarifləndirmə xarakterli keyfiyyətli verilişlər gözləyir. Radio və televiziya həm də milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunmasında, azərbaycançılıq ideyasının təbliğində, Azərbaycan dilinin, mədəniyyətinin, ölkəmizlə bağlı tarixi həqiqətlərin yayılmasında mühüm rol oynamalıdır. Ümid etmək olar ki, teleradio qurumları fəaliyyətlərini yeni dövrün tələblərinə uyğun quraraq cəmiyyətin aktual problemlərinə diqqəti artıracaq, tamaşaçıların və dinləyicilərin informasiya tələbatını ödəyəcək, müxtəlif peşə sahibi və sosial təbəqədən olan insanların zövqünə və maraqlarına cavab verən cəlbedici proqramlar hazırlayacaqlar".

Bu tipli verilişləri, belə fəaliyyəti özəl telekanallardan tələb etmək bizim vətəndaş haqqımız, bu öhdəlikləri ödəmək isə onların hüquqi borcudur!

"Azərbaycanın efir məkanı: problemlər və vəzifələr" məqaləsində toxunulan məsələlər ətrafında qəzetimizdə gedən ictimai müzakirələrin ilkin mərhələsinə yekun vururuq. Hər bir vicdanlı vətəndaş, ölkəsinin teleməkanındakı problemlərindən narahatlıq keçirən azərbaycanlı akademik Ramiz Mehdiyevin obyektiv tədqiqatına həssaslıqla yanaşdı və buradakı fikirləri öz qəlbinin sədası kimi qəbul etdi. İnanmaq istərdik ki, bu istiqamətdə davam edən ictimai təşəbbüslər öz effektiv nəticəsini verəcək, özəl telekanallar fəaliyyətlərini müstəqil Azərbaycanın imicinə çevrilən davamlı inkişafın və dönməz yüksəlişin dinamikasına uyğunlaşdıracaqlar. İnkişafda olan Azərbaycanda heç bir sahə geridə qalmamalıdır!

İxtiyar HÜSEYNLİ

Azərbaycan.- 2009.- 10 noyabr.- S. 8.