Ədaləti uca tutan rəhbər

Müstəqil Azərbaycan yeni minilliyin başlanğıcında ulu öndər, dünya şöhrətli ictimai-siyasi xadim Heydər Əliyevin ideyalarının ən layiqli davamçısı cənab İlham Əliyevin rəhbərliyi altında uğurlu gələcəyə doğru inamla irəliləyir, bu yolda qarşılaşdığı müxtəlif maneələrə, çətinliklərə mətinliklə sinə gərir. 2003-cü ilin 15 oktyabr seçkilərindən ötən 6 il Heydər Əliyev siyasi kursunun diktə etdiyi sülh, sabitlik və tərəqqi yolunun alternativsizliyini bir daha sübuta yetirmiş, inam və etimad üzərində qərarlaşan, dərin elmi əsaslara söykənən sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının həlledici uğurlarını təmin etmişdir.

2009-cu ilin 15 oktyabrında keçirilmiş növbəti seçkilərdə də inamlı qələbə qazanaraq ikinci müddətə Azərbaycan Prezidenti seçilmiş İlham Əliyev son bir ildə iqtisadi, siyasi, hüquqi islahatları keyfiyyətcə yeni mərhələdə də uğurla davam etdirmişdir.

Son bir ildə xüsusən də, məhkəmə-hüquq və ədliyyə islahatlarının inamla davam etdirilməsi Azərbaycanda demokratik dəyərlərin daha da möhkəmlənməsinə, vətəndaş cəmiyyəti təsisatlarının inkişafına imkan vermişdir. Bu baxımdan 18 mart 2009-cu ildə keçirilmiş ümumxalq referendumu nəticəsində Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasına edilmiş əlavə və dəyişikliklərin müstəsna əhəmiyyətini xüsusi qeyd etmək lazım gəlir. Referendum Aktında Konstitusiyanın 29 maddəsinə təklif edilən 41 əlavə və dəyişikliyin hər biri vətəndaşların konstitusion hüquqlarının daha da genişləndirilməsinə və səmərəli təminatına xidmət edir.

Hər bir dövlətdə ali hüquqi sənəd kimi yüksək təsir qüvvəsinə malik olan Konstitusiya ictimai münasibətləri sivil şəkildə tənzimləyən, dövlətlə vətəndaş arasında qarşılıqlı məsuliyyət və vəzifələri müəyyənləşdirən təkmil hüquqi mexanizm kimi xarakterizə edilir. Bu nöqteyi-nəzərdən cəmiyyətin inkişaf tempi, baş verən yeniliklərin pozitiv xarakteri, vətəndaşların hüquqi və siyasi düşüncə tərzinin kamilləşməsi qanunların, o cümlədən Konstitusiyanın daha da təkmilləşdirilməsini, müasirləşdirilməsini obyektiv reallıq kimi gündəmə gətirir. Hər bir qanun kimi Konstitusiyanın da zamanın ruhu, cəmiyyətin iradəsi ilə uzlaşması, yeniliklərə adekvat reaksiya verməsi son dərəcə vacibdir.

Əsas Qanunumuzun məzmun sabitliyi ilə fərqlənən, uzun müddətə nəzərdə tutulan, dövlətin hüquq sisteminin fundamental bünövrəsini təşkil edən ali qanun olması heç də onun daimi dəyişməzliyi, toxunulmazlığı kimi tövsif edilmir. Qanunlardan daha üstün hüquqi qüvvəyə malik olan və beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanan Konstitusiya dövlətin inkişaf prioritetləri ilə yanaşı, cəmiyyətin zamanla uzlaşan inkişaf xüsusiyyətlərini, obyektiv sosial tələbata çevrilən yenilikləri özündə əks etdirməli, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına daha etibarlı təminat mexanizmləri formalaşdırmalıdır. Əsas Qanuna zaman-zaman müəyyən əlavə və dəyişikliklərin edilməsi, onun müasir tələblərə uyğunlaşdırılması bütün demokratik dövlətlər üçün səciyyəvi haldır.

Martın 18-də keçirilmiş ümumxalq səsverməsi ilə Konstitusiyaya edilmiş əlavə və dəyişikliklərlə ötəri tanışlıq belə, onların mütərəqqi xarakter daşıdığına, hər bir vətəndaşın maraq və mənafeyinə cavab verdiyinə ciddi əminlik yaradır. Konstitusiyaya edilmiş dəyişikliklərin bir qismi respublikamızın son illər uğurla həyata keçirdiyi sosialyönümlü siyasətin xarakterindən irəli gəlmişdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin reallaşdırdığı iqtisadi islahatların nəticəsi olaraq dövlət büdcəsinin gəlirlərinin əhəmiyyətli dərəcədə artması dövlətə vətəndaşın daha layiqli, firavan həyat səviyyəsinin təmin edilməsi öhdəliyini götürmək, bu sahədə həyata keçirilən davamlı siyasətə konstitusiya təminatı yaratmaq imkanı verir. Bu baxımdan konkret olaraq 12 və 15-ci maddələrlə dövlət hər bir vətəndaşın "layiqli həyat səviyyəsinin təmin olunmasını", habelə "sosial yönümlü" siyasətin həyata keçirilməsini mühüm öhdəliklər kimi üzərinə götürür. Sosial siyasət dedikdə, hər bir vətəndaşın ehtiyaclarının daha dolğun, təminatlı şəkildə ödənilməsinə xidmət edən səmərəli tədbirlər sistemi nəzərdə tutulur.

2009-cu ilin 18 mart referendumunun nəticəsi kimi Konstitusiyaya edilən əlavə və dəyişikliklərin bir qismi məhkəmələrin fəaliyyəti ilə bağlı olmaqla, ədalət mühakiməsinin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə, vətəndaşların qanuni mənafeyinin məhkəmələrdə daha etibarlı müdafiəsinə xidmət etmişdir. Məsələn, 125-ci maddəyə edilən əlavəyə görə isə "Məhkəmə icraatı həqiqətin müəyyən edilməsini təmin etməlidir". Yəni, həqiqətin müəyyən edilməsi bir konstitusion öhdəlik kimi məhkəmələrin üzərinə qoyulur. 129-cu maddənin (Məhkəmə qərarları və onların icrası) II hissəsinə edilən əlavədə isə qeyd olunur ki, "Məhkəmə qərarının icra olunmaması qanunla müəyyən edilmiş məsuliyyətə səbəb olur". Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 129-cu maddəsində məhkəmənin qəbul etdiyi qərarların dövlət adından çıxarılması və məcburi olması təsbit edilmişdir.

Dövlət başçısı son bir ildə cəmiyyətin hüquq sistemində xüsusi yeri və rolu olan ədliyyə sisteminin müasirləşdirilməsi istiqamətində də bir sıra tədbirlər həyata keçirmişdir. 2009-cu il 6 fevral tarixli "Azərbaycan Ədliyyəsinin inkişafına dair 2009-2013-cü illər üçün Dövlət Proqramı" aktuallığına, əhatə etdiyi məsələlərin miqyasına, ədliyyə sahəsində həllini gözləyən problemlərə kompleks yanaşma mexanizmlərinə görə xüsusilə fərqlənir. Dövlət proqramının preamblua hissəsində vurğulandığı kimi, ölkədə hüquq sisteminin müasirləşdirilməsi, məhkəmə-hüquq islahatlarının davam etdirilməsi ədliyyə orqanlarının və məhkəmələrin fəaliyyətinin son dövrün tələbləri səviyyəsində qurulmasını, ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin artırılmasını, vətəndaşların məhkəmələrə və ədliyyə orqanlarına müraciət imkanlarının asanlaşdırılmasını, regionlarda hüquq infrastrukturunun genişləndirilməsini, yeni nəsil hüquqşünaslarının formalaşdırılmasını, cəza-icra siyasətinin humanistləşdirilməsini zəruri edir. Dövlət proqramının imzalanması da məhz ədliyyə orqanlarının və məhkəmələrin dinamik inkişafının təmin edilməsi, yeni informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının tətbiqi, normativ-hüquqi və maddi-texniki təminatın yaxşılaşdırılması, kadr potensialının, ədliyyə orqanlarının sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi məqsədini daşıyır.

"Azərbaycan Ədliyyəsinin inkişafına dair 2009-2013-cü illər üçün Dövlət Proqramı" ədliyyə sahəsində daha sürətli inkişafı təmin etmək üçün əsas vəzifələri, istiqamətləri yerinə yetirilməli olan tədbirləri müəyyən edir. Dövlət proqramının məqsədi Azərbaycan Respublikasının ədliyyə sahəsində dövlət siyasətinin daha uğurla həyata keçirilməsini, ölkədə aparılan məhkəmə-hüquq islahatlarının davam etdirilməsini, ədliyyə orqanlarının və məhkəmələrin dinamik inkişafını təmin etməkdən ibarətdir.

Azərbaycanda insan hüquqlarının, siyasi plüralizmin, vətəndaş cəmiyyətinin mövcudluğu öz təsdiqini bu gün həm də demokratik institut kimi formalaşmış kütləvi informasiya vasitələrinin müstəqil fəaliyyətində, onların inkişafı üçün yaradılmış hüquqi təminatlarda tapır. Respublikamızda bu yöndə həyata keçirilən mütərəqqi islahatlar, ilk növbədə, demokratik, hüquqi və dünyəvi inkişaf yolunu prioritet seçərək bu yolla inamla irəliləyən Azərbaycanda kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətinə verilən yüksək qiymətin ifadəsi sayılmalıdır. Dövlət başçısı İlham Əliyev söz və mətbuat azadlığının təmini sahəsində həyata keçirdiyi siyasəti son bir ildə də uğurla davam etdirmişdir. Azərbaycan Prezidentinin 3 aprel 2009-cu il tarixli "Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun yaradılması haqqında" sərəncamı da məhz Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi Konsepsiyasında əksini tapmış məsələlərin praktik surətdə gerçəkləşdirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Sərəncamla həmçinin "Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu haqqında Nizamnamə" təsdiq edilmişdir.

Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi konsepsiyasına görə, kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi metodiki, təşkilati-texniki, konsultativ, maliyyə və digər formalarda ola bilər. Metodiki dəstək kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, onların informasiya əldə etmək imkanlarının genişləndirilməsi, kütləvi informasiya vasitələri nümayəndələrinin ixtisas və peşə hazırlığının artırılması üçün tövsiyələr, materiallar, məlumat kitabçaları və digər vəsaitlərin hazırlanması yolu ilə həyata keçirilməlidir. Fond Mətbuat Günü ərəfəsində 40-a yaxın kütləvi informasiya vasitəsinə 10 min manat yardım göstərmiş, eyni zamanda, elan olunmuş qrant müsahibəsinin 2009-cu il sentyabrın 1-də nəticələri açıqlanmışdır. Ümumilikdə, KİV-nin inkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun yaradılması mətbuatın inkişafı və problemlərinin həlli baxımından mühüm addım olmuşdur.

Cənab İlham Əliyev insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının qorunması, ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin təmin edilməsi baxımından məhkəmələrin normal iş şəraitinin yaradılmasını da son dərəcə vacib hesab edir. Məhkəmələrin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, onların yeni bina və inventar ilə təmin olunması, hakimlərin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər də məhz bu ali məqsədin gerçəkləşdirilməsinə xidmət edir. 2009-cu ilin mayında Ali Məhkəmənin ən müasir tələblərə cavab verən yeni binasının istifadəyə verilməsi də bu diqqət və qayğının bariz təcəssümüdür. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev həmin binanın açılış mərasimindəki çıxışında hakimlərin fəaliyyəti ilə bağlı tövsiyələrini, arzu və niyyətlərini də ifadə etmişdir: "Hər yerdə ədalət olmalıdır, ilk növbədə, məhkəmə sistemində. Çünki burada qəbul edilmiş qərarlar insanların taleyinə təsir göstərir. Bir də demək istəyirəm ki, heç bir cinayət cəzasız qalmamalıdır, ancaq günahsız insanlar da cəzalandırılmamalıdır. Ona görə hakimlərin üzərinə çox böyük və şərəfli missiya düşür".

2008-ci ilin 15 oktyabr seçkilərindən sonra hüquqi sahədə aparılan islahatlar göstərir ki, Azərbaycanda qanunun aliliyinin təminatı, məhkəmə hakimiyyətinin dövlət idarəçilik mexanizmində nüfuzlu və müstəqil təsisat kimi təşəkkül tapması, ədalət mühakiməsinin həyata keçirilməsi zamanı insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin yüksək səviyyədə təşkili, cinayət və mülki mühakimədə demokratik prinsiplərin qorunması, peşəkar hakim korpusunun formalaşdırılması, məhkəmələrin fəaliyyətində şəffaflığın təmin edilməsi, ədliyyə sisteminin müasirləşdirilməsi və digər konseptual məsələlərin həlli dövlət başçısının xüsusi diqqət mərkəzində olmuşdur. Əminliklə demək olar ki, Prezident İlham Əliyevin inamla həyata keçirdiyi məhkəmə-hüquq islahatları bundan sonrakı mərhələdə də qanunçuluğun, hüquq qaydalarının daha da möhkəmlənməsinə, habelə Azərbaycanın beynəlxalq arenadakı demokratik imicinin yüksəlməsinə xidmət edəcəkdir.

Elşad ABDULLAYEV,

hüquq elmləri doktoru,

professor

Azərbaycan.- 2009.- 15 oktyabr.- S. 5.