Yorulmaz tədqiqatçı, bacarıqlı təşkilatçı və görkəmli nəzəriyyəçi alim

XX əsrdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında bir neçə nəsil akademiklər təmsil olunmuşdur. Mütləq əksəriyyət belə fikirləşir ki, əvvəlki dövrlərin klassik akademikləri bu mötəbər adı daha uca səviyyədə daşımışlar. Bu məqamda onların elmi əsərlərinin sayı və sanbalı, habelə elmi-təşkilati fəaliyyət sahəsindəki fəallıqları əsas kimi qəbul olunur. Etiraf etməliyik ki, həmin mülahizələrdə müəyyən həqiqət də var. Lakin hazırkı mərhələdə də klassik akademiklərin yolunu uğurla davam etdirən və elmimizi daha da zənginləşdirən elm xadimlərimiz az deyildir. Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü İsa Həbibbəyli məhz bu qəbildən olan görkəmli alimlərdən biridir. O, Azərbaycanda alim-klassiklərin yolunu, ənənəsini yeni şəraitdə və yeni müstəvidə uğurla davam və inkişaf etdirərək zənginləşdirir. Akademik İsa Həbibbəyli hər şeydən əvvəl ölkənin məhsuldar alimlərindən biri kimi xarakterizə olunur.

O, demək olar ki, hər il respublika miqyasında ən çox elmi əsərləri çap olunan alimlərdən biri kimi diqqəti cəlb edir. İsa Həbibbəyli elmin köklü, mühüm problemlərinin həllinə üstünlük verir. Onun təsadüfi mövzulara, ötəri məsələlərə həsr olunmuş yazısı, demək olar ki, yoxdur. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslıq elminin XIX-XXI əsrlər üzrə problemlərinin öyrənilməsində və həllində akademik İsa Həbibbəylinin elmi əsərlərinin xüsusi yeri və əhəmiyyəti var. O, milli romantizm və tənqidi realizm ədəbi cərəyanları haqqında ardıcıl olaraq ciddi elmi əsərləri ilə diqqəti cəlb edən tanınmış elm xadimidir. Azərbaycan romantizmi klassiklərinin və ölkəmizdə tənqidi realizmin əsas yaradıcılarının əsərlərinin mövzusu - ideyası ilə bir sırada poetikası, dili, üslubu, bədii metodu və məcazlar sistemi, janr zənginliyi də İsa Həbibbəyli tərəfindən illərdən bəridir ki, ardıcıl şəkildə öyrənilib ümumiləşdirilir. İsa Həbibbəyli sanballı xidmətləri olan görkəmli ədəbiyyat tarixçisi olmaqla yanaşı, həm də ədəbi-elmi mühitdə qəbul edilən ədəbiyyat nəzəriyyəçisidir. Onun romantik lirikanın ideya-sənətkarlıq imkanlarına, sonet və marş kimi janrların təkamülünə, satiranın ədəbi növlərdən biri olması, ədəbiyyatşünaslıq elminin şöbələrinin yenidən təsnifləndirilməsi, ədəbiyyatın tərifinin dəqiqləşdirilməsi məsələlərinə dair elmi mülahizələri geniş əks-səda doğurmuşdur. Alimin "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi" adlı dərs vəsaitindən ali məktəblərdə geniş istifadə olunur.

Akademik İsa Həbibbəyli Azərbaycan mirzəcəlilşünaslıq elminin inkişafında yeni mərhələ yaratmışdır. O, yeni dövr Azərbaycan mirzəcəlilşünaslıq elminin fədakar yaradıcısıdır. Müstəqillik mərhələsində böyük demokrat ədib Cəlil Məmmədquluzadə haqqında ən sanballı, yeni araşdırma materialları ilə yeni elmi düşüncənin vəhdətindən yoğrulmuş dəyərli əsərlər İsa Həbibbəylinin qələmindən çıxmışdır. Görkəmli alimin geniş həcmə malik olan "Cəlil Məmmədquluzadə: mühiti və müasirləri" monoqrafiyası bir əsrlik tarixi olan Azərbaycan mirzəcəlilşünaslığında yeni mərhələ açan qiymətli əsərdir. Bu əsərdə əhatə olunan çoxsaylı arxiv sənədləri, zəngin ədəbi tarixi informasiyalar, maraqlı dövri mətbuat materialları adamı heyrətə gətirir. İsa Həbibbəyli həmin informasiyaları və materialları toplamaq zəhmətini çəkməklə bərabər, seçmək, sistemləşdirmək, təqdim və təhlil etməyin də öhdəsindən layiqincə gəlməyi bacarmışdır. Onun görkəmli yazıçı Cəlil Məmmədquluzadə haqqında Azərbaycanla yanaşı, Rusiyada, Türkiyədə, Fransada, Pakistanda, Misir Ərəb Respublikasında, İran İslam Respublikasında, İraqda çap etdirdiyi kitablar və məqalələr qüdrətli ədibin dünya şöhrətinin təmin olunması qayğılarını da əhatə edir. İsa Həbibbəylinin hazırda görkəmli yazıçı Cəlil Məmmədquluzadənin dünyanın müxtəlif ölkələrində - Fransada, Polşada və İranda yaşayan nəvə-nəticələrini axtarıb tapması, onlarla əlaqələr yaratması əhəmiyyətli xidmət sayılmağa layiqdir. Bundan başqa, İsa Həbibbəylinin Məhəmməd Tağı Sidqinin və Məhəmmədağa Şahtaxtlının irsini toplayıb kitab halında nəşr etdirməsi, araşdırıb öyrənməsi də təqdirəlayiq işdir. Həmçinin onun Məhəmmədhüseyn Şəhriyar, Məmməd Araz, Sabir Rüstəmxanlıya həsr olunmuş kitabları geniş oxucu kütləsinin, mütəxəssislərin faydalanacağı mənbələrə çevrilmişdir. Beləliklə, İsa Həbibbəylinin Azərbaycan ədəbiyyatının çoxəsrlik tarixinə və ədəbiyyat nəzəriyyəsi məsələlərinə həsr etdiyi əsərlər müstəqillik dövrü Azərbaycan elminin qiymətli səhifələrini təşkil edir.

Geniş elmi dünyagörüşü akademik İsa Həbibbəyli üçün səciyyəvi cəhətdir. O, Azərbaycan ədəbiyyatı və ictimai fikri ilə yanaşı, Amerika, Avropa, Rusiya və Şərq ədəbiyyatı, ədəbi-mədəni əlaqələr haqqında da professional səviyyəyə malik elmi əsərlərin müəllifidir. Onun Ernest Heminqueyə, Aleksandr Puşkinə, Marağalı Əvhədiyə, Nazim Hikmətə, bolqar ədəbiyyatına həsr etdiyi əsərlər özünün xarakterinə görə ciddi araşdırmalardan yoğrulub, istinad, qaynaq təşkil edən mənbələrdir. Eyni zamanda, İsa Həbibbəylinin tarix, siyasət, incəsənət, folklor və mətbuat sahələrində yazdığı əsərlər də həmin elmi istiqamətlərin mütəxəssisləri tərəfindən qəbul olunur.

İsa Həbibbəyli ideyalı alimdir. Tarixilik, millilik, ideyalılıq və müasirlik akademik İsa Həbibbəylinin elmi fəaliyyətinin əsas səciyyəsini müəyyən edir. Xüsusən onun müstəqillik dövrü Azərbaycanının gerçəklikləri, ölkəmizdə gedən ictimai-siyasi proseslər barəsində yazdıqları əsərlər İsa Həbibbəylinin ədəbiyyatşünaslıqla yanaşı, siyasətşünaslıq sahəsində də professionallıq nümayiş etdirdiyini aydın şəkildə göstərir. Belə məqamlarda İsa Həbibbəylinin əsərlərində elmlə publisistika, elmi düşüncə ilə ictimai düşüncə çarpazlaşır. Bununla belə, İsa Həbibbəylinin publisistikası da qəzetçilikdən fərqli olaraq, araşdırma və təhlil xarakterli olduğu üçün jurnalistikadan qat-qat çox elmə yaxındır. Bunları elm adamının elmi-publisist düşüncəsinin orijinal əsərləri adlandırmaq mümkündür. Və belə əsərlərində İsa Həbibbəylinin alim düşüncəsi ilə vətəndaşlıq mövqeyi, dövlətçiliyə dair baxışları, müstəqillik haqqındakı qənaətləri bir vəhdət halında təzahür etdiyi üçün yeni və orijinal təsir bağışlayır.

Elm təşkilatçısı kimi də İsa Həbibbəylinin sanballı xidmətləri respublika ictimaiyyətinin diqqətini cəlb edir. Rektor kimi onun ardıcıl və səmərəli fəaliyyətinin nəticəsində Naxçıvan Dövlət Universiteti ölkəmizin əsas elm və təhsil mərkəzlərindən biri səviyyəsinə yüksəlmişdir. Geniş beynəlxalq əlaqələrə malik olan Naxçıvan Dövlət Universitetinin alimləri Azərbaycan elmini ölkəmizdə və xaricdə ləyaqətlə təmsil edirlər. Universitetdə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları sahəsində həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlər əməkdaşların dünya elmi qurumları ilə əlaqəli fəaliyyətinə meydan açır. Bütün bunların nəticəsidir ki, bu gün Naxçıvan Dövlət Universiteti ölkəmizlə yanaşı, beynəlxalq aləmdə də tanınır. Naxçıvan Dövlət Universitetinin "Minilliyin universiteti" nominasiyası üzrə beynəlxalq mükafata layiq görülməsi, Avropa Rektorlar Klubunun və Asiya Universitetlər Assosiasiyasının üzvlüyünə qəbul edilməsi bu ali təhsil ocağının beynəlxalq səviyyədəki imicini açıq-aşkar nümayiş etdirir. Universitetdə hər il beynəlxalq səviyyəli simpoziumların təşkili və həmin tədbirlərdə məğribdən məşriqə qədər Yer kürəsinin ayrı-ayrı guşələrindən görkəmli alimlərin təmsil olunmaları bu ali təhsil ocağına dünya miqyasında bəslənilən marağı və etimadı nəzərə çarpdırır.

Ali məktəb elmi ilə akademik elmin inteqrasiyası, üzvi surətdə əlaqələndirilməsi baxımından da Naxçıvan Dövlət Universitetinin rektoru kimi İsa Həbibbəylinin xüsusi xidmətlərini ayrıca qeyd etməyi lazım bilirəm. Naxçıvan Dövlət Universiteti ilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsi arasındakı çoxcəhətli əlaqələr, səmimi və səmərəli əməkdaşlıq münasibətləri ölkəmizdə akademiya ilə universitetlərin harmonik inkişafına və əlaqələrinə ideal nümunə sayılmağa layiqdir.

Akademik İsa Həbibbəylinin çoxcəhətli fəaliyyətində elm tarixi məsələlərinin də özünəməxsus yeri var. O, ədəbiyyatşünaslıq məsələlərinin tədqiqi və təhlili prosesində olduğu kimi, elm tarixinə və elmin müasir problemlərinə aid məsələlərin tədqiq edilməsində də professionallıq göstərir. Alimin Şərqdə böyük elmi məktəb yaratmış Nəsirəddin Tusi, dünya şöhrətli alim Yusif Məmmədəliyev, Azərbaycan oftalmologiya elminin görkəmli yaradıcısı akademik Zərifə xanım Əliyeva, AMEA-nın sabiq prezidenti Fəraməz Maqsudov, akademiyanın tanınmış üzvləri Məmməd Cəfər Cəfərov, Budaq Budaqov, Əhməd Mahmudov, Abbas Zamanov, Səfərəli Babayev, Əziz Mirəhmədov və başqaları haqqındakı sanballı araşdırmaları, müxtəlif yönlü ensiklopediyalara, kitabxanalara həsr olunmuş məqalələri elmi tarixi xəzinəmizi daha da zənginləşdirir.

Akademik İsa Həbibbəyli Milli Məclisin deputatı kimi respublikamızın ictimai-siyasi həyatında, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında, Təhsil Nazirliyi sistemində gedən proseslərdə yaxından iştirak edir. Milli Məclisdəki və akademiyanın yığıncaqlarındakı çıxışları onun Azərbaycan ziyalısının, elminin və ali təhsilinin qayğıları ilə yaşadığını, bu sahələrin inkişafına daim diqqət göstərdiyini nümayiş etdirir.

Onu ölkəmizdə olduğu kimi, beynəlxalq aləmdə də görkəmli alim və elm təşkilatçısı kimi qəbul edirlər. O, dünyanın müxtəlif ölkələrində keçirilən beynəlxalq elmi tədbirlərdə Azərbaycan elmini yüksək səviyyədə təmsil edir.

Çoxcəhətli və yorulmaz fəaliyyətinə görə akademik İsa Həbibbəylinin əməyi yüksək qiymətləndirilmişdir. O, alim üçün ən yüksək fəxri ad hesab edilən "Əməkdar elm xadimi" adına layiq görülmüşdür. Möhtərəm Prezidentimiz İsa Həbibbəylinin elmdəki xidmətlərini "Şöhrət" və "Şərəf" ordenləri ilə dəyərləndirmişdir. Görkəmli elm xadimi Avropa Rektorlar Klubunun Sokrat mükafatı ilə təltif edilmişdir. O, eyni zamanda həqiqi üzvü olduğu Beynəlxalq İnformasiyalaşdırma Akademiyasının 2008-ci il üçün "İlin elitar informatioloqu" mükafatını almışdır. İsa Həbibbəyli Nyu-York Elmlər Akademiyasında, Türkiyə Cümhuriyyəti Atatürk Kültür, Dil və Tarix Yüksək Kurumunda da Azərbaycanı ləyaqətlə təmsil edir.

Akademik İsa Həbibbəyli daim axtarışda olan, enerjili, yenilikçi, müasir düşüncə sahibidir. İnanırıq ki, o, bundan sonra da özünün əhəmiyyətli axtarışları və qiymətli əsərləri, təşkilatçılıq fəaliyyəti, alim-siyasətçi sözü ilə elmimizin, təhsilimizin və ictimai fikrimizin daha da inkişaf etdirilməsinə və zənginləşməsinə şərəflə və məsuliyyətlə xidmət edəcəkdir.

Anadan olmasının 60 illiyi münasibətilə akademik İsa Həbibbəylini həmkarları adından ürəkdən təbrik edir, ona möhkəm cansağlığı və elmimizin, ali təhsilimizin inkişafı naminə daha parlaq uğurlar arzulayıram.

Mahmud KƏRİMOV,

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının

prezidenti, akademik

Azərbaycan.- 2009.-16 oktyabr.- S. 6.