Bitməmiş nəğmə

XX əsrin görkəmli dramaturqu, yazıçı və şairi Hüseyn Cavidin istedadlı bəstəkar oğlu Ərtoğrol Cavidin ömrü qısa olsa da, həyatda silinməz iz qoydu. 1919-cu il oktyabrın 22-də dünyaya göz açmış Ərtoğrol cəmi 24 il ömür sürdü, ürəyinin coşub-çağladığı, yazıb-yaratmaq eşqi ilə çırpındığı bir vaxtda həyatla vidalaşdı. O, sənətə - ədəbiyyata, musiqiyə bağlı bir gənc idi. 8 yaşında ikən Ərtoğrol poeziyada ilk yaradıcılıq addımlarını atdı, 50-dən çox gözəl şeirlərin müəllifi idi. Kiçik yaşlarından yaradıcılığa başlaması, əlbəttə ki, gələcəkdə onun xalqına, vətəninə dəyərli, layiqli övlad olacağından xəbər verirdi.

Ərtoğrol Cavid 1940-cı ildə Azərbaycan Pedaqoji İnstitutunu əla qiymətlərlə bitirdi. Lakin musiqiyə olan sonsuz məhəbbət onu rahat buraxmırdı. Sənədlərini konservatoriyaya təqdim edərək bəstəkarlıq fakultəsinə daxil olub. Ərtoğrol dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəylidən dərs alaraq bəstəkarlığın sirlərinə dərindən yiyələnməyə çalışıb.

Çox keçmir ki, Ərtoğrol gözəl musiqi əsərlərinin müəllifinə çevrilir. Bunlardan onun öz sevimli müəllimi Üzeyir bəyə həsr etdiyi "Doqquz variasiya"sı və skripka ilə fortepiano üçün "Poema"sı diqqətəlayiqdir. Gənc bəstəkar vokal janrında da gözəl əsərlər yaradıb.

Nizami Gəncəvinin 800 illiyi ərəfəsində o, şairin "Sevgili yar gəlmiş idi..." qəzəlinə romans yazıb. Həmin əsəri Üzeyir bəy dinlədikdən sonra Ərtoğrolu ürəkdən təbrik etdi. Bu müvəffəqiyyətin ardınca isə o, Azərbaycanın xalq şairi Nigar Rəfibəylinin sözlərinə "Eşq olsun", türkmən şairəsi Kəminənin sözlərinə "Leylanın vəsfi", Tahir Rasizadənin sözlərinə "Səninlə olaydım" kimi gözəl romanslarını bəstələyir. Gənc bəstəkar həmçinin 200-dən artıq xalq mahnısını toplayaraq nota köçürüb: "Kürd qızı", "Dağlarda çiçək", "Uca dağlar", "Sona bülbüllər", "Ceyran bala" və başqalarını.

Bülbül Ərtoğrolun bu işini belə qiymətləndirir: "Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının tələbəsi Ərtoğrol Cavid 1940-1941-ci illərdə ştatdankənar işçi kimi Azərbaycan musiqi elmi-təqiqat kabinetində musiqi və poetik folklorunu yazmaq, habelə rus dilindən Azərbaycan dilinə mahnı mətnlərini tərcümə etmək sahəsində çalışmışdır. Tapşırılan hər işi səliqəylə və vicdanla görmüşdür".

Xalqına, vətəninə ürəkdən bağlı olan Ərtoğrol İkinci Dünya müharibəsinin ilk günlərində "Cəbhədən məktub" adlı simfonik balladasını yazıb. 1942-ci il fevralın 22-də isə o, İkinci Dünya müharibəsində iştirak etmək üçün ordu sıralarına çağırılıb və təhsilini yarımçıq qoymalı olub. Konservatoriyada o, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Cövdət Hacıyev, Tofiq Quliyev, Cahangir Cahangirov, Süleyman Ələsgərov, Əşrəf Abbasov, Hacı Xanməmmədov kimi bəstəkarlarla birlikdə təhsil alıb. Orduya getməmişdən əvvəl Ərtoğrolun istəkli müəllimi Üzeyir Hacıbəyliyə yazdığı məktubunda deyilir: "Hörmətli Üzeyir bəy!

Əsgərliyə getməzdən əvvəl sizinlə görüşmək istədimsə də, qismət olmadı. Yeganə narahatçılığım anam və bacımın acınacaqlı halıdır. Rica edirəm, keçirdiyimiz səmimi dərs illəri və ümidli gələcək xatirinə mümkün ola biləcək yardımınızı əsirgəməyin. Anam uşaq bağçalarında işləyə bilər. Bacım həm bağçada, həm də ibtidai məktəbdə dərs (matematika, dil) deyə bilər. Lakin ən lazımi məsələ çətin hallarda nəzər etmək, ürək vermək, mənəvi yardımdır. Zənn edirəm rədd etməzsiniz.

Hörmətlə: Ərtoğrol".

Bu məktubu Üzeyir bəyə Ərtoğrolun bacısı Turan xanım apardı. Əlbəttə, Üzeyir bəy tələbəsinin bu istəyini ürəyində qoymazdı. Stalin repressiyasının tüğyan etdiyi, özbaşınalıq və qanunsuzluqların hökm sürdüyü illərdə Üzeyir bəy çətinliklərə, qadağalara məhəl qoymayıb köməyini Cavid ailəsindən əsirgəmədi. Turan xanımı Radio Verilişləri Komitəsinə işə düzəltdi.

Tələbə dostu və görkəmli sənətkar Fikrət Əmirovun Ərtoğrol Cavid haqqında yazdıqlarından: "Ərtoğrol mənim ən yaxın, ən əziz dostum, yoldaşım idiE Ömrüm boyu çox insanlarla qarşılaşmışam. Ərtoğrol həyatda qarşıma çıxan ən təmiz, ən nəcib, ən gözəl insanlardan idi. Onun bütün varlığı sənətlə-musiqiylə, ədəbiyyatla yoğrulmuşdu. Həyatının yalnız bircə məqsədi və qayəsi vardı... sənət, yaradıcılıq... Biz çox yaxın dost idik - hər yerdə birgə olardıq -konservatoriyada, konsertlərdə, tamaşalarda... Mənə elə gəlir ki, bu dostluğumuz, bu mehribanlığımız hər ikimizin əziz müəllimi olan Üzeyir Hacıbəylinin diqqətindən yayınmamışdı və o, bu dostluğa, bu ülfətə, etibara sevinirdi. Onun erkən ölümü musiqimiz üçün böyük itki idi, şəxsən mənimçünsə ən yaxın, ən munis bir dostumun, sirdaşımın itkisi idi..."

1943-cü ildə vərəm xəstəliyinə tutulan Ərtoğrol Cavid Tbilisi xəstəxanasında vəfat edib. Bibisi oğluna göndərdiyi son məktubların birində yazırdı: "Hörmətli Abbas bibioğlu!

Ata və ananın ölümü münasibətilə dərin təəssüratımı bildirirəm. Nə etməli ki, ataların ən ağır dərd saydığı ölüm və ayrılıq bu günlərdə bizə də qismət oldu. Lakin daha ağır dərd ayrı düşüb qəriblikdə həsrətlə ölməkdir".

Ərtoğrol Cavidin anadan olmasından 90 il keçir. Çox az ömür sürməsinə baxmayaraq, parlaq bir iz qoyub getmişdir. Onun özündən sonra əlyazmaları arasında iki natamam opera: "Şeyx Sənan" və "Məhsəti", yazacağı baletdən "Adajio", "Babəkin andı" simfonik poeması və bir sıra vokal, instrumental əsərləri qalmışdı. Biz onun yaratdıqlarından daha artıq yarada biləcəkləri haqda düşünür və çox heyifsilənirik. Onun bu yarımçıq qalmış ömrü qönçə ikən solan gülə bənzəyir...

Aytən HEYDƏROVA,

Üzeyir Hacıbəylinin

ev-muzeyinin

kiçik elmi işçisi

Azərbaycan.- 2009.- 22 oktyabr.- S. 6.