Cəmiyyətin tərəqqisi təhsildən keçir

"Biz maddi dəyərlərimizi, iqtisadi potensialımızı insan kapitalına çevirməliyik. Çünki insanın savadı, biliyi onun gələcək həyatını müəyyən edir, ölkənin hərtərəfli inkişafına xidmət edir".

İlham Əliyev

Təhsil insan kapitalının formalaşmasına etibarlı zəmin yaradan ən mühüm vasitədir və cəmiyyətin hərtərəfli inkişafının özülünü təşkil edir. Hər bir tarixi mərhələdə ölkənin tələbatı təhsilin inkişafını sürətləndirən başlıca amilə çevrilir, elmi-texniki tərəqqi isə bu sistem qarşısında həlli vacib mürəkkəb vəzifələr müəyyənləşdirir.

Qloballaşma şəraitində rəqabətin gücləndiyi, habelə zaman ötdükcə təbii resursların azaldığı və ekoloji problemlərin kəskinləşdiyi dövrdə təhsil müstəsna əhəmiyyət kəsb edir. ABŞ, Yaponiya, Cənubi Koreya, Finlandiya və digər inkişaf etmiş ölkələr malik olduqları maddi resurslardan daha çox təhsil sisteminin yetişdirdiyi insan kapitalından böyük gəlir əldə edirlər.

Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycanda da təhsil sisteminin dünya standartları səviyyəsinə çatdırılması dövlətin prioritet hesab etdiyi məsələlər sırasındadır. Son beş ildə milli təhsil sisteminin inkişafı məsələsi öz məzmununu dəyişərək Azərbaycanın gələcək inkişaf modelinin əsasını formalaşdıran başlıca amil kimi gündəmə gətirilmiş, insan kapitalının formalaşmasına xidmət edən ümumtəhsil hərəkatı güclənmişdir.

Prezident İlham Əliyev çıxışlarında daim xüsusi vurğulayır ki, müasir qloballaşma əsrində Azərbaycanda milli tərəqqinin yeganə yolu elm və təhsilin, müasir biliklərin, intellektual əməyin inkişafından, habelə kompüter və informasiya texnologiyalarının bütün idarəetmə səviyyələrində geniş tətbiqindən keçir. Elm və təhsilə qayğı, bu sahədə özünü göstərən bir sıra problemlərin həlli hökumətin mühüm vəzifələrindən biri kimi müəyyənləşdirilmişdir. Ölkə rəhbəri ötən 5 ildə milli ənənələri qorumaqla, Avropa təhsil məkanına inteqrasiya prosesinin sürətləndirilməsi, inkişaf etmiş dövlətlərin bu sahədəki qabaqcıl təcrübəsinin mənimsənilərək yayılması, ümumtəhsil məktəblərində, ali təhsil müəssisələrində kompüter və informasiya texnologiyalarının geniş tətbiqi məqsədinə xidmət edən kompleks tədbirlər həyata keçirmişdir. Bu diqqət həm də respublikamızın sürətli iqtisadi inkişaf yolunda olması, geniş maliyyə imkanları qazanması ilə şərtlənir. Belə mühüm mərhələdə mövcud uğurların qorunub saxlanılması üçün idarəçilikdə yüksək elmi-intellektual səviyyənin təmin edilməsi son dərəcə vacibdir.

Artıq yeni tədris ilinin ilk günüdür. Son bir ildə təhsilə dövlət qayğısı yenə də diqqət mərkəzində saxlanmış, ölkə rəhbəri tərəfindən çoxsaylı fərmanlar, sərəncamlar imzalanmış, bir neçə istiqamət üzrə proqramlar təsdiq olunmuşdur. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin sərəncamları ilə "2008-2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı", "2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının ali təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı", "Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı"nın təsdiq olunması ölkənin təhsil siyasətində ardıcıllığın və sistemliliyin təmin olunması baxımından təqdirəlayiqdir. Ötən il YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə ilk dəfə olaraq ölkəmizdə "Dünyada savadlılığın dəstəklənməsi" mövzusunda YUNESKO-nun regional konfransı keçirilmişdir. Tədbirdə dünyanın 150-dən çox ölkəsini təmsil edən ekspertlər iştirak etmişlər. İSESKO ilə birlikdə təşkil olunmuş İslam ölkələri ali təhsil və elmi-tədqiqat nazirlərinin IV konfransı, Təhsil Nazirliyi ilə Dünya Bankı arasında imzalanmış ikinci kredit sazişi, Azərbaycan müəllimlərinin XIII qurultayı, Bakı şəhərində M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin filialının açılması, ölkə Prezidenti tərəfindən "Bakı Dövlət Universitetinin 90 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında", "Ən yaxşı məktəb", "Ən yaxşı müəllim" müsabiqələri ilə bağlı sərəncamları ilin ən mühüm hadisələri sırasındadır. Uzun müddət gərgin müzakirələrə səbəb olan və ictimaiyyətin səbirsizliklə gözlədiyi "Təhsil haqqında" qanun da qəbul olunmuşdur.

2003-cü ildən dövlət büdcəsi vəsaitlərinin ilbəil əhəmiyyətli dərəcədə artımı təhsil sahəsində məhz maliyyə çatışmazlığı ilə əlaqədar uzun illərdən bəri yığılıb qalmış bir sıra problemlərin hazırkı mərhələdə həlli məsələsini aktuallaşdırmış, təhsilə dövlət investisiyalarının həcminin çoxalmasını təmin etmişdir. Dövlət büdcəsində təhsilə ayrılan xərclərin 2008-ci ilə nisbətən 2009-cu ildə 238 milyon manat (21 faiz) artması, investisiyaların həcminin 2007-ci illə müqayisədə 113,4 milyon manatdan 2008-ci ildə 220 milyon manata, təhsil işçilərinin orta aylıq əmək haqlarının 2008-ci ildəki 220 manatdan 2009-cu ildə 257 manata çatdırılması ölkə rəhbərinin təhsil işçilərinə diqqət və qayğısının nəticəsidir. Büdcədə ən böyük vəsaitin ordudan sonra məhz təhsilə ayrılması Prezident İlham Əliyevin bu sahənin milli inkişaf və tərəqqi prosesindəki müstəsna rolunu adekvat dəyərləndirməsindən xəbər verir. Ölkə başçısının sərəncamları ilə son bir ildə 247 nəfər təhsil işçisi dövlət təltiflərinə layiq görülmüşdür.

Təhsilin forma və məzmunca müasirləşdirilməsi prosesi, eyni zamanda, yeni dövrün tələblərinə cavab verən təhsil infrastrukturunun formalaşdırılmasını tələb edir. Son illərdə keçmiş İttifaq dövründə inşa edilən və müasir tələblərə cavab verməyən məktəblərin təmiri və bərpası, yenidənqurulması da məhz bu zərurətdən irəli gəlmişdir. Problemin həlli - məktəblərdə əsaslı təmir-tikinti işlərinin aparılması, müasir tipli yeni təhsil ocaqlarının tikilib istifadəyə verilməsi hələ 11 fevral 2004-cü il tarixli "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı (2004-2008-ci illər) Dövlət Proqramı"nda əksini tapmışdır. Dövlət proqramı ayrı-ayrı bölgələrdə təhsil infrastrukturunun yeniləşməsinə ciddi zəmin yaratmış, orta ümumtəhsil məktəblərinin bərpası və yenidənqurulması, habelə yeni məktəblərin tikintisi prosesi geniş vüsət almışdır. Cənab İlham Əliyevin bu sahəyə diqqət və qayğısının nəticəsi kimi, son illər Azərbaycanın təhsil müəssisələri böyük tikinti meydanını xatırladır. Eyni zamanda, "Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin avadanlıqla təmin olunmasına dair İnkişaf Proqramı (2005-2009-cu illər)" bu sahədə təxirəsalınmaz tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin etmişdir.

Dövlət başçısı İlham Əliyevin 14 aprel 2009-cu il tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı" da regional inkişafa təkan verən fundamental əhəmiyyətli sənəd olaraq məktəblərin tikintisinə və yenidənqurulmasına xüsusi yer ayırır. Proqrama əsasən, qarşıdakı beş ildə təhsil sahəsində həyata keçiriləcək işlər onun strukturunun və məzmununun yeniləşməsinə istiqamətlənəcəkdir. Ölkədə bütün əhali təbəqələri üçün müasir tələblər səviyyəsində qurulmuş təhsil xidmətlərinin göstərilməsini təmin edə biləcək maddi-texniki və tədris-metodiki şəraitin yaradılması və bu zəmində təhsil sisteminin yüksək sosial-iqtisadi səmərəliliyinə nail olunması dövlətin sosial siyasətində əsas yer tutur. Eyni zamanda, ölkədə rəqabətqabiliyyətli iqtisadi sistemin formalaşdırılması və davamlı inkişafın təmin edilməsi baxımından müasir tələblərə cavab verən kadrlara ehtiyacın ödənilməsi, gənclərin ümumbəşəri dəyərlər əsasında layiqli ali təhsil almaları üçün lazımi şəraitin yaradılması, dünyanın nüfuzlu təhsil ocaqlarında oxumaq imkanlarının genişləndirilməsi prosesinin mütəşəkkilliyi və səmərəliliyinin artırılmasını təmin etmək prioritet olaraq qalır. Bu məqsədlərə nail olmaq üçün qarşıdakı illərdə təhsilin məzmununun müasirləşdirilməsi, onun keyfiyyətinin artırılması, yeni məktəblərin inşası, onların texniki və kadr təminatının yaxşılaşdırılması, təhsil müəssisələrinin informasiya-kommunikasiya üzrə maddi-texniki bazasının təkmilləşdirilməsi, kompüter avadanlığı və digər zəruri rəqəmsal avadanlıqla təminatının yaxşılaşdırılması, məktəb kitabxanalarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi, əhalinin bütün təbəqələri üçün təhsil almaq imkanlarının bərabərləşdirilməsi, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan (sağlamlıq imkanları məhdud) uşaqların təhsilinin yaxşılaşdırılması və digər məsələlər nəzərdə tutulur.

2008-2009-cu illərdə dövlət proqramı hesabına 44176 yerlik 152 yeni məktəb binası tikilmişdir. 36 təhsil müəssisəsində 14600 şagird yerlik əlavə korpus inşa edilmişdir. Digər mənbələr hesabına 2009-cu ildə 8286 yerlik 27 yeni məktəb binası, 6 məktəb üçün əlavə korpuslar tikilmişdir. Beləliklə, son bir ildə 179 yeni məktəb binası, 42 məktəb üçün əlavə korpuslar inşa edilmiş, 118 məktəb binası əsaslı təmir olunmuş, 293 təhsil ocağının istilik sistemi təmir və bərpa edilmişdir. Son bir il ərzində 377 məktəb avadanlıqla təmin olunmuş, müstəqillik illərində ilk dəfə olaraq 119 təhsil ocağı ilin sonunadək ən çox ehtiyac duyulan müasir kimya və fizika laboratoriyaları ilə təmin olunacaqdır.

Məktəblərin infrastrukturunun yeniləşdirilməsində Heydər Əliyev Fondunun müstəsna xidmətləri var. Mötəbər qurumun reallaşdırdığı ən möhtəşəm layihələrdən biri "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb" layihəsidir. Son illərdə fondun təşəbbüsü ilə 300-ə yaxın yeni məktəb, uşaq bağçası, uşaq evi, internat məktəbi binaları tikilib istifadəyə verilmiş, əsaslı təmir və bərpa olunmuş, müasir avadanlıqlarla təmin edilmişdir. 2009-cu ildə fondun təşəbbüsü ilə 1600 yerlik 6 məktəb binası inşa olunmuşdur. Heydər Əliyev Fondu elm və təhsil sahəsinə qrantların ayrılmasına, istedadlı şagirdlərə, tələbələrə və alimlərə təqaüdlərin verilməsinə də xüsusi diqqət ayırır. Bundan başqa, qurumun dəstəyi ilə 130 adda 1,4 milyon ədəd tədris üçün əyani vəsait hazırlanıb çap olunmuş və məktəblərə paylanmışdır.

Respublikada həyata keçirilən inkişaf strategiyası ölkədə yoxsulluq səviyyəsinin azaldılmasını, əhalinin maddi rifahının yaxşılaşdırılmasını, işsizliyin aradan qaldırılmasını, xüsusilə gənclərin faydalı məşğulluğunun artırılmasını, rayon və kənd yerlərində sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasını, o cümlədən təhsil sahəsində aktual problemlərin həlli kimi strateji istiqamətləri özündə əks etdirir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı fərman və sərəncamların hər birində faktiki olaraq, pedaqoji kadrların işlə təmin edilməsi, kadr tələbatının ödənilməsi, ən nəhayət, pedaqoji profilli gənc mütəxəssislərin konkret iş yerlərinə göndərilməsi probleminin həlli aktual məsələ kimi önə çəkilmişdir. Dövlət başçısı bölgələrdə, ucqar kəndlərdə müəllim çatışmazlığının həlli üçün bütün zəruri tədbirlərin həyata keçirilməsini, o cümlədən stimullaşdırıcı addımların atılmasını vacib sayır. Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq olunmuş və 2005-2009-cu illəri əhatə edən ölkənin ümumtəhsil məktəblərinin pedaqoji kadrlarla təminatı üzrə inkişaf proqramı başa çatdırılmış, ümumilikdə 6179, o cümlədən 2009-cu ildə 1308 nəfər müəllim stimullaşdırıcı tədbirlər tətbiq edilməklə respublikanın ehtiyacı olan ucqar kənd məktəblərinə göndərilmişdir.

Müasir dövrdə təhsilin səviyyəsi həm də hər bir ölkədə kompüter və informasiya texnologiyalarının sürətli inkişaf dinamikası ilə şərtlənir. İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının istisnasız olaraq hər bir fəaliyyət sahəsinə nüfuz etməsi dünyanı nəhəng informasiya məkanına çevirmişdir. Hazırda elə bir vəziyyət yaranmışdır ki, informasiyanı yaradanlar deyil, onlardan vaxtında və çevik istifadə edənlər daha çox inkişaf edirlər. Tədqiqatlar göstərir ki, İKT sahəsində savadlılığın dövlətə verdiyi fayda istənilən sənaye yeniliyinin səmərəsindən bir neçə dəfə çoxdur. Bu reallığı düzgün dəyərləndirən dövlət başçısı hələ 2003-cü ilin dekabrında Cenevrədə keçirilən ümumdünya sammitində çıxış edərək demişdir ki, Azərbaycanda neftdən sonra prioritet sahə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları olmalıdır. Bu baxımdan ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə 2004-cü il avqustun 21-də "Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatı Proqramı (2005-2007)" xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. Bu proqram ölkədə yeni informasiya texnologiyalarından istifadə olunmaqla təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edən, dünya təhsilinə inteqrasiya imkanı verən vahid təhsil informasiya sistemi yaratmaq və əhalini informasiya cəmiyyətinə hazırlamaq məqsədi daşıyırdı. Ölkə başçısının sərəncamı ilə ikinci - 2008-2012-ci illəri əhatə edən "Təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı" təsdiq olunmuşdur. Ötən dərs ilində nazirliyin nəzdində Məlumat və Resurs Mərkəzi açılmış, ictimaiyyəti təhsil sahəsindəki yeniliklərlə operativ məlumatlandırmaq və elektron tədris resurslarından istifadəni təmin etmək məqsədilə Milli Təhsil Portalı yaradılmışdır. Təhsil Nazirliyi ilə "Microsoft" və "İntel" şirkətləri arasında bağlanmış memoranduma əsasən, "bir şagirdə bir kompüter" konsepsiyası reallaşdırılır. Dövlət proqramına əsasən, inzibati, pedaqoji və texniki heyət əhatə olunmaqla, 2008-ci ildə 10 min, 2009-cu ilin sonunadək 12 min nəfər treninqlərdən keçərək İKT bacarıqlarına yiyələnəcəklər.

Hər bir insanın mütəxəssis kimi yetişdirilməsi, formalaşdırılması və cəmiyyətdə rolunun artırılması qısa vaxtda mümkün deyildir. Buna görə də normal həyat səviyyəsinə nail olmaq üçün gənc nəslin yüksək təhsil almasına münbit şərait yaradılmalıdır. Bu reallıqları nəzərə alan Prezident İlham Əliyev hələ 2006-cı ildə test imtahanlarında yüksək bal toplamış magistr tələbələrin xaricdə təhsil almasına maliyyə vəsaiti ayrılması üçün ARDNŞ rəhbərliyinə göstəriş vermişdir. Bunda məqsəd bütün sahələrdə sürətlə inkişaf edən Azərbaycan üçün peşəkar kadrların hazırlanmasıdır. Azərbaycan Prezidentinin 19 oktyabr 2006-cı il tarixli "Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsil almasına dair Dövlət Proqramı haqqında" sərəncamı isə bu sahədə həyata keçirilən işlərin səmərəliliyinin artırılması, pərakəndəliyin aradan qaldırılması məqsədilə müvafiq nazirliklərə aidiyyəti qurumlarla birlikdə azərbaycanlı gənclərin xarici ölkələrdə təhsil almalarına dair dövlət proqramı hazırlamaq tapşırığı verilmişdir. Bu sərəncam əsasında "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı" hazırlanaraq Azərbaycan Prezidentinin 16 aprel 2007-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiq olunmuşdur. Hazırda 5 mindən çox azərbaycanlı gənc xarici ölkələrin universitetlərində təhsil alır. Onlardan 832 nəfəri ayrı-ayrı tərəfdaş ölkələrlə imzalanmış müqavilələr əsasında Azərbaycan üçün ayrılmış kvotalar hesabına xarici ölkələrin universitetlərində oxuyanlardır.

Dövlət proqramına əsasən, son 3 ildə 498 nəfər təhsil almaq üçün xarici ölkələrin aparıcı universitetlərinə göndərilmişdir. Təhsil alanlardan 43-ü artıq məzun olmuşdur.

"Azərbaycan Respublikası regionlarının 2009-2013-cü illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı" eyni zamanda elm sahəsində qarşıdakı 5 ildə həyata keçiriləcək tədbirlər sistemini özündə ehtiva edir. Proqrama əsasən, elm sahəsində mühüm vəzifələrdən biri də aparılan tədqiqatların praktiki əhəmiyyətinin artırılmasından, elmi-tədqiqat və layihə institutları ilə təsərrüfat subyektləri arasında əlaqələrin daha sıx qurulmasının təmin edilməsindən ibarətdir.

Bu məqsədlə qarşıdakı illərdə elmi-texniki potensialın qorunması və inkişaf etdirilməsi, ölkənin elmi kadr potensialının artırılması və onun sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi, dövlətin informasiya ehtiyatlarının artırılması və innovasiya proseslərinin sürətləndirilməsi, elmi müəssisələrdə və ali məktəblərdə aparılan elmi-tədqiqat fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi və istiqamətləndirilməsi üzrə işin daha da gücləndirilməsi, əhalinin sağlamlığının qorunmasında və ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsində elmi potensialdan səmərəli istifadə edilməsi, xarici ölkələrdə təhsil almaq və təcrübə keçmək yolu ilə yüksək ixtisaslı kadrların hazırlanması nəzərdə tutulur.

Göründüyü kimi, Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında bu gün respublikada həyata keçirilən genişmiqyaslı islahatların qayəsində məhz insan faktoru dayanır. Təhsilin sağlam bünövrəsi isə gələcək nailiyyətlərimizin başlanğıcı və təməli olmalıdır. Ona görə də dövlət səviyyəsində həyata keçirilən tədbirlər birinci növbədə Azərbaycan təhsilində özünü göstərən problemlərin aradan qaldırılmasına, milli təhsilimizin keyfiyyətinin yüksəlməsinə xidmət etməlidir.

İ.ƏLİYEVA

Azərbaycan.- 2009.- 15 sentyabr.- S. 2.