1930-1937-ci illər faciəsi
qurbanlarından biri 1898-ci ildə Bakının Mərdəkan
kəndində anadan olmuş Ələsgər Abbas oğlu
Şahbazovdur. Qismətə baxın ki, ömrünün ən
işgüzar çağlarını millətinin
işıqlı gələcəyi naminə can-dildən
inandığı şura hökumətinin quruculuğu yolunda
fəda etmiş Ələsgər Şahbazov həmin hökumət
tərəfindən iki dəfə repressiyaya məruz
qalıb. 20 ilə yaxın məhbusluq həyatı
yaşayıb.
Ələsgər
Şahbazov 1906-cı ildə 4-cü rus-tatar məktəbində
iki il oxuyandan sonra Bakıya gələrək 6 sinifli müəllimlik
məktəbini bitirir. Atası Abbas kişi onu da böyük
qardaşları kimi ali məktəb tələbəsi
görmək istəyirdi... Ələsgər özündən
böyük iki qardaşının Rusiyada, Xarkov şəhərində
necə çətinliklə oxuduğunu, altı nəfərlik
ailədəki maddi durumun o qədər də yaxşı
olmadığını görəndə hələlik
işləməyi, qardaşlarına kömək etməyi qərara
alır. Yaxın qohumlarından birinin dükanına
azmaaşlı kassir işinə düzəlir. Burada işləyə-işləyə
gərəkli bir ixtisasa yiyələnmək istəyir. Odur ki,
gündüzlər mağazada işləyir, axşamlar isə
həvəsində olduğu mühasiblik kursunda oxuyur. Kursu
müvəffəqiyyətlə başa vurduqdan sonra 300 nəfərdən
çox adamın çalışdığı Bakı
şəhər Mixaylovsk xəstəxanasına hesabdar vəzifəsinə
işə düzəlir. Bu zaman Ələsgərin gənclik
illəri ictimai-siyasi hadisələrin gərgin və mürəkkəb
dövrünə təsadüf edir.
Vətənpərvər
və millətsevər ruhda böyüdüyündən bəzi
həmyaşıdları kimi, o da xalqını, vətənini
azad və müstəqil görmək arzusundaydı. Bu amal
uğrunda ən çətin işin qulpundan
yapışmağı, ən uzaq yolun yolçusu
olmağı belə özünə şərəf bilirdi. Bu,
o vaxt idi ki, Bakı tətillər, inqilablar meydanına
çevrilmişdi, yüz illərlə əsarətdə
yaşayan xalq çar Rusiyasının zülmündən
qurtulmaq üçün ayağa qalxmışdı. Müxtəlif
siyasi dərnəklər, partiyalar yaranmışdı, camaat
hansısa yeni quruluşa ümid bağlayır, çar
müstəmləkəçiliyindən qurtulmaq, müstəqil
dövlət qurmaq, azad yaşamaq istəyirdi. Fəhlələr
arasında bolşevik "Hümmət" təşkilatına
böyük rəğbət var idi. Ələsgər xəstəxanaya
işə girəndən baş hesabdar bolşevik İsrafilbəyovun,
xüsusilə böyük qardaşı Tağı
Şahbazinin köməyi ilə "Hümmət" təşkilatının
fəaliyyətində yaxından iştirak edir, tez-tez fəhlələr
arasında olur, verilən tapşırıqları həvəslə
yerinə yetirirdi. Sıralarında olduğu gənc
"Hümmət"çilər dəstəsilə neft mədənlərinə
və zavodlara gedir, yığıncaqlar keçirir, fəhlələri
bolşeviklərə - kommunist partiyasına dəstək
olmağa çağırırdı.
1919-cu ilin əvvəllərində
Müsavat hökuməti tərəfindən orduya səfərbər
olunan Ələsgər Şahbazovun ömür yolu, fəaliyyət
dairəsi başqa səmtə dönür. Milli ordunun rabitə
xidməti bölüyündə sıravi əsgər,
sonralarsa kargüzar olur. O, burada inqilabi fəaliyyətini daha
da genişləndirir. Müsavat ordusunun əsgərləri
arasında milli dövlətçiliyi qoruyub-saxlamaq və
möhkəmləndirmək baxımından fəal təbliğati
iş aparır. Lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
süquta uğradıqdan və Azərbaycan rus
qoşunları tərəfindən 1920-ci ilin aprel ayında
işğal olunduqdan sonra Ələsgər Şahbazov xidmət
etdiyi ordunun tərkibində qalır. 1917-ci ildən
sıralarında olduğu bolşeviklər partiyasının
xalqına, millətinə ağ günlər bəxş edəcəyi
ümidiylə yeni yaradılan Qızıl ordunun əsgərləri
arasında siyasi iş aparmağa başlayır. Az müddətdən
sonra təcrübəsi, siyasi hazırlığı, əsgərlər
arasında iş aparmaq bacarığı nəzərə
alınmaqla Ə.Şahbazov AK(b)P MK-nın hərbi şöbəsi
tərəfindən Qızıl ordu baş qərargahının
inzibati-təsərrüfat şöbəsinin hərbi
komissarı təyin edilir. Beləliklə, Ə.Şahbazov
Qızıl ordunun baş qərargahında və siyasi idarəsində
müxtəlif məsul vəzifələrdə
çalışır.
1923-cü ilin yaz
günlərinin birində Ələsgər Şahbazovun
ömür yolunda ikinci bir səhifə açılır. O,
1923-cü ilin aprel ayında partiya işində məsul vəzifəyə
- Göyçay Qəza Partiya Komitəsinin katibi təyin edilir.
Üç il bu vəzifədə çalışdıqdan
sonra AK(b)P Naxçıvan Ölkə Komitəsinin katibi vəzifəsinə
göndərilir və 1928-ci ilə kimi bu vəzifədə
işləyir. Bundan sonra Bakıya çağırılaraq
"Azərsənət birliyi"nin sədri təyin edilir. Bakıda
olmasından yararlanan Ə.Şahbazov elə həmin il həm
də Azərbaycan Dövlət Universitetinin "Sovet
hüququ" fakültəsinin tələbəsi olur. Növbəti
ildə Azərbaycan Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin
katibi seçilir. Burada bir ay yeddi gün işlədikdən
sonra onu yenidən partiya işinə - Qarabağ Mahal Partiya
Komitəsinin katibi vəzifəsinə təyin edirlər. Çox
çəkmir ki, mahal partiya komitəsi ləğv olunur və
Ələsgər Şahbazov Bakıya
çağırılır, bir müddət Azərbaycan SSR
Ali Xalq Təsərrüfatı Şurasının sədri,
xalq yüngül sənaye komissarı kimi məsul vəzifələrdə
çalışır.
Ələsgər
Şahbazov respublikanın ictimai həyatında yaxından
iştirak edir, partiyanın tapşırıqlarını
vaxtında və yüksək səviyyədə yerinə
yetirir, doğma vətəninin, xalqının inkişafı
naminə əlindən gələni əsirgəmir. Savadına,
qabiliyyətinə və insanlarla ünsiyyət
bacarığına görə böyük nüfuz
qazanır. Xalq ona böyük ehtiram və etimad göstərir.
Məsul vəzifələrdə
çalışdığı vaxtlarda Azərbaycan Mərkəzi
İcraiyyə Komitəsinin, Zaqafqaziya Mərkəzi İcraiyyə
Komitəsinin üzvü seçilir, AK(b)P MK-nın və
ÜİK(b)P Zaqafqaziya Nəzarət Komissiyasının
üzvü olur, RK(b)P X qurultayında Azərbaycan partiya təşkilatının
nümayəndəsi kimi iştirak edir. Partiya və xalq
qarşısındakı xidmətləri, inqilabi hərəkatda
və sosializm quruculuğundakı xidmətləri nəzərə
alınmaqla "Lenin" ordeninə layiq görülür.
1933-cü ildə Ə.Şahbazova
yeni təyinat verirlər - o, Naxçıvan MTS-ə siyasi
şöbənin rəisi göndərilir. Bir neçə
aydan sonra MTS ləğv olunur. Bu dəfə Ə. Şahbazov
Yardımlı Rayon İcraiyyə Komitəsinin sədri, az
sonra isə Lerik Rayon Partiya (b) Komitəsinin katibi təyin
edilir və 1936-cı ilə kimi bu vəzifədə
çalışır. Sonra Lənkəran Rayon Partiya (b) Komitəsinə
katib göndərilir. Burada da az müddət işlədikdən
sonra Bakıya çagırılır və "Aztorq"a
direktor müavini təyin edilir.
Ələsgər
Şahbazovun həyatının faciəli günləri bundan
sonra başlayır. Camaat arasında xətirli-hörmətli
olmasını, yuxarılarda bilikli-bacarıqlı kadr kimi
tanınmasını bəzi bədxahlar həzm edə
bilmirdilər. Axır vaxtlar ara-sıra ünvanına söylənən
şayiələrdən özü də bunu hiss edirdi. Amma inana
bilmirdi ki... 1937-ci ilin avqust ayında qəfildən onu
başqa bir ünvana çağırarlar.
Guya antisovet təşkilatının
üzvü olduğu üçün XDİK (NKVD) tərəfindən
həbs edilir. Xüsusi təhlükəli cinayətkar kimi
Xalq Daxili İşlər Komissarlığının nəm
zirzəmilərində dörd ilə yaxın işgəncələrə,
əzab-əziyyətə məruz qalır. Milliyyətcə
erməni olan baş müstəntiq, mayor Avanesovun
uydurmaları əsasında, antisovet təbliğatı ilə
məşğul olması tam "sübuta" yetirilərək
8 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilməklə
Uzaq Sibirə islah əmək düşərgəsinə
göndərilir.
Ələsgər
Şahbazov 1945-ci ilin qızmar avqust günlərində
qazamatdan buraxılanda Bakıda, hətta anadan olduğu
doğma Mərdəkan kəndində belə yaşamağa
ona icazə vermədilər. Uğrunda can qoyduğu Sovet
hökumətinin "müqəddəs" qanunlarına əsasən
Ağdama getməli, orada işlə təmin olunmalı idi.
Gizlin də olsa, Ələsgər
ailəsi, yaxın qohum-əqrəbası ilə
görüşüb bir neçə gündən sonra tələb
olunan ünvana gedir. Burada ona iş tapılmır.
Razılıq əsasında Qutqaşen rayonunda (Qəbələ)
Meşə Təsərrüfatına hesabdar vəzifəsinə
düzəlir. Ələsgər ötən illər ərzində
çox şeylər görüb-götürdüyündən
buna da çox şükür edir, azadlığı ən
böyük nemət bilir, Allah-taaladan onu xata-bəladan, şərdən-böhtandan
qorumağı arzu edir.
1947-ci ilin
payızında idarəyə meşədə boşalan ərazilərdə
və digər boş sahələrdə yeni tinglər salmaq,
meşəçiliyi inkişaf etdirmək məqsədilə
xeyli maliyyə vəsaiti buraxılmışdı. Ələsgər
görür ki, idarənin işçiləri, xüsusilə
meşəbəyilər meşənin qalın yerindən və
digər sahələrdən əllərinə keçən
tingləri gətirib müəyyən boş-tala yerlərə
əkirlər. Tinglərin alınmasına və bu yöndə
görüləcək işlərə ayrılan pulları
isə idarənin rəisi onun-bunun adına yazdırmaqla mənimsəyir.
Ələsgər vəzifədə
olanda da, sürgündə kirpikləri ilə od götürəndə
də düzlüyü, təmizliyi, halallığı hər
şeydən üstün tutub. Odur ki, rəisə öz
fikrini, etirazını bildirir. Məsələni düzəltmək
əvəzinə, növbəti aylarda daha geniş vüsət
aldığını görən Ələsgər bu barədə
rayon rəhbərliyinə, hüquq-mühafizə
orqanlarına məlumat yazır. Çox keçmir ki, yoxlama
gəlir, yazırlar-pozurlar və idarənin hesabdarı, cinayətin
canlı şahidini günahkar çıxarırlar ki, belə
şey yoxdur, kollektivə böhtan atırsan, müdiri ləkələmək
istəyirsən və s. Hətta bu
"yalançılığına" görə Ələsgəri
tənbeh edənlər də tapılır.
Kollektiv
qarşısında pis vəziyyətdə qalan, haqqın
ağzına daş basıldığını görən Ələsgər
bu dəfə yuxarı - Bakıya, baş idarəyə rəsmi
məktubla müraciət etməli olur. Bakıdan gələn
yoxlama maliyyə sənədləri və Ələsgərin
məlumatları əsasında yazılanların doğru
olduğunu, pozuntulara yol verildiyini aşkarlayır və bu
narazılıqları "barışıq" yolu ilə həll
edib qayıdır Bakıya.
Aradan altı-yeddi ay
keçəndən sonra - 1948-ci il sentyabr ayının 8-də
idarədə hamı bir-birinə dəydi. Hökumət
adamları gəlib Qutqaşen rayon Meşə Təsərrüfatının
hesabdarı Ələsgər Şahbazovu tutub apardılar ki, sən
Sovet hökumətinin əleyhinə təbliğatı
işlərlə məşğulsan.
Ələsgər
Şahbazovun adına açılmış 251 nömrəli
cinayət işindən:
14 sentyabr 1948-ci il.
"Müstəntiq:
- Siz antisovet cinayətlərdə
tutulmusunuz?
- Mən heç vaxt
antisovet fəaliyyətlə məşğul
olmamışam.Verdiyiniz sualla əlaqədar mənə
heç nə göstərə bilməzsiniz.
Müstəntiq:
- Sizin ifadələriniz
fəaliyyətinizlə uyğun gəlmir. Nahaq yerə cəhd
edirsiniz ki, elədiyiniz cinayəti işlərlə Sovet
hökumətini aldada bilərsiniz. Düz danışın!
- Yenə təkrar edirəm:
Sovet hökumətinin əleyhinə heç bir işə cəhd
göstərməmişəm.
Müstəntiq:
- Mən yenə sizi xəbərdar
edirəm. Sovet hökumətinə qarşı elədiyiniz əməlləri
boş sözlərlə gizlədə bilməyəcəksiniz.
Çünki bizdə, təhqiqat işində, sizin
düzgün danışmadığınız və
özünüzü düzgün aparmadığınız
haqqında istənilən qədər məlumat var. Bu barədə
xatırladıram və təklif edirəm ki,
özünüz haqqında düzgün məlumat verəsiniz.
- Mən tərəfdən
Sovet hökumətinə qarşı heç vaxt belə bir fikir
və belə bir cəhd ola bilməz. Bəlkə məndən
razı qalmayanlar nəsə deyə bilərlər. Bu
"dannılar" mənim fəaliyyətimə uyğun
deyil. Mən həmişə işdə
çalışmışam ki, özümü yaxşı
aparım, yaxşı işimlə yoldaşlarımın
etimadını qazanım. Sovet hökuməti
qarşısında əsl adam olum.
Müstəntiq:
- Belə
çıxır ki, siz uzun müddət öz ətrafınızdakılar
arasında Sovet hökumətinin əleyhinə işlər
aparmısınız.
imza"
Müstəntiq eyni səpkili
suallara təxminən eyni cavablar almaqla Ələsgər
Şahbazovu sentyabrın 11-də 5 dəfə, 14-də 6 dəfə,
sentyabrın 20-də 4 dəfə, oktyabrın 18-də 3 dəfə,
oktyabrın 23-də 2 dəfə, dekabrın 6-da 3 dəfə
həftələrlə ayrı-ayrı günlərdə dəfələrlə
dindirilməklə sorğu-sualdan keçirib. Hər dəfə
də çalışıblar ki, Ələsgər
Şahbazov desin ki, "bəli, siz deyəndi, üstəlik hələ
bu, bu, bu, işləri də mən eləmişəm..."
Ancaq Ələsgər
Şahbazov əqidəsindən dönmür, mövqeyini dəyişmir.
Bütün bunlara
baxmayaraq, Ələsgər Şahbazov antisovet millətçi
təşkilatın üzvü kimi "cinayəti fəaliyyəti"
1948-ci il fevral ayının 1-də "sübuta" yetirilməklə
10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilir.
1953-cü ildə
"ellər atası" İosif Stalin öləndən
sonra, gecələri zillət, gündüzləri zülmət
olan insanların üzünə azadlıq günəşi
doğur. Bu azadlıq günəşi Ələsgər
Şahbazovun da taleyinə xoş naxış vurur: davamlı
olaraq yazdığı ərizələrə yuxarılarda
baxan tapılır. Haqqı nahaqqın əlindən alıb
sahibinə qaytarırlar. Beləliklə, onun tərcümeyi-halına
düşən bu ləkə 1956-cı ildə elə Sovet
hökumətinin öz əli ilə silinir.
Rəhman SALMANLI
Azərbaycan.- 2009.- 24 sentyabr.- S. 7.