Kəhrizlər həm tarixi abidə, həm də müasir dövrün təkmil su mənbəyidir

Naxçıvan Dövlət Universitetində "Kəhriz sistemləri memarlıq abidəsi, dayanıqlı su sistemi, ictimai və iqtisadi inkişafın əsası kimi" mövzusunda beynəlxalq konfrans keçirilmişdir. Türkiyə Cümhuriyyətinin və İran İslam Respublikasının Naxçıvandakı konsullarının və digər rəsmilərin də iştirak etdiyi konfrans İsveçrə İnkişaf və Əməkdaşlıq Təşkilatı, ABŞ Dövlət Departamentinin Əhali, Qaçqınlar və Miqrasiya bürosunun dəstəyi ilə Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası, Dövlət Meliorasiya və Su Təsərrüfatı Agentliyi ilə birgə təşkil olunmuşdur.

Konfransı açan NDU-nun rektoru, akademik İsa Həbibbəyli bu mövzuda keçirilən ilk beynəlxalq konfransın Avropadan Böyük İpək Yolu boyunca Çinə qədər, Ərəbistan yarımadasından Şimali Afrikaya qədər müxtəlif ölkələrdə mövcud olan kəhriz sisteminin quruluşunun, tarixinin, sosial-iqtisadi inkişafdakı rolunun öyrənilməsi baxımından əhəmiyyətli olduğunu bildirdi. Akademik kəhrizlərin abidəsi, xeyriyyəçilik ənənələrinin yaşadıcısı kimi də böyük dəyər daşıdığını vurğulamışdır.

Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədrinin müavini Mirhəşim Seyidov bölgədə kəhrizlərin bərpası və yeni kəhrizlərin istifadəyə verilməsi sahəsində muxtar respublika başçısının dəstəyi ilə AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin, Naxçıvan Dövlət Universitetinin, BMqT-nin Naxçıvan ofisinin birgə səmərəli fəaliyyətindən danışmışdır. O, bu məqsədlə 2003-cü ildə Kəhriz Resurs Mərkəzinin yaradılmasını, təkcə 2008-2009-cu illərdə 27 kəhrizin bərpa olunub əhalinin istifadəsinə verildiyini xatırlatmış, bütün bunların region iqtisadiyyatının inkişafına, əhalinin içməli və təsərrüfat suyuna olan tələbatının ödənilməsinə təsirindən danışmışdır.

BMqT-nin Azərbaycandakı missiya rəhbəri Vasili Yujanin konfransın Azərbaycanda kəhrizlərin bərpası, idarə olunması layihələrinin həyata keçirilməsində dünya təcrübəsini öyrənmək və tətbiq etmək, kəhriz sistemlərinin tarixi, təmiri və yenilənməsi barədə beynəlxalq elmi tədqiqatlara kömək etmək, susuz regionlarda su qıtlığının aradan qaldırılması üçün kəhrizlərin imkanlarını öyrənmək məqsədi daşıdığını vurğulamışdır.

İİƏT-in Cənubi Qafqaz üzrə regional direktor müavini Flip Keller təmsil etdiyi təşkilatın su layihələrindən bəhs edərək Azərbaycanda, o cümlədən Naxçıvanda kəhriz sistemlərinin inkişafı üçün konkret təkliflər vermişdir.

AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin Tarix və Etnoqrafiya İnstitutunun direktoru, tarix elmləri doktoru, professor Fəxrəddin Səfərli "Kəhrizlər Azərbaycanda: onların tarixi və inkişafı" mövzusunda məruzə edərək Azərbaycanda kəhrizlərin b.e.ə. I minillikdə, təxminən 2200 il bundan əvvəl yarandığını, son elmi tədqiqatların isə bu tarixin daha qabağa, orta tunc dövrünə - eramızdan əvvəl II minilliyə - 3000 il əvvələ gedib çıxdığını təsdiq etdiyini söyləmişdir. Tarixçi alim Naxçıvanda mövcud olan Cananbər, Kəblə Musa, Hacıniyyət kimi kəhrizlərin ənənəvi kankanlıq sənətinin formalaşmasından, milli mentalitetimizdəki xeyriyyəçilik dəyərlərindən soraq verdiyini vurğulamış, bu gün məhv olmaqda olan kəhrizlərin yararlı hala salınmasından, yeni yeraltı su mənbələrinin aşkara çıxarılıb istifadəyə verilməsindən danışmışdır.

Sonra BMqT-nin Naxçıvandakı layihə rəhbəri Lüsi Dupertuis "Kəhriz sistemləri, iqtisadi və ictimai inkişafın amili: praktik nöqteyi nəzərdən" mövzusunda məruzə edərək muxtar respublika rəhbərliyinin dəstəyi ilə təşkilatın on illik fəaliyyəti barədə məlumat vermiş, son üç il ərzində 100-ə yaxın kəhrizin istifadəyə verildiyini, bununla bağlı yeni iş yerlərinin açıldığını bildirmişdir.

Beynəlxalq Qanat və Tarixi Hidravlik Sistemlər Mərkəzinin idarə heyətinin sədri, doktor R.Zərgərin "Kəhriz sistemləri XXI əsrin su ehtiyatı kimi" adlı məruzəsi dinlənildikdən sonra "Kəhriz" filmi nümayiş olunmuşdur. Konfransın yekununda Naxçıvanın bərpa olunmuş və yeni tikilən kəhrizlərinə səfər edilmişdir.

Növbəti gün konfrans "Kəhriz tarixi və mədəni irs kimi", "Sosial və iqtisadi inkişafda kəhrizlərin rolu", "XXI əsrdə kəhrizlər" mövzularında paralel sessiyalarla işini davam etdirmişdir. Sessiyalarda "dəyirmi masa" ətrafında maraqlı diskussiyalar keçirilmiş, elmi fikir mübadiləsi aparılmışdır.

Konfransın yekun iclasında sessiyaların sədrləri AMEA-nın müxbir üzvü, NDU-nun elmi işlər üzrə prorektoru Vəli Hüseynovun, Londondakı Kral Kollecinin əməkdaşı, doktor Daniş Mustafanın, Nazim Bababəylinin hesabat məruzələri dinlənilmiş, suallar cavablandırılmışdır.

Beynəlxalq konfransın yekununda NDU-nun rektoru, akademik İsa Həbibbəyli, İİƏT-in Cənubi Qafqaz üzrə regional direktor müavini Flip Keller, BMqT-nin Azərbaycandakı missiya rəhbəri Vasili Yujanin çıxış edərək konfransın işini yüksək qiymətləndirmiş, perspektiv əməkdaşlıqdan danışmışlar. Yekun sessiyada qlobal sintez keçirilmiş, mövcud problemlər və qarşıda duran vəzifələr müzakirə olunmuşdur.

Qonaqlar Naxçıvanın tarixi və memarlıq abidələrinə səfər etməmişdən öncə universitet ərazisini gəzmiş, beynəlxalq münasibətlər və xarici dillər fakültəsinin yenicə istifadəyə verilmiş müasir tipli korpusunda olmuş, ən yeni informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının unikal tətbiqi ilə maraqlanmışlar.

Mehriban SULTAN

Azərbaycan.- 2009.- 30 sentyabr.- S. 7.