Qaçqın və məcburi köçkünlərə davamlı dövlət qayğısı

Gərgin iş qrafikinə və dövlət idarəçiliyi sahəsində nəhəng fəaliyyət sferasına baxmayaraq, Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycan torpaqlarına hərbi təcavüzü nəticəsində doğma yurdlarından didərgin düşmüş bir milyonadək soydaşımızın qayğıları, sosial problemləri, münaqişənin siyasi cəhətdən həlli məsələsi müasir Azərbaycan dövlətinin qurucusu və xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevin gündəlik qayğısına çevrilmişdi. Ulu öndərimiz dünyanın müxtəlif dövlət başçıları ilə keçirdiyi çoxsaylı görüşlərdə, beynəlxalq və yerli qurumların tədbirlərində mütləq şəkildə məhz bu problemə toxunaraq onu ölkəmizin bir nömrəli problemi adlandırırdı.

Təsadüfi deyil ki, bu problem ümummilli lider Heydər Əliyev siyasi kursunun layiqli davamçısı, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin də daim diqqət mərkəzində olmuş, son 5 ildə qarşıda duran prioritet məsələlərdən biri kimi bu istiqamətdə ardıcıl, məqsədyönlü tədbirlər həyata keçirilmişdir.

Qaçqınların və məcburi köçkünlərin sosial müdafiəsi ilə bağlı son 5 ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 19 fərman və sərəncam imzalamış, bir Dövlət Proqramı və ona Əlavələr təsdiq edilmiş, sənədlərin icrası ilə əlaqədar Nazirlər Kabinetinin 65 qərar və sərəncamı verilmiş, Milli Məclisdə 1 qanun qəbul edilmiş, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin iştirakı ilə qaçqın və məcburi köçkün probleminə həsr olunan beynəlxalq konfrans və iki geniş müşavirə keçirilmişdir. O cümlədən 2008-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 1 fərman, 2 sərəncam imzalamış, Nazirlər Kabineti 8 qərar və sərəncam qəbul etmişdir.

Ulu öndərin siyasi xəttini ardıcıl davam etdirən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev son 5 ildə 11 dəfə məcburi köçkünlərlə şəxsən görüşmüşdür. Hələ 2003-cü il oktyabrın 1-də prezident seçkiləri ərəfəsində ilk görüşünü Biləsuvar rayonu ərazisində məcburi köçkünlər üçün salınmış yeni qəsəbələrdə keçirən cənab İlham Əliyev "Ölkədə bir dənə də çadır düşərgəsi qalmayacaq" - deyə bəyan etmişdi. Cənab İlham Əliyevin bu vədi vaxtından bir il əvvəl yerinə yetirilmiş və çox acınacaqlı şəraitdə yaşayan məcburi köçkünlərin çadır həyatına son qoyularaq, onlar müasir standartlara uyğun, tam infrastruktura malik yeni qəsəbələrə köçürülmüşlər.

Ötən 5 ildə görülən misilsiz işlər nəticəsində bu bəyanat qısa müddətdə reallığa çevrildi, respublikamızda qalan 7 çadır düşərgəsi də ləğv edildi, həmin düşərgələrdə, həmçinin Bərdə və İmişli rayonları ərazisindəki dəmir yolu üzərindəki yük vaqonlarında və digər ərazilərdə müvəqqəti məskunlaşmış 8916 ailə - 41 min nəfər məcburi köçkün üçün Ağdam, Ağcabədi, Biləsuvar, Sabirabad, Saatlı, Füzuli, Sabunçu və Dəvəçi rayonlarının ərazisində 460 min kvadratmetr sahəyə malik 30 qəsəbə salındı. Həmçinin 40 məktəb, 4 musiqi məktəbi, 16 uşaq bağçası, 24 tibb müəssisəsi, 19 rabitə evi tikilib istifadəyə verildi, 303 kilometr yol, 364 kilometr su xətti, 468 kilometr hava elektrik xətti çəkildi və məcburi köçkünlərin həmin qəsəbələrə köçürülməsi təmin edildi.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli 298 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı"nın, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli 298 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı"na əlavələr edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 31 oktyabr tarixli 2475 nömrəli Sərəncamının icrası, həmçinin 2007-ci il sentyabrın 4-də Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yanında qaçqınların və məcburi köçkünlərin problemlərinin həlli ilə bağlı keçirilmiş müşavirədə ölkə başçısı tərəfindən qarşıya qoyulmuş vəzifələrin, habelə bu sahədə mövcud olan normativ hüquqi sənədlərin yerinə yetirilməsi 2008-ci ildə fəaliyyətimizin əsas istiqaməti olmuşdur.

2008-ci il ərzində dövlət büdcəsindən, Dövlət Neft Fondundan və digər mənbələrdən qaçqınların və məcburi köçkünlərin sosial problemlərinin həllinə 336,9 milyon manat (163,1 milyon manat büdcə, 145 milyon manat Dövlət Neft Fondunun, 1,8 milyon manat investisiya vəsaiti, 27 milyon manat isə beynəlxalq humanitar və bu sahədə inkişaf təşkilatlarının vəsaiti) sərf edilmişdir. Bu da 2003-cü illə müqayisədə (cəmi 109 milyon manat, o cümlədən 53,4 milyon manat büdcə, 20 milyon manat Dövlət Neft Fondunun, 5,6 milyon manat Dövlət Neft Şirkətinin, 30 milyon manat isə beynəlxalq humanitar və bu sahədə inkişaf təşkilatlarının vəsaiti) 3,1 dəfə çoxdur.

Dövlət büdcəsindən bu məqsədlə 2008-ci ildə ayrılmış vəsait (163,1 milyon manat) 2003-cü ilə nisbətən (53,4 milyon manat) 3 dəfə artmışdır.

2008-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin məcburi köçkünlərlə 6 dəfə görüşü keçirilmişdir;

- 2006-cı il martın 1-də ölkə başçısı tərəfindən təməli qoyulmuş Ağdam rayonunun Quzanlı qəsəbəsindəki Olimpiya İdman Kompleksinin 2008-ci il yanvarın 17-də keçirilən açılış mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev iştirak etmişdir;
- 2008-ci il aprelin 18-də cənab İlham Əliyev Füzuli rayonunun "Zobucuq" adlanan ərazisində məcburi köçkünlər üçün yeni salınmış 2104 ailəlik 5 qəsəbənin, həmçinin Biləsuvar rayonu ərazisində 2007-ci ildə inşa edilmiş 1858 ailəlik 5 qəsəbənin açılış mərasimində iştirak etmişdir;
- 2008-ci il oktyabrın 4-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin iştirakı ilə Xocavənd rayonundan olan 500 məcburi köçkün ailəsi üçün Beyləqan rayonu ərazisində salınmış yeni qəsəbənin açılışı, həmçinin Füzuli rayonunun Horadiz şəhərində 300 evin və Ağdam rayonunun Quzanlı qəsəbəsinin təbii qazla təmin edilməsi mərasimləri keçirilmişdir.
Dövlət Proqramına uyğun olaraq il ərzində məcburi köçkünlərin mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı tədbirlər davam etdirilmişdir.

Goranboy rayonu ərazisində Xocalı rayonundan olan məcburi köçkünlər üçün 500 ailəlik 4 yeni qəsəbə salınmış, Aşağı Ağcakənd qəsəbəsində (150 ailəlik), Börü qəsəbəsində (130 ailəlik), Meşəli qəsəbəsində (100 ailəlik) qəsəbələrin tikintisi başa çatdırılmışdır. Hazırda məcburi köçkünlərin yeni qəsəbələrə köçürülməsi prosesi sona çatmaq üzrədir. Yuxarı Ağcakənd qəsəbəsində isə 120 ailəlik qəsəbənin tikintisi davam etdirilir. Abşeron rayonu ərazisində, Mehdiabad qəsəbəsinin yaxınlığındakı yeni salınmış 108 və 40 ailəlik qəsəbələrin həmsərhədində 15 məcburi köçkün ailəsi üçün əlavə məhəllənin tikintisi başa çatdırılmış və məcburi köçkün ailələri yeni evlərə köçürülmüşlər.

Ümumiyyətlə, 2008-ci ildə 1000 ailə - 4500 nəfər məcburi köçkün üçün 5 yeni qəsəbə inşa edilmişdir. Ümumi sahəsi 52 min kvadratmetr olan yaşayış evləri ilə yanaşı, 5 məktəb, 2 uşaq bağçası, 2 tibb müəssisəsi, 2 rabitə evi, 2 klub-icma mərkəzi, 5 inzibati bina, 2 yanğın postu tikilib istifadəyə verilmiş, 59 kilometr yol, 70 kilometr su xətti, 110 kilometr hava elektrik xətti çəkilmiş, 6 ədəd artezian quyusu qazılmış, müxtəlif həcmə malik 10 su anbarı inşa edilmiş, 33 transformator quraşdırılmışdır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli 298 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı"na əlavələr edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2007-ci il 31 oktyabr tarixli 2475 nömrəli Sərəncamının icrası ilə bağlı Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 7 may tarixli 163s nömrəli sərəncamı ilə müvafiq Tədbirlər Planı təsdiq edilmiş, eyni zamanda yeni salınacaq qəsəbələrin və hündürmərtəbəli binaların tikintisi üzrə sifarişçi təşkilat Məcburi Köçkünlərin Sosial İnkişaf Fondu təyin edilmişdir. Həmin Fond tərəfindən məcburi köçkün ailələrinə zəruri sosial-texniki infrastrukturu olan yeni qəsəbələrin, binaların və evlərin layihələndirilməsi və tikintisi ilə bağlı işlərin həyata keçirilməsi üçün tender komissiyası formalaşdırılmışdır.

İl ərzində istismar müddəti başa çatmış 15 fin tipli qəsəbədə müvəqqəti məskunlaşmış 6227 ailə və ya 25550 nəfər məcburi köçkün üçün həmin qəsəbələrin yerləşdiyi ərazilərin yaxınlığında elektrik enerjisi, su təchizatı, təhsil, mədəniyyət, səhiyyə və digər zəruri sosial-texniki infrastrukturu olan qəsəbələrin salınması və ya hündürmərtəbəli binaların tikilməsi məqsədilə cəmi 607 ha, o cümlədən İmişli rayonu ərazisində 959 məcburi köçkün ailəsi üçün 197 ha, Laçın rayonundan olan 1108 məcburi köçkün ailəsi üçün Ağcabədi rayonunun inzibati ərazisində 121 ha, Şəki şəhəri ərazisində 423 məcburi köçkün ailəsi üçün 84 ha, Ağcabədi rayonu ərazisində 195 məcburi köçkün ailəsi üçün 134 ha, Ağdam rayonu ərazisində 651 məcburi köçkün ailəsi üçün 53 ha, Mingəçevir şəhəri ərazisində 502 məcburi köçkün ailəsi üçün 8 ha, Yevlax şəhəri ərazisində 612 məcburi köçkün ailəsi üçün 10 ha torpaq sahəsi ayrılmış, müvafiq texniki şərtlər alınmış və layihə-smeta sənədlərinin hazırlanması məqsədilə indi müqavilə bağlanılması üçün hazırlıq işləri görülür.

Ayrı-ayrı şəhər və rayonlardakı məktəb binalarında müvəqqəti məskunlaşmış 10999 nəfərdən ibarət 2768 məcburi köçkün ailəsi üçün qəsəbələrin salınması və ya hündürmərtəbəli yaşayış binalarının, fərdi yaşayış evlərinin tikilməsi məqsədilə cəmi 122 ha, o cümlədən Ağdaş rayonunda 21 məcburi köçkün ailəsi üçün 4 ha, Balakən rayonunda 43 məcburi köçkün ailəsi üçün 5 ha, Beyləqan rayonunda 146 məcburi köçkün ailəsi üçün 30 ha, Göygöl rayonunda 66 məcburi köçkün ailəsi üçün 40 ha, İsmayıllı rayonunda 45 məcburi köçkün ailəsi üçün 5,15 ha, Tərtər rayonunda 50 məcburi köçkün ailəsi üçün 10 ha, Ucar rayonunda 32 məcburi köçkün ailəsi üçün 6 ha, Zaqatala rayonunda 26 məcburi köçkün ailəsi üçün 5 ha, Ağsu rayonunda 36 məcburi köçkün ailəsi üçün 7 ha, Şirvan şəhərində 16 məcburi köçkün ailəsi üçün 0,1 ha, Qəbələ rayonunda 53 məcburi köçkün ailəsi üçün 0,21 ha, Cəlilabad rayonunda 2 məcburi köçkün ailəsi üçün 0,24 ha, Xaçmaz rayonunda 1 məcburi köçkün ailəsi üçün 0,05 ha, Kürdəmir rayonunda 16 məcburi köçkün ailəsi üçün 3 ha, Qax rayonunda 2 məcburi köçkün ailəsi üçün 0,24 ha, Salyan rayonunda 12 məcburi köçkün ailəsi üçün 1,62 ha, Samux rayonunda 13 məcburi köçkün ailəsi üçün 2,5 ha, Masallı rayonunda 5 məcburi köçkün ailəsi üçün 0,6 ha, Qobustan rayonunda 6 məcburi köçkün ailəsi üçün 0,36 ha, Daşkəsən rayonunda 1 məcburi köçkün ailəsi üçün 0,12 ha torpaq sahəsi ayrılmışdır.

İl ərzində qaçqın və məcburi köçkünlərin müvəqqəti məskunlaşdıqları 22 obyektdə 340 min manat vəsait həcmində cari, 16 məskunlaşma obyektində isə 480 min manat vəsait hesabına əsaslı təmir işləri aparılmış, həmçinin dövlət investisiya xərcləri hesabına respublikanın müxtəlif rayonlarında tikintisi yarımçıq qalmış 58 evdə inşaat işləri başa çatdırılmışdır.

Təcili təmirə ehtiyacı olan 130 məskunlaşma obyektinin bir hissəsində təmir işlərinin aparılması üçün sifarişçi təşkilat funksiyası Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2008-ci il 10 iyun tarixli 211s nömrəli sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının Məcburi Köçkünlərin Sosial İnkişaf Fonduna həvalə edilmişdir. Təmir işlərinin aparılması üçün layihə təşkilatı müəyyən edilmiş, müvafiq layihə işləri yerinə yetirilmiş, 40 obyektdə təmir işlərinin aparılmasına dair podratçı təşkilatlarla müqavilə bağlanılmışdır.

Bakı şəhəri, Binəqədi rayonu, 2 ¹-li Evtikmə Kombinatının ərazisində Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinə ayrılmış 3,0 ha torpaq sahəsində 364 məcburi köçkün ailəsinin yerləşdirilməsi üçün 4 doqquzmərtəbəli yaşayış binasının tikintisinə başlanılmışdır.

Məcburi köçkünlərin müvəqqəti məskunlaşdıqları yerlərdən köçürülməsi ilə əlaqədar komitəyə il ərzində 1289 müraciət daxil olmuşdur. 115 məhkəmə prosesində komitənin nümayəndəsi iştirak etmiş, köçürülmələrin qarşısı alınmış, vətəndaşlara müvafiq cavablar verilmişdir.

2008-ci ildə 11263 nəfər məcburi köçkünün məşğulluğu təmin olunmuşdur. Onlardan 7598 nəfər yeni yaşayış yerlərində torpaq sahəsinin ayrılması hesabına, 126 nəfər komitənin Mənzil İstismar Departamentinin yerli strukturlarında, 150 nəfər arıçılıq təsərrüfatlarında, 340 nəfər "Azərsun Holdinq" şirkətinin emal zavodunda, 1752 nəfər tikinti sahəsində, 1297 nəfər isə Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi ilə qarşılıqlı fəaliyyət nəticəsində işlə təmin olunmuşdur. Eyni zamanda 392 nəfərə işsiz statusu verilmiş, 401 nəfərə işsizlik müavinəti təyin edilmiş, 281 nəfər qacqın və məcburi köckün əmək bazarının müasir tələbləri əsasında peşə hazırlığı kurslarına, 187 nəfər isə haqqı ödənilən ictimai işlərə cəlb olunmuşdur.

Məcburi köçkünlərin istifadə etdikləri kommunal xərclər üçün 2008-ci ildə ayrılmış 70,0 milyon manat vəsait müəyyən edilmiş normativlər üzrə faktiki istehlaka görə mərkəzləşmiş qaydada, birbaşa xəzinədarlıq vasitəsilə xidmət təşkilatlarına ödənilmişdir.

2008-ci il ərzində "Bakıelektrikşəbəkə" ASC, "Sumqayıtelektrikşəbəkə" ASC tərəfindən nəzərdə tutulmuş 3800 fərdi evdə və 570 kompakt yaşayış yerində elektrik sayğaclarının quraşdırılması tam başa çatdırılmış, "Azərenerji" SC tərəfindən isə planlaşdırılan 44200 sayğacdan fərdi evlərdə 17800, 1180 yığcam məskunlaşma obyektində 680 ədəd (cəmi 42 faiz) quraşdırılmışdır.

"Bakıelektrikşəbəkə" ASC, "Sumqayıtelektrikşəbəkə" ASC üzrə nəzərdə tutulan 570 yığcam müvəqqəti məskunlaşma obyektindən 2008-ci ildə 558-də (98 faiz), "Regional Enerji Təchizatı" MMC-lər üzrə isə planlaşdırılan 1055 obyektdən 645-ində (61 faiz) elektrik təchizatı müstəqil xətlə həyata keçirilir.

"Azəriqaz" QSC tərəfindən Bakı və respublikanın digər rayon və şəhərlərində fərdi və yığcam məskunlaşma obyektlərində nəzərdə tutulan sayğaclaşma işi başa çatdırılaraq 47621 ədəd qaz sayğacı quraşdırılmışdır.

Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən müxtəlif rayonlar üzrə 118 məskunlaşma obyektinə 68 ədəd müxtəlif markalı güc transformatoru, 71 ədəd su nasosu, 2500 metr kabel, 80000 metr elektrik naqili verilmiş və quraşdırılmışdır.

Dövlət büdcəsindən 2008-ci il üzrə ayrılmış 66,7 milyon manat vəsait hesabına məcburi köçkünlərə bankomat vasitəsilə yemək xərci üçün müavinət ödənilmişdir. 2003-cü illə müqayisədə bu məqsədlə dövlət büdcəsindən ayrılmış müavinətin məbləği 2,7 dəfə artırılaraq, 2008-ci ilin setyabrından adambaşına 13,5 manata çatdırılmışdır.

Qazla təmin olunmayan 51 şəhər və rayonda 82 min məcburi köçkün ailəsinin hər biri payız-qış mövsümündə ayda 40 litr ağ neftlə təmin olunur.

Vaxtilə büdcədən maliyyələşdirilən müəssisələrdə çalışmış və işlə təmin olunmamış 14 min nəfər məcburi köçkünə orta aylıq əməkhaqqının ödənilməsi 2008-ci ilin sonunadək davam etdirilmişdir.

Ağdam rayonunda 15, Ağcabədi rayonunda 3, Şuşa rayonuna məxsus qış yataqlarında 3, Füzuli rayonunda 7, Xocavənd rayonunda 4, Bərdə rayonunda 1, Goranboy rayonunda 3 ədəd subartezian quyusunda qazma işləri tamamlanmaq üzrədir.

Respublika üzrə 2008-ci ilə kimi 140 min nəfər məcburi köçkün büdcə vəsaiti hesabına aylıq ərzaqla təmin edilmişdir. BMT-nin "Ümumdünya Ərzaq Proqramı" təşkilatı fəaliyyətini başa vurduğu üçün həmin təşkilatın xətti ilə faydalanan 130 min nəfərin aylıq ərzaqla təminatını da dövlət öz üzərinə götürmüşdür. Beləliklə, hazırda aylıq ərzaqla təmin olunan məcburi köçkünlərin sayı 270 min nəfər təşkil edir.

Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi üzrə 31 şəhər və rayon icra hakimiyyətinə 628 min manat məbləğində, qaçqın və məcburi köçkünlərdən daxil olmuş müraciətlər əsasında isə 787 ailəyə 18 min manat, cəmi 646 min manat məbləğində humanitar yardım verilmişdir.

İslam İnkişaf Bankının xətti ilə Qurban bayramı münasibətilə 7460 ailəyə 37,3 ton ət gətirilərək Bankın və Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının Azərbaycandakı Səfirliyinin nümayəndələrinin iştirakı ilə paylanılmışdır.

Yanğın hadisəsi ilə bağlı dəymiş ziyanın nəticələrinin aradan qaldırılması üçün 5 ailəyə 2400 manat məbləğində maddi yardım göstərilmişdir.

Komitənin nəzdində olan aqrar-sənaye və aqrar-fermer təsərrüfatları tərəfindən 2008-ci ildə 218 hektar sahədə taxıl əkilmiş və həmin sahələrdən 150 ton taxıl yığılmışdır. 9 sənaye, aqrar-sənaye və aqrar-fermer təsərrüfatında 783 min manatlıq sənaye məhsulu istehsal edilmişdir. 2008-ci ildə 2003-cü ilə (686,2 min manatlıq məhsul istehsal olunmuşdur) nisbətən 96,8 min manat çox sənaye məhsul istehsal olunmuşdur.

Nazirlik, komitə, şirkət, səhmdar cəmiyyət və digər mərkəzi təşkilatlar tərəfindən bayramlar ərəfəsində məcburi köçkünlərə 2,7 milyon manat həcmində müxtəlif yardımlar göstərilmişdir.

"Aqrolizinq" ASC-nin xətti ilə Cəbrayıl, Laçın, Zəngilan, Xocavənd, Xocalı, Ağdam, Füzuli rayonları 368 ədəd müxtəlif kənd təsərrüfatı maşını və aqreqatı ilə təmin edilmiş, bitkiçiliyin inkişafı və məhsuldarlığın artırılması məqsədilə müxtəlif gübrələr verilmişdir.
Ağdam, Laçın, Xocavənd və Zəngilan rayonlarından olan məcburi köçkünlərə taxılçılığın və toxumçuluğun inkişaf etdirilməsi üçün güzəştli şərtlərlə gübrə və toxum satışı həyata keçirilmişdir.

İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin Sahibkarlığa Kömək Milli Fondu tərəfindən məcburi köçkünlərə 2008-ci ildə 14 sahibkarlıq subyekti üzrə 241,0 min manat, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi tərəfindən isə 21 məcburi köçkün ailəsinə 161,1 min manat məbləğində güzəştli kredit verilmişdir.

Bu gün dünya dövlətləri, beynəlxalq maliyyə qurumları və təşkilatlar Azərbaycanda makroiqtisadi sabitliyin yaradılması, inkişafın artırılması və yoxsulluğun azaldılması istiqamətində ölkəmizlə konstruktiv əməkdaşlıq edir. Bundan ölkə əhalisi ilə yanaşı qaçqın və məcburi köçkünlər də faydalanırlar.

Hazırda Azərbaycanda qaçqınların, məcburi köçkünlərin və aztəminatlı əhalinin sosial problemlərinin həlli ilə bağlı 115 humanitar təşkilat - 60 beynəlxalq, 40 yerli humanitar və onlar tərəfindən təsis edilmiş 15 qeyri-bank kredit təşkilatı fəaliyyət göstərir. Bu təşkilatların fəaliyyəti Azərbaycan Respublikası Prezidentinin müvafiq sərəncamına əsasən Beynəlxalq Humanitar Yardım üzrə Respublika Komissiyası tərəfindən əlaqələndirilir və təşkilatların özləri tərəfindən 2008-ci ildə 30 milyon ABŞ dolları həcmində müxtəlif layihələr həyata keçirilmişdir.

Beynəlxalq və yerli humanitar təşkilatlar tərəfindən təsis edilmiş qeyri-bank kredit təşkilatlarının xətti ilə respublikanın şəhər və rayonlarında 2008-ci il ərzində 40 min nəfərdən çox qaçqın, məcburi köçkün və aztəminatlı əhaliyə təxminən 50 milyon ABŞ dolları həcmində mikrokreditlər verilmişdir.

Dünya Bankının kredit sazişi ("Məcburi Köçkünlərin İqtisadi İnkişafına Yardım Layihəsi") üzrə 61 müxtəlif növ icma mikrolayihəsi (mikrolayihələrin ümumi dəyəri 3781,3 min ABŞ dolları təşkil etmişdir) həyata keçirilmişdir. Mikrolayihələrdən 45 minə yaxın məcburi köçkün faydalanmışdır.

Məcburi Köçkünlərin Sosial İnkişaf Fondu tərəfindən Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında daha 8 mikrolayihənin icrası başa çatmaq üzrədir (mikrolayihələrin dəyəri 708 min ABŞ dolları təşkil edir). Bu mikrolayihələrdən 3 mindən artıq məcburi köçkün faydalanacaqdır.

2008-ci il mayın 15-də 2009-2011-ci illəri əhatə edən "Məcburi Köçkünlərin İqtisadi İnkişafına Yardım Layihəsi üçün Əlavə Maliyyələşdirmə"ni həyata keçirmək məqsədilə Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası (Dünya Bankı) və Azərbaycan Hökuməti arasında yeni Layihə Sazişi imzalanmışdır.

Ümumi dəyəri 24,19 milyon ABŞ dolları təşkil edən həmin layihədə 15,0 milyon ABŞ dolları Dünya Bankının kredit vəsaiti, 9,19 milyon ABŞ dolları isə Azərbaycan Hökumətinin iştirak payı kimi nəzərdə tutulur.

Məcburi köçkünlər üçün salınmış 25 yeni qəsəbədə gənclərin asudə vaxtının səmərəli təşkili məqsədilə Azərbaycan Respublikası ilə Beynəlxalq İnkişaf Assosiasiyası arasında 2007-ci ilin oktyabrında imzalanmış "Azərbaycan: Məcburi Köçkün Gənclərin Dəstəklənməsi Layihəsi" çərçivəsində Yaponiya Sosial İnkişaf Fondu tərəfindən ayrılacaq 2 milyon ABŞ dolları miqdarında qrant vəsaiti hesabına məcburi köçkün gənclər üçün müxtəlif idman-sağlamlıq, mədəniyyət, kompüter mərkəzləri yaradılacaqdır. Layihənin icrasına başlamaq üçün tender əsasında 4 vasitəçi təşkilat cəlb edilmişdir.

Ağdam rayonu ərazisində salınmış yeni qəsəbələrdə müvəqqəti məskunlaşmış məcburi köçkünlərə zəruri kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı və satışına kömək məqsədilə BMT-nin "Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı" (FAO) tərəfindən həyata keçirilən layihənin genişləndirilməsi üçün 2008-ci ilin may ayında İsveçrə Hökuməti tərəfindən əlavə olaraq 300.000 ABŞ dolları həcmində vəsait ayrılmışdır. Layihənin 2009-2011-ci illərdə də davam etdirilməsi nəzərdə tutulur.

Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsində il ərzində xarici ölkələrin, beynəlxalq maliyyə qurumlarının, humanitar və inkişaf təşkilatlarının nümayəndələri ilə 180-dən çox görüş keçirilmişdir.

18913 şəxsə, o cümlədən 126 şəxsə qaçqın, 18787 şəxsə məcburi köçkün statusunu təsdiq edən müvafiq vəsiqə verilmişdir. Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin Mərkəzi Aparatında və tabeliyindəki təşkilatlarda 14364 nəfər vətəndaş qəbul olunmuş, qaçqın, məcburi köçkün və müxtəlif təşkilatlardan daxil olmuş 33786 yazılı və şifahi müraciətə baxılmış, müraciətlərin 99,2 %-i icra olunmuş, 74,4 %-i müsbət həll edilmişdir.
Lakin məcburi köçkünlərin böyük bir hissəsi hələ də yaşayış üçün yararlı olmayan ictimai binalarda, yataqxanalarda və digər müvəqqəti məskunlaşma yerlərində ağır şəraitdə yaşayır və bir çox problemlərlə üzləşir. Bu sahədə mövcud problemlərin əksəriyyəti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 2007-ci il 31 oktyabr tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə Dövlət Proqramı"na Əlavələrdə öz əksini tapmışdır.

Həmin Əlavələrə uyğun olaraq, 2009-cu ildə də istismar müddəti başa çatmış 15 fin tipli qəsəbədə, ayrı-ayrı şəhər və rayonlardakı məktəblərdə, Müdafiə Nazirliyinin hərbi hissələrinə məxsus binalarda və digər yerlərdə müvəqqəti məskunlaşmış, çətin şəraitdə yaşayan 20 min ailə - 89 min nəfər məcburi köçkünün yeni qəsəbələr salınmaqla və ya yaşayış evləri tikilməklə, mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması, həmçinin onların məşğulluğunun təmin edilməsi ilə bağlı konkret tədbirlərin həyata keçirilməsi davam etdiriləcəkdir.

Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli ilə bağlı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin apardığı uğurlu xarici siyasət nəticəsində beynəlxalq səviyyədə mühüm tədbirlərin həyata keçirilməsi işi davam etdirilir. 2008-ci il martın 14-də tarixində BMT-nin Baş Assambleyasının 62-ci sessiyası çərçivəsində "Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində vəziyyət" adlı qətnamə qəbul edilmişdir. Qətnamə bütün erməni silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın işğal altındakı ərazilərindən çıxarılmasını tələb edərək, bir daha təsdiq etmişdir ki, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli birmənalı şəkildə Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri çərçivəsində, onun ərazi bütövlüyü və suverenliyinə hörmət prinsipinə əsaslanmalıdır.

Bu qətnamə həmçinin Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən olan məcburi köçkünlərin öz doğma yurdlarına qayıtmaq hüququnu bir daha təsdiq edir və bunun üçün lazımi tədbirlərin görülməsinin əhəmiyyətini qeyd edir. Eyni zamanda BMT üzv dövlətlərini Azərbaycan ərazilərinin işğalı nəticəsində yaranmış vəziyyəti qanuni olaraq tanımamağa və bu vəziyyətin saxlanılmasına dəstək verməməyə çağırır.

2008-ci ilin xüsusi əhəmiyyət kəsb edən məqamlarından biri də noyabrın 2-də Rusiya prezidentinin təşəbbüsü və dəvəti ilə Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri arasında ikitərəfli və Rusiya prezidentinin iştirakı ilə üçtərəfli görüşlərin keçirilməsi olmuşdur. Görüş zamanı dövlət başçılarının imzaladığı Bəyannamədə münaqişənin siyasi vasitələr, beynəlxalq hüquq normaları və prinsipləri əsasında və bu çərçivədə qəbul edilmiş sənədlərə və qərarlara əsasən həll edilməsinin zəruriliyi göstərilir. Bu isə özündə BMT Təhlükəsizlik Şurasının müvafiq qətnamələrini, Avropa Şurası Parlament Assambleyasının 1416 saylı qətnaməsini, həmçinin BMT Baş Assambleyasının bu ilin mart ayında qəbul etdiyi qətnaməni də özündə ehtiva edir. Beləliklə, bu bəyannamə bir daha münaqişənin Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri çərçivəsində həll edilməsinin labüdlüyünü təsdiq edir.
Son 15 ildə Ermənistan ilk dəfə olaraq bu münaqişənin yalnız Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində həllinin mümkünlüyünü təsdiqlədi.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin prezidentlik fəaliyyəti dövründə bu sahədə görülmüş tədbirləri əhatə edən hesabat toplusu və 10 dəqiqəlik film hazırlanmışdır.

Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması məqsədilə müntəzəm olaraq müvafiq tədbirlər həyata keçirilir. Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən hazırlanan kitablar, qısametrajlı filmlər səfirliklər vasitəsi ilə dünya ölkələrinə yayılır. Bu münaqişə nəticəsində öz yurdlarından didərgin düşmüş qaçqın və məcburi köçkünlərin sosial vəziyyətinə həsr olunmuş 52 dəqiqəlik "Vətən həsrəti və sönməyən ümidlər" filmi çəkilmiş və 2007-ci il fevralın 21-də "Gülüstan" Sarayında təqdimetmə mərasimi keçirilmiş, bütün telekanallarda nümayiş etdirilmiş, xarici ölkələrdə yayılması məqsədilə 7 dildə 10 dəqiqəlik qısametrajlı film, həmçinin Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin 3 dildə vebsaytı hazırlanıb istifadəyə verilmişdir.

Fəaliyyətə başladığı ilk gündən etibarən Heydər Əliyev Fondu da qaçqın və məcburi köçkünlərin üzləşdikləri çoxsaylı problemin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasına və onların həllinə daim diqqətlə yanaşır. Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO-nun və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə yaradılmış "Azərbaycan" internet portalının böyük əhəmiyyəti xüsusi qeyd olunmalıdır. Portalda Azərbaycan haqqında geniş informasiya toplanmışdır. Burada Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsindən, Xocalı soyqırımından, erməni təcavüzündən bəhs edən məlumatların yerləşdirilməsi saxta erməni təbliğatına qarşı tutarlı cavab olmaqla dünya ictimaiyyətinin erməni vəhşilikləri ilə yaxından tanış olmasına şərait yaradır. Heydər Əliyev Fondu bununla yanaşı hər il Xocalı soyqırımı ərəfəsində dünyanın müxtəlif ölkələrində soyqırımı qurbanlarının fotoşəkillərini sərgiləyir, beynəlxalq mətbuatda soyqırımı haqqında yazılar dərc etdirir, "Xocalı uşaqların gözü ilə" rəsm müsabiqəsinin iştirakçılarının əsərlərindən ibarət sərgilər keçirir. Hər il sentyabr ayında Heydər Əliyev Fondu tərəfindən qaçqın və məcburi köçkün ailələrindən olan birinci sinif şagirdlərinə məktəbli ləvazimatından ibarət hədiyyələrin təqdim olunması, müvəqqəti məskunlaşma obyektlərində mütəmadi olaraq məcburi köçkünlərlə görüşlərin keçirilməsi də bu diqqətin konkret ifadəsidir.

2008-ci il oktyabrın 15-də ölkəmiz bu dəfə də demokratik qaydada, beynəlxalq normalara və standartlara uyğun şəffaf şəkildə keçirdiyi prezident seçkiləri ilə dünyada bir daha müstəqil, demokratik yaşamaq haqqını, seçib-seçilmək mədəniyyətini nümayiş etdirdi. Xalq özünün xoşbəxt gələcəyini, inkişafını, sabitliyini və firavanlığını təmin etmək üçün ikinci dəfə yeni əsrin yeni liderinə yekdilliklə səs verdi, öz iradəsini açıq və birmənalı şəkildə nümayiş etdirdi.
Qaçqın və məcburi köçkün soydaşlarımız həmişə olduğu kimi, bu seçkilərdə də dövlət və dövlətçiliyə sədaqətlərini yüksək fəallıqla nümayiş etdirərək Azərbaycanın yeni liderinə səs verməklə sübut etdilər.

Bütün bunları və ötən 5 ildə görülən işləri nəzərə alan məcburi köçkünlər böyük ictimai-siyasi və dövlət xadimi Heydər Əliyev məktəbinin yetirməsi, onun siyasi kursunun layiqli davamçısı, bütün Azərbaycanın, o cümlədən qaçqın və məcburi köçkünlərimizin haqq səsinin və problemlərinin dünyaya çatdırılmasında əvəzsiz xidmətləri olan cənab İlham Əliyevə səs verərək yekdilliklə bəyan etmişlər ki, doğma yurd-yuvalarından didərgin düşmüş soydaşlarımızın öz torpaqlarına qaytarılması, onların qlobal problemlərinin həlli yalnız ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi məktəbindən bəhrələnmiş layiqli davamçısı cənab İlham Əliyev tərəfindən həyata keçirilə bilər.

Bir müddət əvvəl Yeni Azərbaycan Partiyası ictimai müzakirələrin yekununda formalaşan rəyə istinad edərək Milli Məclisdə Konstitusiyaya əlavə və dəyişikliklərin edilməsi üçün referendumun keçirilməsi təklifi ilə çıxış etdi. 2008-ci il dekabrın 26-da Milli Məclis 2009-cu il martın 18-də Azərbaycan Konstitusiyasına əlavə və dəyişikliklər edilməsinə dair referendum keçirilməsi barədə qərar qəbul etdi.

Ölkəmizdəki bir milyonadək qaçqın və məcburi köçkün də referendumun keçirilməsini birmənalı şəkildə dəstəkləyərək hesab edir ki, bu ümumxalq tədbiri reallıqdan meydana çıxan zərurət olmaqla, Azərbaycan xalqının ümumi qənaətinin ifadəsi kimi dəyərləndirilməlidir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev öz çıxışlarında ölkəmizin ərazi bütövlüyü ilə bağlı dəfələrlə vurğulayıb: "Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqları işğalçı qüvvələrdən azad olunmalıdır. Azərbaycanın məcburi köçkünləri öz doğma torpaqlarına qayıtmalıdırlar, o cümlədən Dağlıq Qarabağa qayıtmalıdırlar. Təbii ki, torpaqlarımız sülh yolu ilə azad edilməsə, istənilən vasitə ilə azad ediləcəkdir".

Bu sözlər, həmçinin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin beynəlxalq tədbirlərdəki qətiyyətli bəyanatları öz ata-baba yurdlarından didərgin salınmış insanlarda sabaha ümidi artırır və məcburi köçkünlər inanırlar ki, problemin siyasi həlli sahəsində ölkə prezidentinin gördüyü işlər öz müsbət nəticəsini verəcək və onlar tezliklə doğma ata-baba yurdlarına qayıdacaqlar.

Həsənov Ə.

Azərbaycan Respublikası Baş

nazirinin müavini, Qaçqınların

və Məcburi Köçkünlərin İşləri

üzrə Dövlət Komitəsinin sədri

Azərbaycan.- 2009.- 9 yanvar.- S.1, 3.