Milli maraqların qorunması teleradio siyasətinin prioriteti olmalıdır

Xəbər verildiyi kimi, bu ilin əvvəlindən "Azadlıq", "Amerikanın səsi" və "Bi-Bi-Si" radiostansiyalarının yayımı Azərbaycan ərazisində yalnız peyk, kabel şəbəkəsi və internet vasitəsi ilə həyata keçirilir. Bu yeniliyi istər ölkə daxilində, istərsə də xaricdə bəziləri Milli Teleradio Şurasının azad sözə basqısı, Azərbaycanı Qərblə qarşı-qarşıya qoymaq cəhdi kimi qiymətləndirdilər. MTRŞ sədri Nuşirəvan Məhərrəmli isə bu addımın 2002-ci ilin iyununda "Televiziya və radio yayımı haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanununun və həmin ilin oktyabrında ölkə Prezidenti tərəfindən təsdiq edilmiş "Milli Televiziya və Radio Şurası haqqında" Əsasnamənin tələblərinin yerinə yetirilməsinin növbəti mərhələsi olduğunu bildirdi:

- Bəzi qüvvələrin əsassız yerə səs-küy qaldırması, sadəcə, onların məsələnin mahiyyətini nəzərə almamalarından irəli gəlir. Oxucuların diqqətinə çatdırmaq istərdim ki, Teleradio Şurası tərəfindən milli tezliklərdə yayımı dayandırılmış digər teleradio yayımçıları kimi "Azadlıq", "Amerikanın səsi" və "Bi-Bi-Si" radiostansiyaları, bundan sonra da ölkə ərazisində yayımını davam etdirəcəkdir. Bu radiostansiyalar sadəcə, milli tezliklərdə deyil, dünyanın bütün sivil ölkələrində olduğu kimi, peyk, kabel şəbəkəsi və internet vasitəsilə yayımlanacaq. Xatırlatmaq istərdim ki, bu radiostansiyalara FM tezliyi 2007-ci ildə bir il üçün xüsusi razılıq (lisenziya) verilmişdi. Bunun istisna hal olduğu və müvəqqəti xarakter daşıdığı da diqqətə çatdırılmışdı. İndi qalmaqal yaratmağa cəhd edən bəzi beynəlxalq ekspertlər yaxşı bilirlər ki, özlərinin vətənində, inkişaf etmiş Avropa və Amerika dövlətlərində, MDB məkanında xarici ölkələrə məxsus teleradio yayımçılarının milli tezliklərdə yayımı neçə illər əvvəl dayandırılıb. Ortaya belə bir sual çıxır: həmin ölkələr belə bir addımı atmaqla nə itiriblər?

Təəssüf hissi ilə bildirmək istərdim ki, Teleradio Şurasının bir sıra digər qərarları kimi, xarici ölkə yayımçıları ilə bağlı son qərarını da müəyyən dairələr narazılıqla qarşılayıb. "Kanal-D", STV, ORT və RTR-in milli tezliklərdə yayımı dayandırılan zaman müşahidə olunan hay-küy bu dəfə də təkrarlandı. Bəzi müxalifət dairələri və xarici qaragüruhun dəyirmanına su tökən bəzi qüvvələr Teleradio Şurasının, bütövlükdə Azərbaycan hökumətinin ünvanına hədyanlar yağdırmaqdadırlar. Biz bunu qabaqcadan bilirdik ki, mövqeyimiz bəzilərinin mənafeyinə uyğun gəlməyəcək, sağdan-soldan tənqidə məruz qalacağıq. Ancaq ona əminik ki, biz müstəqil Azərbaycan dövlətinin qanunlarını həyata keçiririk. Azərbaycanın efir məkanında ilk olaraq Rusiyanın "Radio-Rossiya" və Fransanın "Radio Frans" stansiyalarının verilişləri dayandırıldı, 2007-ci ilin sentyabrında "Azadlıq", "Amerikanın səsi" və "Bi-Bi-Si" radiostansiyalarına müvəqqəti olaraq FM dalğası verildi. Bu qurumlara bildirildi ki, onların yayımı müvəqqəti xarakter daşıyır. Çünki dünya ölkələrində milli tezliklər yalnız milli qurumlara məxsusdur. Sonradan məlum olduğu kimi, növbəti mərhələdə hər üç radiostansiyanın efir tezliyini geri aldıq.

Azərbaycanda son illər mühüm texnoloji yeniliklər baş vermişdir. İndi kabel televiziyaları ölkənin bütün regionlarını əhatə edir. İnternetin sürəti də xeyli artıb. Deməli, yaranan texniki şərait bu kanalların daha intensiv yayımlanmasına kömək edir. Belə halda atdığımız addımın azad sözə basqı kimi qiymətləndirilməsi absurddur.

1994-cü ildən Amerika və Böyük Britaniyanın radiostansiyalarının ölkəmizdə yayımlanmasına hərtərəfli şərait yaratmışıq. Amma bu qurumların rəhbərləri istəyirlər ki, bu cür şərait daimi davam etdirilsin. Niyə, nəyin hesabına? Qərarımız qətidir, mövqeyimizdən dönən deyilik. Təklif olunan texniki imkanlardan istifadə etsinlər. Dinləyicilər özləri də seçim etməlidirlər, amma təkrarlayıram: milli tezliklər yalnız milli qurumlara aiddir.

Digər bir məsələ barədə də fikirlərimi bildirmək istərdim. Milli Teleradio Şurasının qarşısında duran ən mühüm vəzifələrdən biri yayımçıların dövlət dilindən istifadə ilə bağlı qanunvericiliyin tələblərinə necə əməl etməsinə nəzarəti gücləndirməkdir. Bununla bağlı bir sıra problemlərlə üzləşmişik. İlk vaxtlar dövlət dilində olan verilişlər telekanalların ümumi efir vaxtının təqribən 35-40 faizini təşkil edirdi. Bunu nəzərə alaraq 2003-cü ilin iyununda şura tərəfindən "Azərbaycan Respublikası ərazisində teleradio yayımı sahəsində dövlət dilindən istifadənin təmin edilməsi ilə bağlı xüsusi Qaydalar" tətbiq olundu. Bu qaydalara görə, teleradio yayımçıları öz verilişlərinin minimum 75 faizini dövlət dilində yayımlamalı idilər. Təbii ki, ilk vaxtlar bəzi telekanallar bu vəzifənin öhdəsindən çətin gəlirdilər. Amma tədricən işlər yoluna qoyuldu. Qanun pozuntusuna yol verənlər isə inzibati qaydada cəzalandırıldılar. Şuranın 11 yanvar 2008-ci il tarixli qərarı ilə bəzi istisnalar nəzərə alınmaqla proqramların tam həcmdə dövlət dilində verilməsi vəzifəsi qarşıya qoyuldu. Şuranın bu qərarından sonra rusdilli verilişlər, demək olar ki, tamamilə efirdən yığışdırıldı. Hər bir Azərbaycan tamaşaçısı Rusiya və Türkiyə telekanallarına baxmaq imkanına malikdirlər və seçimdə sərbəstdirlər. Amma Azərbaycanın efir məkanında dövlət dili dominantlıq etməlidir. Biz bu barədə telekanalların rəhbərləri ilə dəfələrlə söhbət aparmışıq və iradlarımızın tam şəkildə nəzərə alınacağı ümidindəyik.

Həftə ərzində Azərbaycan telekanallarında 17 teleserial göstərilir. Bu filmlərin təkrarı da müəyyən narahatlıq doğurur. Məsələyə ifrat şəkildə yanaşma, rahat qazanc dalınca qaçmaq bu cür problem yaradır. Teleradio Şurası da məsələni yoluna qoymaq üçün sərt qərarını verdi. Bunun əsl günahını isə telekanalların özlərində axtarmaq gərəkdir. Bu məsələ dəfələrlə müzakirə olunub, şuranın qərarı birdən-birə verilməyib.

Ölkə telekanallarında son vaxtlar şou-biznesin meydan sulaması da bizi ciddi narahat edir. Bu barədə Milli Məclis deputatlarının müraciətini də almışıq. İndi kanalların çoxu özlərini açıq-aşkar şou-kanal, ən baxımlı kanal adlandırmaqdan belə çəkinmirlər. Bu, arzuolunmaz tendensiyaya çevrilib. ATV və digər kanallar öz məramlarına uyğun auditoriyaya da yiyələniblər. Hazırda monitorinq aparırıq. Milli-mənəvi dəyərləri qorumayan, əxlaqımıza zidd verilişlər yayımlayan telekanallar barədə mövqeyimizi sərtləşdirəcəyik. Bu məsələdə heç kimə güzəşt yoxdur. Bəzi müğənnilər, özlərini mədəniyyət xadimi adlandıran qadınlar 7-8 dəfə ailələrini dağıtsalar da, ailə müqəddəsliyindən danışır, tamaşaçılara əxlaq dərsi keçmək istəyirlər. Bütün bunlar telekanal rəhbərlərinin gözü qarşısında baş verir. Zənnimcə, bu tendensiya telekanal rəhbərlərini ciddi düşündürməlidir. Biz isə bu cür yolla qazanc əldə etmək istəyənlərə qarşı daim qırmızı işıq yandıracağıq.

Azərbaycan dünyaya açıq ölkədir. Biz beynəlxalq aləmə sürətlə inteqrasiya edirik. Baş verən dəyişikliklərin yaxşılarının qəbul edilməsi inkişafımıza əsl köməkdir. Lakin elə məsələlər, problemlər var ki, onların televiziya ilə müzakirəsi Azərbaycan ailələri üçün qətiyyən məqbul deyil. Təəssüf ki, bir sıra telekanallar milli mentalitetimizə uyğun gəlməyən proqramların, teleserialların təqdiminə rəvac verirlər. Bəzi tamaşaçılar isə milli maraqların qorunmasına xidmət edən Az.TV, İTV və "Xəzər" telekanallarındansa tələb olunan prinsiplərə əməl etməyən kanalları izləməyə üstünlük verirlər. Zənnimcə, ictimaiyyəti də narahat edən bu problem üzərində ciddi düşünmək lazımdır. Son vaxtlar efirdə azərbaycanlı aparıcıların və dəvət olunanların bəzən rus dilində danışmalarına da təsadüf edilir. Amma unudulmamalıdır ki, Azərbaycanda yaşayan hər bir insan - istər rus, istər ukraynalı, yəhudi olsun, hamısı Azərbaycan dilində danışmalıdır, xüsusilə də azərbaycanlılar öz ana dillərinə hörmət etməlidirlər. Müğənnilərin, aktyorların ədəbazlıq edib başqa dildə danışmasına telekanalların rəhbərləri yol verməməlidirlər.

Milli Televiziya və Radio Şurası ölkədə teleradio yayımını tənzimləyən, yayımçıların proqram siyasətində dövlətin və ictimaiyyətin maraqlarının təmin olunmasına nəzarət edən və fəaliyyətində tam müstəqil olan dövlət qurumu kimi bundan sonra da xalqımıza məxsus qədim və zəngin milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasına, Azərbaycanın efir məkanının saflaşmasına və yalnız Azərbaycan dövlətinin qəbul etdiyi qanun və qərarların yerinə yetirilməsinə səy göstərəcək.

Söhbəti yazdı:

Akif CABBARLI

Azərbaycan.-2009.-10 yanvar.-S.5.