Ölkəmiz Avropanın əsas ümid yerinə çevrilir

Qloballaşan dünyanın enerji təchizatında mühüm əhəmiyyətə malik ölkələr sırasında Azərbaycanın rolu daha böyük sürətlə artmaqda davam edir. Artıq bu sahədə dünya dövlətləri ilə sıx əməkdaşlıq edən Azərbaycan enerji məsələsində də ən etibarlı tərəfdaşlardan biri kimi tanınır. Xüsusən də Azərbaycanın enerji təchizatının şaxələndirilməsi istiqamətində atdığı addımlar Cənubi Qafqaz sərhədlərindən daha böyük region üçün vacib xarakter daşımaqda və Avropa ölkələrinin enerji təminatında alternativ variantlara malik olmasında zəruri əhəmiyyət daşıyır. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, Azərbaycan tərəfindən başlanılan Bakı-Tbilisi-Ceyhan, Bakı-Tbilisi-Ərzurum kimi neft-qaz kəmərləri enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi sahəsində regionda tamamilə yeni vəziyyət yaradıb. Hazırda Avropanın alternativ marşrutlarla təbii qazla təmin olunmasında yenidən əsas diqqət Azərbaycana yönəlib.

Avropa Birliyinin Nabukkoya marağı artıb

Rusiya və Ukrayna arasında yaşanan qaz mübahisəsi Avropa ölkələrini alternativ enerji mənbələri üzərində indi daha çox düşünməyə vadar edib. Artıq Avropa Birliyinə sədrlik edən Çexiyanın Baş naziri Mirek Topolanek Avropada yeni enerji təhlükəsizliyi sistemi yaratmağa çağırıb. Cənab Topolanek 120 günlük neft və qaz ehtiyatı yaradılmasının və enerji resurslarının alternativ ixrac marşrutlarının axtarılmasının tərəfdarı olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, Rusiya və Ukrayna arasında baş verənlər Avropa Birliyini enerji təhlükəsizliyinə böyük diqqət yetirməyə məcbur etməlidir. Baş nazir birliyi Xəzər qazını Türkiyə vasitəsilə Avropaya çıxarmaq imkanı verən qaz kəmərinin - Nabukkonun tikintisini ali prioritetə çevirməyi təklif edib.

Qlobal maliyyə böhranının tüğyan etməsinə baxmayaraq, Avropa bu layihənin icrasını mümkün qədər tezləşdirməyi vacib sayır və Nabukko layihəsinin reallaşmasında əsas mənbə rolunda məhz Azərbaycanı görür. Hələ 2006-cı ilin iyununda Nabukko layihəsi imzalanarkən təbii qaz tədarükçüsü qismində əsas diqqət mərkəzlərindən biri Azərbaycan olub. Azərbaycanla yanaşı Misir, İraq, İran, Türkmənistan da əsas mənbələr sırasına aid edilirdi. Lakin real vəziyyətdə bütün resurslar təhlil edildikdən sonra Avropa Birliyi hələ ki, Azərbaycana üstünlük verir. Azərbaycan isə enerji təchizatının şaxələndirilməsinə maraqlı olduğunu ən yüksək səviyyədə bəyan edib. Prezident İlham Əliyev estoniyalı həmkarı Toomas Hendrik İlveslə danışıqlarda bildirib ki, nəhəng neft və qaz yataqlarına, o cümlədən neft və qazın nəqli üçün artıq müasir infrastruktura malik olan Azərbaycan enerji təchizatının şaxələndirilməsində gələcəkdə daha önəmli rol oynayacaq: "Azərbaycan artıq öz işləri ilə burada milyardlarla dollar həcmində sərmayə qoymuş xarici şirkətlərin etibarlı tərəfdaşı olduğunu nümayiş etdirib. Biz Azərbaycanda əlverişli sərmayə mühitini yaratmışıq. Eyni zamanda, biz etibarlı təchizatçıyıq. Azərbaycandan neft və qaz dünyanın müxtəlif yerlərinə ixrac edilir. Bütün ixrac əməliyyatlarımızda heç vaxt elə bir hal olmayıb ki, təchizatımız dayansın və ya istehlakçılar müəyyən problemlərlə üzləşsinlər".

Obama administrasiyası Nabukko layihəsinin reallaşmasına xüsusi önəm verir

Hazırda Qərb ölkələrinin Nabukko layihəsinin reallaşmasında xüsusilə maraqlı tərəf kimi çıxış etmələri rəsmi səviyyədə etiraf edilir. Prezident Barak Obama administrasiyasında ABŞ-ın yeni dövlət katibi Hillari Klinton bildirib ki, rəsmi Vaşinqton Amerikanın müttəfiqlərinin Nabukko qaz kəməri layihəsi ilə bağlı siyasi razılaşma əldə etməsinə çalışacaq. Hillari Klinton senator Riçard Luqarın sorğusuna yazılı cavabında bununla bağlı bildirib: "Mən və komandam avropalı müttəfiqlərimizi təkidlə inandıracağıq ki, Avropaya qaz nəqlinin diversifikasiyası üçün Nabukko və yaxud digər boru xəttinin inşası üçün siyasi razılaşma əldə etsinlər".

Estoniyanın iqtisadiyyat və kommunikasiya naziri Yuhan Part isə Bakıda keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib ki, ölkəsi Nabukko layihəsini Rusiya qazının Avropaya nəqlinə birinci alternativ hesab edir: "Ukrayna və Rusiya arasında qaz mübahisəsi göstərdi ki, enerji resurslarının Avropa Birliyi ölkələrinə alternativ nəqli imkanları lazımdır. Bununla əlaqədar Nabukko bir nömrəli layihədir. Bu layihənin reallaşması üzrə real addımların atılmasının vaxtı çatıb. Avropa Birliyi Estoniyanın da dəstəklədiyi bu layihəni daha aktiv şəkildə irəliyə doğru aparmalıdır".

Çexiyanın enerji məsələləri üzrə diplomatı Vaçlav Bartuska isə qeyd edir ki, Avropa yalnız bir təchizatçıdan asılı olmaq istəmir.

Azərbaycan potensial təchizatçı rolu oynamağa hazırdır

Qərb ölkələri Nabukko layihəsinin reallaşmasını sürətləndirməyə çalışdıqları bir vaxtda rəsmi Bakı burada öz maraqlarının təminatını və layihə ilə bağlı digər dövlətlərin də üzərinə düşən missiyanın yerinə yetirilməsini vacib sayır. Hələ ötən ilin noyabrında İtaliyaya rəsmi səfəri zamanı Prezident İlham Əliyev bu ölkənin "Rai İnternational" telekanalına müsahibəsində bununla bağlı qeyd edirdi: "Nabukko layihəsi gündəliyə gələndə həmin layihənin potensial təchizatçısı Azərbaycan deyil, digər mənbələr nəzərdə tutulurdu. Lakin bu gün Nabukko haqqında daha çox eşidəndə, biz Azərbaycanın qaz ehtiyatlarını görürük. Biz əsas qaz yataqlarımızın işlənilməsinə son vaxtlar başlamışıq. Hələlik hasilatı ən yüksək həddə çatdırmamışıq, ümid edirik ki, buna növbəti 5-6 il ərzində nail olacağıq. Bu gün Azərbaycan qazı artıq bazarlara çıxıb, biz üç ölkəyə qaz ixrac edirik və çox güman ki, istehlakçıların əhatəsi genişlənəcəkdir. Lakin Nabukko layihəsinin həyata keçirilməsi təkcə bizdən asılı deyildir. Bu, daha çox Nabukko şirkətlərinin fəaliyyətindən, tranzit məsələlərindən, Mərkəzi Asiya mənbələrinə qoşulma məsələlərindən asılıdır. Bu, daha geniş bir layihədir. Azərbaycan Nabukko layihəsində tranzit ölkə və zərurət yaranarsa, potensial təchizatçı rolu oynamağa hazırdır. Lakin eyni zamanda, onu demək istərdim ki, bu, təkcə bizim layihəmiz deyildir".

Yanacaq və energetika naziri Natiq Əliyev də bildirir ki, Nabukko layihəsi əvvəllər qazın mənbəyini Yaxın Şərqdə nəzərdə tuturdu: "Baş verən hadisələr bunu mümkünsüz etdi. Məhz bu səbəbdən Xəzər qazının mənbə olması gündəliyə gətirildi. Ancaq, yalnız Azərbaycanın imkanları Nabukko layihəsinin reallaşmasına səbəb ola bilməz. Bunun üçün mütləq Orta Asiya, o cümlədən Qazaxıstan və Türkmənistan qazı lazımdır". Ancaq nazir onu da bildirdi ki, "Şahdəniz" yatağının ikinci mərhələsinin istismarı Azərbaycana əlavə 14 milyard kubmetr qaz hasil etməyə imkan verəcək: "Bunun 3 milyard kubmetri Azərbaycanın öz tələbatına sərf ediləcək, 11 milyard kubmetri isə ixrac ediləcək. Bu mənbə Türkiyə və Yunanıstanın tam tələbatını ödəməyə imkan verəcək".

Onu da bildirək ki, Nabukko layihəsinin əsas təchizatçısı məhz Azərbaycan olacaq. İllik ötürmə gücü 31 milyard kubmetr olan bu kəmərə vurulacaq təbii qazın 20 milyard kubmetri məhz Azərbaycanın öhdəsinə düşəcək.

Rusiya ilə Ukrayna arasındakı gərginlik Nabukko

layihəsinin əhəmiyyətini artırıb

Sözügedən layihənin dəyərinin günü-gündən artması Avropada açıq bəyan edilir. Məsələn, Nabukko layihəsinin rəhbəri Raynhard Miçek qeyd edir ki, Rusiya ilə Ukrayna arasındakı qaz münaqişəsi Nabukko layihəsinin əhəmiyyətini artırıb.

Rusiya və Ukrayna arasında təbii qazla bağlı ötən ilin noyabrından başlanan növbəti mübahisəyə yanvarın 17-də Moskvada son qoyulsa da, Avropada iki ölkə arasında analoji vəziyyətin yaşanmayacağına dair qəti əminlik yoxdur.

Yanvarın 17-də Moskvada keçirilən görüşdə Rusiya və Ukrayna 2009-cu il üçün qazın qiymətlərinə dair razılıq əldə edib. Avropa formulu ilə qazın qiymətinin formalaşmasına dair razılıq əldə olduğunu deyən Rusiyanın Baş naziri Vladimir Putin bəyan edib ki, 2009-cu ildə ukraynalı tərəfdaşlara 20 faiz güzəşt olunacaq. Əvəzində Rusiya qazının Ukrayna ərazisindən tranzit qiymətləri köhnə qaydada, yəni 2008-ci il səviyyəsində qalacaq. 2010-cu il yanvarın 1-dən başlayaraq isə qaz və tranzit qiymətləri Avropa standartlarına uyğun olaraq müəyyənləşdiriləcək. "Qazprom" Şirkətinin İdarə Heyətinin rəhbəri Aleksey Miller isə bununla bağlı konkret rəqəmlər açıqlayıb: "Ukrayna üçün qiymət bu ilin birinci rübü üçün 1000 kubmetrə 450 dollardır. 20 faiz endirimi nəzərə alsaq qiymət 360 dollar olacaq".

İki ölkə arasında əldə edilən bu razılığa baxmayaraq, Avropa Birliyi belə hesab edir ki, Rusiya və Ukrayna artıq etibarlı tərəfdaş sayıla bilməz. Birliyə sədrlik edən Çexiyanın xarici işlər naziri Karl Şvartsenberq bununla bağlı qeyd edir: "Baş vermiş qaz böhranının istər Kiyev, istər Moskva, istərsə də Brüssel üçün əsas dərsi ondan ibarətdir ki, Rusiya və Ukrayna artıq Avropaya qaz təchizatında etibarlı tərəfdaş deyil. Belə şəraitdə enerji mənbələrinin diversifikasiyası daha aktual xarakter alır. Bu planda isə Nabukko qaz kəmərinin tikintisi vacib əhəmiyyət kəsb edir."

Analoji mövqe Avropa Komissiyasının rəhbəri Joze Manuel Barrozu tərəfindən də nümayiş etdirilir. Onun sözlərinə görə, bundan sonra Avropa Birliyi enerji mənbələrinin çoxaldılması üçün maksimal səy göstərmək niyyətindədir. O, Birliyin martda keçiriləcək sammitində Rusiya və Ukrayna arasında yaşanan mübahisə üzündən baş verən qaz böhranı nəzərə alınmaqla yeni enerji strategiyasının qəbul olunacağını da bildirib. Bu strategiyaya daxil olan məqamlardan biri də Nabukko layihəsinin reallaşmasının sürətləndirilməsi ilə bağlı olacaq.

Avropanın Nabukkoya marağının daha da artdığı bir vaxtda Rusiyada bəzi rəsmi şəxslər bu layihə ilə bağlı tamamilə əks mövqedən çıxış edir. Məsələn, Rusiya Dövlət Dumasınn vitse-spikeri Vladimir Jirinovski bununla əlaqədar qeyd edir: "Nabukko heç vaxt işləməyəcək, çünki biz bu layihəni işləməyə qoymayacağıq".

Lakin Vladimir Jirinovskinin bu hədələrinə baxmayaraq, Avropa rəsmiləri Nabukko layihəsinin reallaşması üçün səylərin bundan sonra artırılacağını bəyan edirlər və o da bildirilir ki, Avropa üçün alternativ enerji mənbələrindən təbii qaz alınması ciddi zərurətə çevrilib. Alternativ enerji mənbələri qismində Avropanın əsas ümid yerlərindən biri Azərbaycan və hazırkı şəraitdə Azərbaycanın iştirakı olmadan həyata keçirilməsi mümkünsüz sayılan Nabukko layihəsidir.

Qeyd edək ki, Nabukko layihəsi Xəzər bölgəsindən təbii qazın 3,3 min kilometr uzunluğunda kəmərlə Rusiyadan yan keçməklə Türkiyə vasitəsilə Avropa Birliyi ölkələrinə (əsasən Almaniya və Avstriyaya) çatdırılmasını nəzərdə tutur. Kəmərlə ildə 31 milyard kubmetr qaz ixracı planlaşdırılır. Nabukko konsorsiumunda OMV Gas GmbH (Avstriya), BOTAŞ (Türkiyə), "Bulgargaz" (Bolqarıstan), "Transgaz S. A." (Rumıniya), "MOL Natural Gas Transmission Company Ltd." (Macarıstan) və RWE (Almaniya) təmsil olunurlar.

Rasim BAYRAMOV

Azərbaycan.-2009.-22 yanvar.-S.3.