Azərbaycan bu il də qlobal iqtisadi böhranın təsirlərini neytrallaşdırmağa tam hazırdır

Strateji valyuta ehtiyatlarının bir qisminin yerli banklarda yerləşdirilməsi iqtisadiyyatın dinamik inkişafını daha da sürətləndirəcəkdir

Ötən ilin yekunları bir daha göstərdi ki, Azərbaycan qlobal iqtisadi böhranın təsirlərinə ən az məruz qalan ölkələr sırasındadır. Böhran bəzi dünya dövlətlərinin iqtisadiyyatını tənəzzülə uğratsa da, Azərbaycanda bunun əksinə olaraq yenə də sürətli iqtisadi inkişaf qeydə alınmışdır. Prezident İlham Əliyev bununla bağlı demişdir: "Dünyanı bürümüş maliyyə və iqtisadi böhran böyük çətinliklər gətirmişdir. Müxtəlif ölkələrdə iqtisadiyyat tənəzzülə uğrayır, müəssisələr dayanır, işsizlik artır və ölkələr böyük problemlərlə üzləşirlər. Azərbaycanda isə 2008-ci ildə yeni müəssisələr açılmış, iqtisadiyyat artmış, həm dövlət investisiyaları, həm də özəl sektorun fəaliyyəti nəticəsində böyük, nəhəng infrastruktur layihələri icra olunmuşdur. Bir sözlə, bizim iqtisadiyyatımız hərtərəfli inkişaf etmişdir və bunun nəticəsidir ki, ölkə 2008-ci ildə daha da güclənmişdir".

Bank sektoru hər bir ölkənin

iqtisadiyyatının inkişafında

çox mühüm rol oynayır

Cari il ərzində də qlobal iqtisadi böhranın ölkəmizə təsirini minimuma endirmək üçün vacib əhəmiyyət daşıyan bir sıra qabaqlayıcı tədbirlər görülməkdədir. Belə tədbirlər sırasında kredit bazarının canlandırılması, özəl kommersiya banklarının maliyyə ehtiyaclarını ödəmək üçün dövlət tərəfindən onlara vəsait verilməsi və beləliklə, sahibkarlara banklar vasitəsilə pul ayrılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu məqsədlə ölkənin xaricdə saxlanan strateji valyuta ehtiyatlarının bir qisminin yerli banklarda yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur. Azərbaycanın valyuta ehtiyatlarının həcmi isə buna tam imkan verir. Belə ki, ölkənin strateji valyuta ehtiyatları 18 milyard ABŞ dollarından artıqdır. Bu, dövlət borcundan 3 dəfədən çox, özəl sektorun da borcu nəzərə alınmaqla, məcmu xarici borcdan 2 dəfədən çoxdur. Ehtiyatlar qeyri-neft sektorunun əmtəə və xidmət idxalını 27 ay ərzində maliyyələşdirmək üçün kifayət edir. Toplanmış ehtiyatlar hesabına ölkə ən gərgin şəraitdə belə, yaxın illər ərzində öz maliyyə ehtiyaclarını fasiləsiz ödəmək iqtidarındadır.

Valyuta ehtiyatlarının kifayət qədər böyük həcmdə olması onun bir hissəsinin ölkəyə gətirilərək yerli banklarda yerləşdirilməsinə imkan verməklə yanaşı, iqtisadiyyatın real sektorunun maliyyə ehtiyaclarının qarşılanmasında da mühüm rol oynayır. Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin 2008-ci ilin sosial-iqtisadi inkişafın yekunlarına həsr olunmuş iclasında bununla bağlı bildirmişdir: "Azərbaycanın valyuta ehtiyatlarının bir hissəsini Azərbaycan banklarında yerləşdirmək məsələsi artıq müzakirə olunur. Əlbəttə, biz çalışırıq ki, Neft Fondunun aktivlərini maksimum əmniyyətlə saxlayaq və buna nail olmuşuq. Burada həm etibarlılıq, həm də, əlbəttə ki, o vəsaitin idarə olunmasından əldə edilmiş gəlir də vacib rol oynayır...

Bank sektoru hər bir ölkənin iqtisadiyyatının inkişafında çox mühüm rol oynayır. Düzdür, bizim dövlət investisiya layihələrimiz, investisiya proqramımız çox böyükdür və milyardlarla vəsaitlə ölçülür, ancaq bununla bərabər, bank sektorundan verilən kreditlərin, xüsusilə iqtisadiyyatın real sektoruna verilən kredit resurslarının da çox böyük əhəmiyyəti var".

Valyuta ehtiyatlarının

bir hissəsi ən etibarlı yerli

banklara yerləşdiriləcəkdir

Bütün bunları nəzərə alan Azərbaycanın dövlət başçısı belə hesab edir ki, xaricdə saxlanılan valyuta ehtiyatlarının müəyyən həcmi ən əmniyyətli, ən etibarlı yerli banklara yerləşdirilə bilər. Lakin dövlət həmin vəsaitin real sektora yönəldilməsinə və onun üzərində ciddi nəzarətin həyata keçirilməsinə də xüsusi diqqət ayırmağa hazırlaşır. Prezident İlham Əliyev də bildirir ki, valyuta ehtiyatlarının bir hissəsi yerli banklara o şərtlə yerləşdirilə bilər ki, bu vəsaitin xərclənməsində dövlət nəzarəti həddindən artıq güclü olsun: "Burada həm Milli Bank, həm də Maliyyə Nazirliyi, İqtisadi İnkişaf Nazirliyi və lazım olarsa, digər dövlət qurumları xüsusilə ölkəyə gətiriləcək resursların idarə olunmasına nəinki nəzarət etməli, onlar qərarların qəbul olunmasında iştirak etməlidirlər. Ona görə ki, bir tərəfdən, bu vəsaitdən səmərəli istifadə olunsun, digər tərəfdən, bu vəsait iqtisadiyyatın bizə - dövlətə lazım olan sahələrinə yönəldilsin".

Valyuta ehtiyatlarının bir qisminin yerli banklarda yerləşdirilməsi bir sıra parametrlər, o cümlədən dinamik iqtisadi inkişaf, məşğulluğun təmin edilməsi baxımından da mühüm əhəmiyyətə malikdir. Digər tərəfdən bu addım, ilk növbədə, ölkə iqtisadiyyatının real sektorunun pula tələbatının ödənilməsində zəruri xarakter daşıyır.

Azərbaycan Milli Bankının İdarə Heyətinin sədri Elman Rüstəmov isə bildirir ki, ölkə iqtisadiyyatının pula olan tələbatının təmin edilməsində konkret rəqəmlər müəyyən olunmasa da, söhbət bir neçə milyard manatdan gedir: "Hazırda bir neçə yüz milyon iqtisadiyyatın pula olan tələbatını təmin etmək iqtidarında deyil. İki il ərzində banklar xaricə 2,5 milyard dollar məbləğində xarici öhdəliklər qaytarıb ki, ən azı bu vəsaiti əvəz etmək lazımdır".

Digər tərəfdən bu addım bankların xarici borcların qaytarılması nəticəsində üzləşdikləri likvidlik probleminin aradan qaldırılması istiqamətində də olduqca əhəmiyyətlidir. Təkcə ötən il ərzində yerli kommersiya bankları xaricdən götürdüyü borcun 1 milyard dollarını geri qaytarıb. Qalan 1,5 milyard dolların isə cari il ərzində qaytarılacağı gözlənilir. Bu isə xarici maliyyə qurumlarından əvvəlki kimi böyük miqdarda vəsait ala bilməyən yerli bankların likvidlik problemini kəskinləşdirir. Bu şəraitdə valyuta ehtiyatlarının bir hissəsinin yerli banklarda yerləşdirilməsi tam vaxtında atılan addım sayılır. Digər tərəfdən bu, yerli bankların xarici kreditlərdən asılılıq dərəcəsini də xeyli azaltmış olur.

Sahibkarlar maliyyə

problemi yaşamayacaqlar

Ölkənin strateji valyuta ehtiyatlarının bir hissəsinin yerli banklarda yerləşdirilməsinin ən əsas nəticələrindən biri də sahibkarların üzləşəcəyi maliyyə ehtiyaclarının qarşılanmasıdır. Araşdırmalar göstərir ki, hazırda kiçik və orta sahibkarlığın əlavə maliyyəyə ehtiyacı var və onların ödənilməsində yerli banklar vacib rol oynayır.

Aydındır ki, dövlətin daim xüsusi diqqət yetirdiyi sahibkarlıq ölkədə məşğulluğu təmin edən ən başlıca sahələrdən biridir. Hazırkı şəraitdə isə bu sahə yerli banklar vasitəsilə zəif kapitallaşır və xarici maliyyə mənbələrinin məhdudlaşdığı bir şəraitdə daxili maliyyə mənbələri vasitəsilə bu sektorun əlavə kapitallaşmasına ehtiyac yaranır. Belə kapitallaşmanı təmin etmək üçün isə bankların üzləşdiyi maliyyə çətinliklərini valyuta ehtiyatları hesabına qarşılamağın bir daha xüsusi əhəmiyyət kəsb etdiyi meydana çıxır.

Əlbəttə ki, yerli bankları gücləndirməklə kredit bazarının canlandırılması, xüsusən də bunun əmlak bazarına müsbət təsiri qeyd olunmalıdır. Milli Bankla Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin birgə qiymətləndirməsinə görə, tikinti sektorunda 300 mindən çox adam çalışır. Həmçinin 200 min nəfər də bu sektorla əlaqədar sahələrdə iş görür. Son beş ildə bu sektorun işgüzar fəallığı ölkənin ümumi iqtisadi inkişafında, o cümlədən işsizlik probleminin həllində xüsusi rol oynayıb. Lakin qlobal maliyyə böhranı, yerli bankların ipoteka kreditinin verilməsini dayandırması, eləcə də tikinti sektorunda çalışan bir sıra özəl şirkətlərin səriştəsizliyi, bazara uyğun olmayan baha qiymətlərlə mənzil satışını həyata keçirməyə çalışmaları nəticəsində indi bu sektorda elə vəziyyət yaranıb ki, əmlak bazarında əhəmiyyətli dərəcədə təklif olsa da, o, lazımi tələblə qarşılanmır. Ancaq yerli kommersiya banklarına dövlət tərəfindən vəsait ayrılandan sonra bu, ipoteka kreditlərinin verilməsini bərpa edəcək ki, son nəticədə tikinti sektoru yenidən fəal sahələrdən birinə çevriləcək.

Hökumət həmçinin ipoteka bazarının qiymətli kağızlar vasitəsilə dirçəldilməsi üçün də yeni mexanizmlər müəyyənləşdirir. Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Rüfət Aslanlı bununla bağlı qeyd edir: "İpoteka bazarının dirçəldilməsi üçün mühüm dəyişikliklər gözlənilir. Belə ki, Milli Bank, Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası ilə birgə ipoteka bazarının aktivləşdirilməsinə xidmət edən "Təminatlı istiqrazlar haqqında qanun" layihəsi üzərində işləyir".

Onun sözlərinə görə, hazırda təminatlı istiqrazlar haqqında qanunvericilik bazası üzərində iş tamamlanmaq üzrədir: "Bu layihə vaxtilə Milli Bank və Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyasının birgə təşəbbüsü ilə hazırlanmışdır. Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi isə bu təşəbbüslərdə iştirak edib. Bu qanunvericilik dəyişikliyi ipoteka bazarının aktivləşdirilməsini nəzərdə tutur. Ən əsası isə ölkə başçısının sərəncamı ilə müəyyən edilmiş özünümaliyyələşdirmə mexanizmlərinin tətbiqi üçün yeni imkan yaranacaq".

Yerli bankların fəaliyyətinə gəlincə isə, onların kredit sahəsində işgüzarlığını daha da canlandırmaq üçün Milli Bank tərəfindən pul-kredit siyasətinin yumşaldılması bundan sonra da davam etdiriləcək. Elman Rüstəmovun sözlərinə görə, bir sıra dövlətdə uçot dərəcələri artıq sıfır səviyyəsinə yaxınlaşır: "Bizdə inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisədə faiz dərəcələrində fərq var və uçot dərəcəsi bu səviyyəyə çatmayacaq. Lakin həm yenidən maliyyəşmədə, həm də ehtiyat normalarında yumşaltma siyasəti davam etdiriləcək".

Bütün bunların həyata keçirilməsində başlıca məqsəd iqtisadi və işgüzarlıq fəallığının bərpası, məşğulluğun aşağı düşməməsi və digər vacib məsələlərdən ibarətdir.

Beynəlxalq maliyyə

qurumları Azərbaycanı şanslı ölkə sayır

Bütün bunların nəticəsidir ki, Dünya Bankının Bakı bürosunun rəhbəri Qreqori Yedjeycak Azərbaycanın qlobal maliyyə böhranına hazır olduğunu qeyd edir: "Azərbaycan şanslı ölkələrdəndir ki, qlobal maliyyə böhranı ona çox az təsir edib. Azərbaycanda nə alıcılıq qabiliyyətinə, nə də müəssisələrin vəziyyətinə qlobal maliyyə böhranı əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilməyib".

Dünya Bankının rəsmisi qeyd edir ki, bunun üç səbəbi var: "Birincisi, ona görə ki, Azərbaycanın iri maliyyə ehtiyatları var. İkincisi, Azərbaycanda banklar və müəssisələr o qədər də borclanma səviyyəsinə malik deyildilər. Bundan başqa, Milli Bank bank sistemi ilə bağlı çevik siyasət yeridir, bu da öz səmərəsini verir".

Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) ötən ay Azərbaycanda səfərdə olmuş missiyasının hesabatı da ölkəmizdə istər qlobal böhranla mübarizə, istərsə də bank sektorunda görülən tədbirlərin effektivliyini bir daha sübut etdi. Fondun hesabatında bildirilir ki, qlobal maliyyə ilk əlamətləri üzə çıxan zamandan Azərbaycanın güclü iqtisadi vəziyyətdə olması və hazırda qlobal maliyyə sisteminə məhdud inteqrasiya olunması səbəbindən, bu ölkənin cari iqtisadi siyasəti ilə böhranın qısamüddətli təsirinə davamlı olacağı gözlənilir.

Maliyyə bazarına gəldikdə, hesabatda Azərbaycan Milli Bankının maliyyə tənzimlənməsi və likvidlik vəziyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində apardığı siyasət təqdir olunur. Banklarda faiz dərəcələrinin aşağı salınmasının vaxtında atılmış düzgün addım olduğu vurğulanır. Eyni zamanda, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən bankların qlobal maliyyə böhranının təsirilə üzləşəcəyi real olduğundan Milli Bankın onlara güclü nəzarətinin olmasının böyük əhəmiyyət daşıdığı qeyd edilir.

Bütün bunlar cari il ərzində də qlobal maliyyə böhranının Azərbaycana təsirinin minimal olacağını və görülən tədbirlər nəticəsində iqtisadiyyatın sürətli inkişaf tempinin, həmçinin məşğulluq səviyyəsinin qorunaraq artırılacağını göstərir.

Rasim BAYRAMOV

Azərbaycan.-2009.-24 yanvar.-S.1-3.