Naxçıvanda karbon qazı və quru buz istehsal edən müəssisə istifadəyə verilib

Naxçıvan Muxtar Respublikasında Darıdağ deyiləndə ilk növbədə Culfa rayonu ərazisində mövcud olan dağ silsiləsinin ən yüksək zirvəsi başa düşülür. O, dəniz səviyyəsindən 2 min metrə yaxın hündürlükdə yerləşir. Darıdağ massivi həm də böyük ərazini əhatə edir. Əlincəçayla Qaradərə çayı arasındakı ərazidə böyük dağ silsilələri ilə yanaşı, geniş torpaq sahələri mövcuddur. Dağın yuxarı hissəsi əkin üçün yararlı olduğundan qədim zamanlarda burada dəmyə üsulu ilə əkin aparılırmış.

Geoloji tədqiqatlar nəticəsində ərazidə bir çox faydalı qazıntı yataqları aşkar olunub. Onların fiziki və kimyəvi xüsusiyyətləri alimlər tərəfindən öyrənilib. Darıdağdakı mineral su yatağı diqqəti daha çox cəlb edib. Yataqdakı su dünyada çox nadir təsadüf olunan arsenli sular qrupuna daxildir. Onu bu tipli sular içərisində dünyada daha çox şöhrət qazanan İtaliyadakı Ronçeno və Leviko, Fransadakı Lya-Burbul , Polşanın Kidova, Rusiyanın Saxalin vilayətindəki Sineqorsk mənbələri ilə müqayisə edirlər. Həmin mineral sulardan əsasən ürək-damar sistemi, dayaq-hərəkət orqanları, periferik əsəb sistemi, dəri, ginekoloji xəstəliklərin müalicəsində balneoloji məqsədlərlə istifadə edilir.

Son illər bölgədə aparılan genişmiqyaslı quruculuq tədbirləri çərçivəsində Darıdağda müasir tipli müalicəxana binası tikilib istifadəyə verilib. Onu da qeyd edək ki, yataqdakı arsenli mineral su yerin dərin qatlarından termal şəkildə üzə çıxır. Ötən əsrin birinci yarısında burada kəşfiyyat xarakterli çoxlu quyular qazılsa da, hazırda iki quyudan istifadə olunur. Yerin səthində suyun hərarəti müsbət 53 dərəcədən aşağı düşmür. Arsenli mineral suyun üstün cəhətlərindən biri də onun tərkibində karbon qazının çox olmasıdır.

Ötən əsrin 70-ci illərində su yatağının bazasında karbon qazının alınması məqsədilə aparılan kəşfiyyat işləri uğurla nəticələndiyindən ərazidə Darıdağ karbon qazı zavodu tikilib. Əvvəllər Yeyinti Sənayesi Nazirliyinin, sonralar isə "Azminsu" İstehsalat Birliyinin tabeliyində olan müəssisədən əsasən mineral suların və şampan ickilərinin qazlaşdırılmasında istifadə olunub. Sonrakı illərdə isə müəssisənin istehsal gücündən səmərəli istifadə edilməyib.

Regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı bu müəssisənin də üzərinə işıq saldı. İndi müəssisədə istehsalın həcmi ilə yanaşı, çeşidlərin sayı da artıb. "Karbon qazı zavodu" ASC-nin direktoru Elman Seyidov bildirir ki, müəssisədə yenidənqurma və əsaslı təmir işlərinə 1 milyon 95 min manat xərclənilib. Onun 680 min manatı Sahibkarlığa Kömək Milli Fondundan alınıb. Bundan əlavə, "Nəqşicahan Holdinq" Şirkətlər Qrupu tabeliyində olan müəssisəyə maddi dəstək verib.

Müəssisədə əsasən Rusiya və Ukraynadan gətirilən avadanlıqlar quraşdırılıb. Müasir tipli laborotoriyanın yaradılması isə müəssisədə keyfiyyətli məhsula ilkin təminat yaradıb. Kompressor və soyuducular da təzələnib. Hazır məhsullar anbarının güçü 24 tondur. Məhsulun uzaq ünvanlara daşınması üçün 3 avto-sistern alınıb.

Yeni texnoloji avadanlıqlar hesabına müəssisənin istehsal gücü 6300 tondur. Halbuki muxtar respublikada fəaliyyət göstərən müəssisələrin il ərzində karbon qazına olan ehtiyacları 1100 tona yaxındır. Odur ki, istehsal olunan məhsulun əsas hissəsinin ölkəmizin digər bölgələrində və qonşu xarici ölkələrdə satılması nəzərdə tutulur.

Müəssisənin direktoru onu da deyir ki, təbii yolla əldə olunan xammalın istehsalı bir qədər ucuz başa gəldiyindən alıcı sarıdan narahatlıq yoxdur. Əsas bazar ölkədəki mineral su istehsalı ilə məşğul olan müəssisələrdir. Bir qədər də müəssisənin spesifik xüsusiyyətləri barədə. Mineral su yatağından 2650 metr məsafədə borularla gətirilən xammal burada 3 mərhələdə sıxılıb soyudularaq maye halına salınır, xüsusi filtrlərlə təmizləndikdən sonra anbara ötürülür. Eyni zamanda ilk dəfə olaraq müəssisədə quru buz istehsal edən sex yaradılıb. Karbon qazının sürətlə buxarlanması yolu ilə əldə edilən quru buzun istehsalı üçün 5 qəlib quraşdırılıb. Sexin illik istehsal gücü 50 tondur. Ondan əsasən tibb sahəsində, dondurma istehsalında, meyvə-tərəvəz anbarlarında istifadə olunur. İndiyədək muxtar respublikada bu məhsula olan tələbat yalnız idxal hesabına ödənilib. Hazırda isə onun ixracı üçün yollar axtarılır.

Yeni müəssisənin açılış mərasimində iştirak edən Naxçıvan MR Ali Məclisinin sədri Vasif Talıbov qeyd edib ki, bu gün muxtar respublikada 224 növ məhsula olan tələbat yerli istehsal hesabına ödənilir. Sədr yeni yaradılan müəssisənin də muxtar respublika iqtisadiyyatının inkişafında önəmli rol oynayacağına əminliyini bildirib.

Məmməd Məmmədov

Azərbaycan.-2009.-25 yanvar.-S.5.