Tehranın mərkəzində "Qarabağ şikəstəsi"...

"Ana dilim ölən deyil" dedi Mənsum İbrahimov

Bunun mənim yaxın qonşumuz olan İran dövlətinə neçənci səfərim olduğunu dəqiq xatırlaya bilmirəm. İlk səfərim isə 1989-cu ildə olmuşdu. Onda SSRİ bir nəhəng qurum kimi yaşayırdı və bizim dövlətimiz Azərbaycan da onun tərkibində idi. Siyasətimizi də, mədəni-iqtisadi əlaqələrimizi də onların iradəsinə uyğun olaraq qurmaq zorunda idik.

Sonra bu imperiyanın taleyinin necə bitməsi, demək olar ki, indiki nəsillərin gözləri önündə baş verdi. Digər İttifaq respublikaları kimi, Azərbaycan Respublikası da istiqlaliyyat əldə etdi. Suveren dövlətimiz yarandı və ölkəmiz özünün siyasi, iqtisadi, mədəni əlaqələrini müstəqil olaraq həyata keçirdi. Bəli, bu gün Azərbaycan dünya məkanında müstəqil dövlət kimi söz və nüfuz sahibidir.

İrana yola düşərkən, orada olanda, oradan geri qayıdanda yaddaşımda dolanan, bir vətəndaş, bir şair kimi mənə qürur və ilham verən də bu doğma, ipisti duyğular idi. Sentyabrın 25-dən 30-dək İran İslam Respublikasında ölkəmizin tarixində ilk dəfə olaraq Azərbaycan Mədəniyyəti Günləri keçirilirdi. Nümayəndə heyətinə Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev başçılıq edirdi. Sıralarında isə Milli Məclisin Mədəniyyət Komitəsinin sədri, AMEA-nın müxbir üzvü Nizami Cəfərov, Naxçıvan Muxtar Respublikasının mədəniyyət və turizm naziri Sarvan İbrahimov, Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının sədri, xalq rəssamı Fərhad Xəlilov, xalq rəssamı Ağəli İbrahimov, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Kinematoqrafiya şöbəsinin müdir müavini Müşfiq Hətəmov, rejissor Ziya Şıxlinski, tanınmış şair Adil Cəmil, "Mədəniyyət" qəzetinin baş redaktoru İntiqam Hümbətov, bu sətirlərin müəllifi və digər tanınmış sənət və incəsənət xadimləri daxil idi.

Bakıda Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanında AZAL-a məxsus Bakı-Tehran aviareysinə əyləşdik. Stüardessa elan etdi ki, 55 dəqiqədən sonra Tehrandakı İmam Xomeyni adına Beynəlxalq Hava Limanına enəcəyik. Gözünə dönüm zaman, bir vaxtlar bu yaxın məsafəni Moskvadan keçib gələrdik.

Azərbaycanın İran İslam Respublikasında keçirilən mədəniyyət günləri də bu xətlərdən biri idi. Nümayəndə heyətimizin üzvlərindən biri "sizin xəbəriniz varmı, biz tarixə düşürük" dedi.

Bizə Tehranın ən yaxşı otellərindən birində - "Eram"da yer ayrılmışdı. O qədər də böyük olmayan bu otel olduqca sakit və yaxşı bir guşədə yerləşir. Mənim bu ölkəyə səfərlərim həmişə yaz və yay aylarına təsadüf edib. Bu dəfə isə Tehranın payızına gəlmişdik.

Tehranın küçələrində tez-tez əli süpürgəli adamlara rast gəlmək olurdu. Diqqəti çəkən bir yarpaq, bir kağız parçası həmin andaca süpürülüb götürülür. Sentyabrın 27-də şəhərin Niyavəran Mədəniyyət Sarayında Azərbaycan Mədəniyyət Günlərinin təntənəli açılışı oldu. Hələ bir gün əvvəl sarayın bağına və ətrafına sonsuz sayda gül-çiçəklər gətirilib düzülmüşdü. Deyirlər Məhəmməd Rza şah zamanında bu sarayı özünün qış tamaşa zalı kimi inşa etdiribmiş. Salona toplaşanlar İran İslam Respublikasının islami irşad və mədəniyyət naziri Seyid Məhəmməd Hüseynini, İran prezidentinin müşaviri, Mədəni və İslami Əlaqələr təşkilatının sədri Mehdi Mustafavini, Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayevi, digər rəsmi şəxsləri alqışlarla qarşıladılar. Aparıcı xanım İran İslam Respublikasında Azərbaycan Mədəniyyəti Günlərinin başlandığını elan etdi. Azərbaycanın və İranın dövlət himnləri səsləndi. Ürəyimdə "nə xoşbəxtik ki, bu günləri gördük" deyirdim. Müstəqil Vətənimin dövlət himni səslənir, dövlət bayrağımız salonlara yaraşıq verir. Günlərin də bəxti var deyirlər. 25-30 sentyabr 2010-cu il tarixdə bir də onunla yadda qalacaq ki, həmin vaxt Tehranda və Təbrizdə dilimizin gözəllikləri, musiqimizin incəlikləri, nəğmələrimizin ecazkarlığı yaddaşlara, könüllərə sonsuz məhəbbət və təravət bəxş elədi.

Azərbaycan mədəniyyətini ümumilikdə İran İslam Respublikasında 70 nəfərədək sənət adamı - musiqiçilər, ziyalılar, dövlət xadimləri təmsil edirdi. Hər bir kəs isə Azərbaycanı, onun zəngin mədəniyyətini bizə dost və qardaş ölkədə təmsil etdiyindən qürur və iftixarını gizlətmirdi. Sənətçilərimiz və musiqiçilərimiz böyük şövqlə oxuyur, rəqs edir, nitqlər söyləyirdilər. İranla Azərbaycanı kökləri daha qədimlərə gedən yaxınlıq, mehriban dostluq, qardaşlıq telləri bir-birinə qovuşdurur. Müştərək tariximiz, dini bağlılığımız, oxşar mədəniyyətlərimiz həmişə iftixar mənbəyi olub. Nümayəndə heyətinin başçısı, Azərbaycanın mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev keçirdiyi rəsmi görüşlərdə, təntənəli açılışda bu münasibətləri bir daha önə çəkməklə təkcə tariximizə qayıdış etmədi, nazir həm də gələcəyimizin öyünüləcək bir tarixə çevriləcəyinə dərin ümidlər bəslədiyini diqqətə çatdırdı.

Rəsmi çıxışlardan sonra Tehranın mərkəzində "Qarabağ şikəstəsi" səsləndi. Xalq artisti Mənsum İbarhimov, əməkdar artist Təyyar Bayramov çiyin-çiyinə verib Niyavəran sarayına, könüllərə, ürəklərə təravət yaydılar. Bir qədər bundan əvvəl hörmətli nazirimiz ermənilərin Azərbaycana qarşı təcavüzkarlıq siyasətindən, fitnəkar qonşularımızın füsunkar Qarabağa sahib çıxmaq niyyətlərindən, torpaqlarımızın işğalından, maddi-mədəni irsimizin, tarixi memarlıq abidələrimizin qəddarcasına məhv edilməsindən söhbət açmışdı. Bu bizim "şikəstəmiz", bu da irəli sürdüyümüz haqlı ittihamlar. Bəs dünya ictimaiyyəti nə vaxtadək susacaq - deyə yanımda əyləşən iranlı qardaşım gileyini bildirdi. Sonra isə xalq artisti Mənsum İbrahimov:

Həm Arazam, həm də Kürəm,

Axıb Xəzərə tökülləm,

Dilim ölsə, mən də ölləm -

Ana dilim ölən deyil! - söylədi.

Tarzən Elçin Həşimovun, kamança ustası Elnur Əhmədovun, udda Mircavad Cəfərovun, nağarada Kamran Kərimovun ifaları tamaşaçılar tərəfindən gurultulu alqışlarla qarşılandı. Əməkdar mədəniyyət işçisi Nemət Qasımlı sinəsində saz səhnəyə çıxanda alqışlar elə bəri başdanca salonu başına aldı. "Ruhani", "Yanıq Kərəmi" sazda dilə gəldi. Hər görüşün, hər bir ünsiyyətin elə anları olur ki, gözə, ürəyə köçüb insan yaddaşının lqızıl fondu"na yazılır. Tehran və Təbriz görüşlərində belə məqamlar saysız-hesabsız oldu. Nəzərlərimi salonlara gəzdirəndə üzlərdəki mehriban təbəssümü, gözlərdəki sevinc və həsrət işığını yığıb-yığışdıra bilmirdim. Bu görüşlər dünyamız içində bir dünyaya çevrilmişdi. Adı və ünvanı olan bir dünyaya

Xalq artisti, görkəmli dirijor Teymur Göyçayevin rəhbərliyilə Azərbaycan Dövlət Kamera Orkestri özünün silsilə çıxışları ilə İran tamaşaçılarının yaddaşından, şübhəsiz ki, uzun zaman silinməyəcək. Nəğmə var ki, gəlib-gedir, nəğmə var ki, heç nədən və heç kimdən asılı olmayaraq əbədiyaşarlıq qazanır. Bu orkestrin ifasında və onun müşayiətilə səslənən mahnıların bir ünvanı var idi - əbədiyyət. Vokalçılar, əməkdar artist Samir Cəfərov, Anar Şuşalı klassik müsiqidən və mahnılarımızdan nümunələr oxudular. Bu səfərdə şahidi olduğum bir məqamın da üzərində dayanmaq istəyirəm. O da Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının oğlanlardan ibarət rəqs qrupunun peşəkarlığı ilə bağlıdır. Gənc rəqqaslarımız "Toy", "Qaytağı", "Çobanlar", "Qılınc oynadanlar" rəqslərini, mən deyərdim ki, iranlı tamaşaçıların, qardaş və bacılarımızın ürəklərinə, gözlərinə köçürə bildilər. Səhnədəki hər bir an, hər bir çevik hərəkət maraq və heyrət doğururdu. Bu, gənc sənət ustalarımızın əsl peşəkarlığı, mən deyərdim ki, qəhrəmanlıqları idi. Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının direktor müavini, dostum Afət Mikayılov "Təəssüf ki, qızlardan ibarət rəqs qrupumuzu gətirə bilmədik" - dedi.

Sentyabrın 28-də Əbülfəs Qarayevin rəhbərliyilə nümayəndə heyətimizin kiçik bir qrupu təyyarə ilə Tehrandan Təbrizə yola düşdü. Günorta çağlarında təyyarəmiz Təbrizin göylərindən yerə endi. Hava limanından Təbrizə doğru gedirdik. Təbrizdə də isti bir payız günü idi. Ətrafda sanki təravətli bir bahar nəfəsi dolaşmaqda idi. Yollar boyu salxım söyüdlərin naz-qəmzəsi ürəkləri riqqətə gətirirdi. Hamımız bir ağızdan "Salam, doğma Təbriz!" dedik. Yaddaşlarda böyük şairimiz Süleyman Rüstəmin misraları səslənirdi:

Nə gözəldir yol boyunca söyüdlər,

Söyüdlərin kölgəsində igidlər

Təbrizin ən gözəl otellərindən sayılan "Pars"da gecələdik. Otel şəhərin kənarındadır. Buradan baxanda Eynal-Zeynal dağlarının sərt qayaları, yastıq təpələri adamın gözünü oxşayır. Bəlkə uzunillik həsrətimizdəndir, bəlkə də sonsuz sevgimizdən - Təbrizdə hər şey adama doğma və əziz görünürdü. Ana dilimizin Təbrizə məxsus ləhcəsi bizimlə söhbət edən təbrizli qardaşlarımızın dilindən şipşirin bal kimi süzülüb gəlirdi.

Mənə qardaş deyən dilinə qurban,

Çiçəyinə qurban, gülünə qurban

Axşam Şərqi Azərbaycanın ostandarı Əlirza Belginin və Azərbaycanın mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayevin, Azərbaycanın İran İslam Respublikasındakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Cavanşir Axundovun, Azəbaycanın Təbrizdəki baş konsulu Əli Əlizədənin, Naxçıvan Muxtar Respublikasının mədəniyyət və turizm naziri Sarvan İbrahimovun fəxri qonaq kimi iştirak etdiyi böyük bir konsert proqramı nümayiş etdirildi. Şair dostum Adil Cəmil ilk olaraq səhnəyə çıxıb qonaqları salamladı. Sonra söz mənə verildi. Söylədiyim şeirin son bəndi bu misralarla bitirdi:

Bizə nə gətirdi zaman gətirdi,

Hərdən üzü döndü hicran gətirdi,

Axır ki, vüsallı bir an gətirdi,

Deyirəm nə yaxşı görüşə bildik!

İllər də, günlər də sular kimi axıb gedir. Təbrizlilər qarşısında, qardaş və bacılarımızın önündə çıxış etmək, şeir söyləmək bəlkə də həyatımızın ən unudulmaz anları kimi həm şair qardaşım Adil Cəmilin, həm də mənim yaddışımdan uzun zaman silinməyəcək.

Sentyabrın 29-da sübhün gözü açılar-açılmaz Azərbaycanın mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev, səfir Cavanşir Axundov, baş konsul Əli Əlizadə və Təbrizə yola düşmüş kiçik nümayəndə heyətimiz üstad şair Məmmədhüseyn Şəhriyarın məzarının ziyarətinə yollandı. Qədim "Sürhab" qəbiristanlığının qapıları açıldı. Biz Məmmədhüseyn Şəhriyanın məzarı önündəydik. Buraya şairlər qəbiristanlığı da deyirlər. Bələdçi diqqətimizə çatdırdı ki, "Sürhab"da 60-a yaxın söz və sənət bahadırı uyumaqdadır. Onların sırasında ədəbiyyatımızın klassikləri Xaqani Şirvani, Qətran Təbrizi və digərləri var. Ən son dəfn olunan isə böyük Məmmədhüseyn Şəhriyardır. O bu yeri hələ sağlığında seçibmiş. Söz sözə, şair şairə söykənibdi "Sürhab"da. Ürəyimdən misralarım keçirdi:

Sübhün ala gözü üstünə gəldik,

Alovuna gəldik, tüstünə gəldik.

Ey Tanrım, nə gözəl xoş günə gəldik -