Azərbaycan virtual məkanda

Artıq qloballaşan dünyada qəbul edilib ki, Hər bir dövlətin virtual məkandakı güc və qüdrəti onun malik olduğu elektron informasiya resurslarının xüsusi çəkisindən asılıdır. Həmin səbəbdən dünyanın əksər inkişaf etmiş dövlətləri virtual məkanda siyasi baxış və maraqlarını müdafiə etmək üçün sistemli və ardıcıl iş aparırlar.

Bu tendensiyaya münasibət bildirən mərhum Prezident Heydər Əliyev hələ 1993-cü ildə bəyan etmişdi: "Azərbaycanın gələcəyi elm və texnologiyanın inkişafından, telekommunikasiyanın sonsuz imkanlarından istifadə edərək, özünün milli maraqlarını təmin etməsindən asılıdır". O, bu tezislə əslində dövrün, zamanın, sivil inkişafın nəbzini tutaraq, virtual məkanın Azərbaycan üçün milli, mədəni, siyasi, iqtisadi, dövlətçilik maraqlarının qorunması yolunda yeni imkanlar yaratdığını uzaqgörənliklə müəyyən etdi. Və qısa müddətdə Azərbaycan dövlətinin sosial-iqtisadi siyasətinin yeni prioritet istiqaməti-müasir informasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi üçün tədbirlər görüldü.

Virtual Azərbaycan məkanına aparan yol

Mərhum Prezident Heydər Əliyev 2003-cü il 17 fevral tarixində "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları üzrə (2003-2012-ci illər) Milli Strategiya" sərəncamını imzaladı. Bu sənəd 10 il müddətində müasir İKT-nin ölkəmizdə tətbiqi sahəsində prioritet vəzifələri müəyyənləşdirdi. Həmin illərdə zəruri hüquqi-normativ baza formalaşdırıldı, maddi-texniki təminat müasir tələblərə uyğunlaşdırıldı, poçt, informasiya təhlükəsizliyi, elektron imza və sənəd, telekommunikasiya haqqında qanunlar qəbul edildi. Telekommunikasiya siyasəti planı, İKT-nin inkişafı üçün dövlət proqramı, yeni lisenziya sistemi və digər normativ-hüquqi sənədlər hazırlanaraq qüvvəyə mindi.

Bu kursu layiqli davam etdirən Prezident İlham Əliyev İKT nailiyyətləri sayəsində respublikanın əlverişli tranzit ölkəyə və regional mərkəzə çevrilməsini hədəflədi. Karbohidrogen faktorundan sonra estafetin İKT-yə keçməsinin vacibliyini bəyan edən cənab Prezident, 2004-cü ildə Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyinin yaradılması haqqında sərəncam imzaladı və qısa müddətdə həmin sahə üzrə çox mühüm tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin etdi. Artıq bu gün İKT nailiyyətləri süni peyk, məftilli və simsiz telefon şəbəkələrini, TV-radio sektorunu, kabel magistrallarını, kompyuter vasitələrini vahid bir sistemdə cəmləşdirib. Lakin bu həm də sistemin əlaqəli, davamlı və etibarlı istismarını tələb edirdi. Həmin səbəbdən Prezident 2004, 2005-ci illərdə dövlət proqramlarını (Elektron Azərbaycan) təsdiq etdi. Dövlət başçısının 2008-ci ildə "Azərbaycanda kosmik sənayenin yaradılması və telekommunikasiya peyklərinin orbitə çıxarılması haqqında" sərəncamı, 2009-cu ildə ölkədə kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə dövlət proqramını təsdiq etməsi, 2010-cu ildə "Azərkosmos" ASC-nin təsis edilməsi haqqında" sərəncamı və nəhayət, 2013-cü ili "İnformasiya - kommunikasiya ili" elan etməsi Azərbaycanın öz milli maraqlarını yüksək səviyyədə təmin etməsinə imkan verdi.

Virtual Azərbaycan virtual vətəndir

Məlumdur ki, hazırda xarici siyasətimizin prioritetlərindən biri də virtual məkanda milli təhlükəsizlik, siyasi müstəqillik, suverenlik və ərazi bütövlüyümüzə qarşı yönələn təhlükələrin aradan qaldırılmasıdır. Bu baxımdan Azərbaycan əleyhinə yaradılan virtual cəbhənin darmadağın edilməsində, ermənilərin ölkəmizə qarşı işğalçılıq, etnik təmizləmə siyasəti və bu siyasətin dəhşətli nəticələri barədə dünya ictimaiyyətinin məlumatlandırılması və informasiya blokadasının yox edilməsində virtual məkanımızın - internet imkanlarımızın rolu danılmazdır. Virtual Azərbaycan vasitəsilə mədəniyyətimiz, milli adət-ənənələrimiz, folklorumuz, məişətimiz və digər dəyərlərimmizin beynəlxalq aləmə təqdim edilməsi də milli maraqlarımızın qorunmasına xidmət edir. Həmin səbəbdən, ümumiyyətlə ölkəmiz haqqında məlumatların virtual məkanda yayımı vacib strateji məqsədlərimizdən biri hesab edilir.

İKT mütəxəssislərinin yekdil fikrinə görə, elm və texnologiyanın sürətli inkişafı fiziki Azərbaycan dövləti ilə yanaşı, virtual Azərbaycanın da fəaliyyətini zəruri edib. Bu kontekstdə virtual Azərbaycan virtual vətən anlamını daşıyır. Deməli XXI əsr dedikdə təkcə coğrafi yox, həm də virtual Azərbaycanın sakinləri olan soydaşlarımız nəzərdə tutulmalıdır. Bu incə məqama toxunan AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun direktoru professor Rasim Əliquliyev deyir: "Ana vətəndən ayrı düşmüş azərbaycanlılar məhz müasir informasiya texnologiyalarının köməyi ilə virtual vətən formalaşdırmalıdırlar".

Virtual Azərbaycanın yaradılmasını zərurətə çevirən mühüm amillərdən biri də çağdaş dünyada gedən qloballaşma prosesinin bəzi dövlət və xalqlar arasında fərqlilikləri tədricən yox etməsi, milli özünəməxsusluğu aşınmaya məruz qoyması tendensiyasıdır. Fərəhli haldır ki, yaranmış belə vəziyyətdə ölkəmiz virtual dünyanın pozitiv imkanlarından səmərəli istifadə etməklə yanaşı, milli məfkurə, ənənə və mənəvi dəyərlərimizi də mühafizə etmək əzmindədir. Həmin səbəbdən bu gün dünyaya örnək tolerantlıq və multikulturalizmi bəxş edən Azərbaycan artıq Şərq və Qərb mədəniyyətinin vəhdətinə nail olan azsaylı ölkələrdən biridir.

Virtual Azərbaycanda sosial media

Azərbaycanın İKT nailiyyətlərindən uğurlu istifadəsi elektron hökumət, müasir Azərbaycanın brendinə çevrilən və artıq 500 mindən çox vətəndaşımızın müraciət etdiyi "ASAN xidmət", elektron imza, elektron poçt, elektron biznes, elektron təhsil, elektron kitabxana, müxtəlif səpkili internet sayt və virtual vasitələrin fəaliyyətinə şarait yaradıb. Bu isə həm dövlət qurumlarının, həm də dövlət-cəmiyyət və cəmiyyət-fərd əlaqələrini daha səmərəli, operativ və ucuz edib. Qeyd edək ki, ölkəmizin "Vikipediya" virtual ensiklopediyasının imkanlarından yararlanması milli maraqlarımızın təminatı üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Hazırda virtual məkanda milli maraqlarımızın qorunmasına xidmət edən veb-portalların yaradılması prosesi gedir.

Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Kərəm Həsənovun açıqlamasına görə, bu ilin sonunadək Ünvan Reyestrinin informasiya bazasının qurulması işi də başa çatacaq: "Biz bu işi Bakı şəhərində başlamışıq və artıq 8 rayon üzrə işlər yekunlaşıb. İlin sonunadək Bakının digər rayonlarında işlər tamamlanacaq". Milli internetin inkişafına yönələn tədbirlərdən biri kimi ölkəmizdə mövcud olan internet resurslara asan çıxışı təmin edən portalı göstərmək olar. Artıq Azərbaycan virtual məkanında yeni multimediya portalı da yaradılıb. Bu saytın ingilis dilində olmasının məqsədi xaricdə yaşayan vətəndaşlarda ölkəmizin elm, mədəniyyət, siyasi xadimləri haqqında fikir formalaşdırmaqdır.

Ölkəmizdə İKT sektorunun inkişafı sosial medianın inkişafına da təkan verib. İnternet mediasında qanunlarla müəyyən edilmiş azadlığın mövcud olması bu sahənin tərəqqisinə yeni töhfələr verir. Söz, fikir və özünüifadə azadlığının qorunduğu Azərbaycanda, heç şübhəsiz, internet azadlığının mövcud olması da operativ informasiya mübadiləsi üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Çünki internet həm də insanlar arasında virtual alətlər vasitəsilə sosial ünsiyyət yaradır, məlumatları paylaşdırır. Bu isə ünsiyyəti daha əlçatan və veb əsaslı texnologiyalardan istifadə etməklə interaktiv dialoqa çevirir. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, ölkəmizdə internet tam azaddır və əhalinin 70 faizi internet istifadəçisidir: "Belə olan halda azad medianın inkişafı əlbəttə ki, əsas şərtdir. Digər tərəfdən, qloballaşan dünyada hər bir sözün, hər bir informasiyanın təsiri də çox böyükdür. İstənilən yerdə deyilən hər bir söz dərhal əks-səda verə bilər".

"Neft lənəti" və "holland sindromu"nun iflası

Şübhəsiz ki, İKT nailiyyətləri və peyk texnologiyalarına əsaslanan yenilikləri ümummilli inkişaf proqramına daxil edən Azərbaycan hökuməti həm ölkəni iqtisadi cəhətdən gücləndirməyi, həm də mövcud intellektual potensialın inkişaf etdirilməsi və informasiya sahəsində milli təhlükəsizliyin təmin edilməsini hədəflədi. Doğrudur, bu hədəflərin reallaşmasında neft-qaz amili, Bakı-Tiflis-Ceyhan neft, Bakı-Tiflis-Ərzurum qaz kəmərləri kimi geoiqtisadi əhəmiyyətə malik möhtəşəm layihələrin həyata keçirilməsi mühüm rol oynayıb. Lakin ölkənin bugünkü uğurlarını yalnız karbohidrogen amilinə bağlamaq da doğru deyil. Virtual Azərbaycanın yaradılması da daxil olmaqla ölkəmizin uğurlarını şərtləndirən əsas amillər düşünülmüş xarici və daxili siyasət, siyasi və iqtisadi islahatlar və xalq tərəfindən bu islahatlara dəstək,güclü hakimiyyət, sabitlik və s. dəyərlərdir.

Bu nüansa toxunan cənab Prezident deyib: "Bizim uğurlarımızı neft amilinə bağlamaq, əlbəttə, səhv və sadəlövhlük olardı. Baxmayaraq ki, 2000-ci illərin ortalarında bəzi xarici təhlilçilər və qurumlar uğurlarımızı yalnız neft-qaz amili ilə bağlayırdılar... Bəzi hallarda bilməyərəkdən, bəzi hallarda bizim uğurlu işlərimizə kölgə salmaq üçün sadəcə olaraq deyirdilər ki, Azərbaycanda neft var, ona görə Azərbaycan inkişaf edir. O vaxt bu əsassız fikirlərə biz tutarlı cavab vermişdik... Bu gün də demək istəyirəm ki, dünyada bizdən qat-qat çox neft-qaz hasil və ixrac edən ölkələr vardır. Əgər o ölkələrin bəzilərinin maliyyə durumuna baxsaq, görərik ki, neft-qaz hələ ölkənin uğurlu inkişafını təmin etmir... Bu gün artıq əvvəlki illərdə səslənən fikirlərə də biz xarici mətbuatda rast gəlmirik ki, Azərbaycanı "neft lənəti" gözləyir, Azərbaycanda "Holland sindromu" olacaqdır, ölkə birtərəfli şəkildə inkişaf edəcəkdir. Artıq bu əsassız fərziyyələr arxada qaldı..."

Qeyd edək ki, bu il dekabrın 2-də Bakı Sərgi Mərkəzində "Baku Tel-2013" XIX Azərbaycan Beynəlxalq telekommunikasiya və informasiya texnologiyaları sərgisində ilk dəfə nümayiş etdirilən "İnnovativ məhsullar və həllər" adlı Azərbaycan milli pavilyonunun imkanları da səslənən həmin qərəzli fikirləri rədd etdi. Sərgidə dövlətimizin başçısına məlumat verildi ki, Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqının qiymətləndirməsinə əsasən Azərbaycan son 10 ildə İKT sahəsində dünya üzrə dinamik inkişaf edən ilk 10 ölkə sırasındadır. Həmin sərgidə "Dünya Azərbaycanlılarının onlayn Forumu"nun da imkanları nümayiş etdirilib.

Beləliklə, mövzu üzrə görülən işlər sübut edir ki, 10-15 il bundan qabaq İKT-nin inkişafına yönələn məqsədyönlü, davamlı siyasət öz bəhrəsini verməkdədir. Azərbaycan virtual məkanını yaradan İKT nailiyyətlərinin praktik tətbiqi hazırda bu sahəni nəinki rentabelli edib, hətta onu karbohidrogen sektorundan sonra ikinci yerə çıxarıb.

Artıq bu gün iftixarla deyə bilərik ki, virtual Azərbaycan söz sahibi kimi milli maraqlarımızı həmin məkanda qorumaq əzmindədir. Başqa cür ola da bilməz. Çünki qloballaşan dünyada virtual məkanda söz sahibi olmayan dövlət müasir dünya siyasətinin simasını müəyyənləşdirə bilməz.

Vaqif CƏLİLOĞLU

Bakı xəbər.-2013.-10 dekabr.-S.15.