İctimai maraqların üzə çıxarılması formaları

Zeynəddin Şabanov: "Bizim hamımızın ictimai marağımızın əsasında azərbaycançılıq durmalıdır"

Yalnız bizim cəmiyyətdə deyil, cəmiyyətlərin çoxunda insanlar öz şəxsi, fərdi maraqlarından çıxış etməyi sevir. Amma təcrübə göstərir ki, şəxsi maraq müstəvisindən çıxış edən insanlar əksər hallarda təmsil olunduğu dövlətə, topluma heç bir fayda verə bilmir. Öz davranışları, əməllərilə ictimai maraqlara qulluq edən insanlar isə hər zaman faydalı olur.

İctimai maraqların meydana çıxmasının tarixi keçmiş dövrlərə gedib çıxır. İnsan cəmiyyəti mövcud olandan ictimai maraqların da cücərtiləri boy göstərib. Azərbaycanda ictimai maraqları əks etdirən yüzlərlə tarixi hadisə baş verib. Azərbaycan xalqı elliklə birləşməyi, vahid ideya ətrafında həmrəy olmağı, maddi və mənəvi baxımdan topluma faydalı olmağı bacarır. İctimai maraqların üzə çıxarılması formaları əsrlərdir ki, dəyişən və dəyişməz qaydalarla tənzimlənir. Ölkəmiz müstəqillik əldə etdikdən sonra ictimai maraqların formalaşması, təbliği kimi məsələlərə daha çox önəm verilməyə başladı.

Sosioloq Nigar Əliyeva bizimlə söhbətində bildirdi ki, ictimai maraqların üzə çıxarılması metodları müxtəlifdir. Sosioloqun sözlərinə görə, əhalinin marağını ictimai sahəyə yönəltmək üçün geniş maarifçilik tədbirləri görülməlidir. N.Əliyevanın dediyinə görə, Azərbaycan dövlətinin təhlükəsizliyindən tutmuş onun milli-mənəvi dəyərlərinə qayğı məsələsinə qədər hər şey ictimaiyyət tərəfindən nəzərə alınmalıdır. Ekspert hesab edir ki, ictimai maraqların üzə çıxarılması formalarından danışılırsa, burada ilk növbədə Azərbaycan dövlətinin müxtəlif qanunlarının təbliği, onların əhali arasında yayılması da nəzərə alınmalıdır: "İctimai maraqlar təbliğ olunmalıdır ki, onun üzə çıxarılması formaları da bəlli olsun. Mən hesab edirəm ki, ictimai maraqların yayılması üçün böyük işlər görülməlidir. Azərbaycanda müxtəlif hadisələr, müxtəlif sahələrlə bağlı fərmanlar, sərəncamlar verilir, qanunlar qəbul olunur. Amma çox vaxt əhalinin bunlardan xəbəri olmur. Bu da ondan irəli gəlir ki, vətəndaşlar arasında öz fəaliyyətini ictimai maraqlara həsr edən insanlar azdır. Əhali qanunlardan xəbərdar olmalıdır. Bu işdə onlara ziyalılar, öndə olan şəxslər, mətbuat, sosioloqlar yardım etməlidir. İctimai maraqların üzə çıxarılması o deməkdir ki, əhali hər bir məsələyə aktiv münasibət göstərə bilir. Məsələn, Azərbaycanda hansısa bir dövlətin casusu təbliğat-təşviqat işi aparırsa, vətəndaşlar onları dərhal ifşa etməlidir. İctimai maraqlara xidmət edən şəxslər sağlam düşüncəyə malik olanlardır. İctimai maraqların üzə çıxarılması formaları çoxdan bəridir ki, tədqiqata cəlb edilib".

N.Əliyevanın sözlərinə görə, televiziyalar ictimai mövzulara daha çox yer ayırsa, əhalinin ictimai maraqlarının üzə çıxarılması bir o qədər öz effektini verə bilər: "Telekanalların daha çox imkanı var ki, əhalinin nə ilə maraqlandığını üzə çıxara bilsin. İctimai maraqların üzə çıxarılması formaları ilə bağlı onlar maraqlı layihələr həyata keçirə bilər. Sosioloqların keçirdiyi sosioloji sorğular, onların fikirləri geniş təbliğ edilməlidir. Vətəndaşlara başa salmaq lazımdır ki, onlar üçün ölkənin milli təhlükəsizliyi, ərazi bütövlüyü əziz olmalıdır. İctimai maraqların üzə çıxarılması formasından biri də ailələrlə canlı təmas yaratmaqdır. İnsanlar fərd kimi ailələrdən çıxır. Sonra bu insanlar bir araya gəlib ictimai maraq ətrafında birləşir. İctimai maraqların üzə çıxarılması formaları haqda tədris prosesində gənclərə məlumat verilməlidir. Bu yöndə Bakıda və rayonlarda seminarlar keçirilməlidir ki, gənclərdə ictimai maraq cücərtiləri baş qaldırsın. Bu olmadıqda biz ictimai maraqlarımızı üzə çıxara bilmərik. Elə insanlar var ki, onlar ictimaiyyətin qayğısını çəkməyə özünü borclu sayır. Amma onun özünü ifadə etməsi üçün şərait yoxdur. Bu da aradan qaldırılmalıdır. Geniş maarifçilik işinə hər kəs önəm verməlidir. Bir vətəndaş görəndə ki, başqa bir vətəndaş səhv yoldadır, onu geri qaytarmağa can atmalıdır. Sovet illərində ictimai maraqların üzə çıxarılması sahəsində müxtəlif işlər görülürdü. Burada əsasən bolşevizm ideologiyasına xidmət, ictimaiyyəti bu mənfur quruluşun ətrafında birləşdirmək təbliğ olunurdu. Müstəqil Azərbaycanda isə milli maraqlar çərçivəsində ictimai maraqlar üzə çıxarılır və o maraqlar daha maraqlı istiqamətlərə yönəldilir. Bu çox yaxşı haldır. Düşünürəm ki, niyə televiziyalarda ictimai maraqların üzə çıxarılması prinsiplərinə həsr edilən sosioloji çarxlar təqdim edilmir? Bu çarxların hazırlanması əhalinin ictimai sahədə öz bacarıqlarını üzə çıxarmasına kömək edəcək".

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Fəlsəfə, Hüquq və Sosiologiya İnstitutunun əməkdaşı, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Zeynəddin Şabanov isə mövzuya elmi nöqteyi-nəzərdən yanaşdı. Alim bildirdi ki, ictimai maraqlar başqa maraq növlərindən çox fərqlidir: "İctimai maraq məsələsinə elmi əsərlərdə toxunulub. Görürük ki, bizim ictimai maraqlarımız milli maraqlarımızla paralel inkişaf edib. Milli maraqlar zəminində formalaşan ictimai maraqlarımıza bir neçə aspektdən yanaşmaq olar. O necə yaranmalıdır? Necə üzə çıxmalıdır və özünü necə tapmalıdır? Burada bir neçə aspekt var. Əlbəttə, biz qeyd etməliyik ki, ictimai maraqlar iki cür-həm daimi, həm də dəyişkən olur. Bunlar da özlərini müəyyən zaman kəsiyində üzə verməsilə əlaqədardır. Eyni zamanda da burada bəzi məsələlər var ki, onları qeyd etmək lazımdır. İnsanlar özlərini ictimai maraqda necə tapmalıdır? Onlar özlərini milli maraqlarda necə əks etdirməlidir? Bütün insanların milli mənafeyi, milli marağı dövlətçilikdən, milli təhlükəsizlikdən və ölkə sərhədlərinin qorunmasından başlayır. İlk olaraq bu amil bizim milli marağımızın mərkəzində durur. Bu daimi maraqdır. Burada milli təhlükəsizlik öndə getməlidir. Milli maraqlar hər zaman milli təhlükəsizliklə kompleks təşkil etməlidir. Bundan başqa, burada dini təhlükəsizlik məsələsi də var. Biz dinimiz, islamın qayda və prinsiplərini olduğu kimi mühafizə etməliyik. Hələ də bizə məqsədi aydın olmayan elə təmayüllər, təriqətlər var ki, islam amilindən istifadə edərək islam dininin özünə mənfi təsir göstərir. Onlar bəlkə də islamın parçalanmasına xidmət edir. Həm islam təmayüllü təsirlərə, həm də başqa dinlərə qarşı birləşməliyik. Biz ictimai maraqlarımızı ortaya qoymalıyıq ki, bu neqativ məsələlər azalsın. Hətta 2002-ci ilə qədər Azərbaycanda "incilləşdirmə" prosesini həyata keçirirdilər. Bu isə böyük dini təhlükədir. Düzdür, bizdə bu təhlükənin qarşısını almaq üçün Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyi var. Bunlar iş aparır. Eyni zamanda da bizim ictimai marağımız olmalıdır. Bu da bizim dinimizi, milli-mənəvi dəyərlərimizi qorumaqdan keçir. Azərbaycan elə bir dövlətdir ki, burada ayrı-ayrı xalqların, etnosların nümayəndələri yaşayır. Onlara aid də milli-mənəvi dəyərlər, milli elementlər, özlərinə xas olan atributlar var. Bunlara da hörmətlə yanaşmalıyıq".

Qeyd edək ki, Azərbaycan nəinki bölgədə, hətta dünyada tolerantlıq sahəsində nümunəvi bir məmləkət kimi tanınır. Bunu Z.Şabanov da təsdiqlədi: "Ölkəmizin tolerant olmasını yalnız özümüz deyil, bura gələn tanınan şəxslər qeyd edib. Onlar deyib ki, Azərbaycan bu sahədə başqa dövlətlərə nümunə ola bilər. Bir də bizim hamımızın ictimai marağımızın əsasında azərbaycançılıq durmalıdır. Bu ideologiyanın geniş səviyyədə təbliği, burada ictimaiyyətin iştirakı onların marağının üzə çıxarılmasına dəlalət edir. Hamımız bu ölkənin vətəndaşlarıyıq. Azərbaycan tam böyük bir dövlətdir və o hamımızın marağında olmalıdır. Dövlətimizin sürətli inkişafı, onun sivil dövlətlər səviyyəsinə çıxması bizim ictimai marağımızdır. Bunun üçün hamı çalışmalıdır. Milli ideologiyanın ictimaiyyət tərəfindən qəbul edilməsi vacibdir. Bu sahənin nəzəri tərəfləri haqda kitablar yazılıb: "Bu sahədə böyük alimimiz Səlahəddin Xəlilovun sanballı kitabları var. Cəmiyyətdə bütün insanlar arasında sosial dialoqun olması vacibdir. Yəni sülh mədəniyyətinin mövcudluğu hamımızı cəlb edən məsələlərdən biridir. Başqa tərəfdən, bir məsələ də var. Bu da ekoloji təhlükəsizlik məsələsidir. Bunu ictimai maraqdan kənarda saxlamaq olmaz. Ona görə ki, ekoloji təhlükəsizliyin həm havada, həm suda, həm torpaqda təmin olunması həm bu gün bizə lazımdır, həm də gələcəkdə. İnsanların hər şeyə fərdi marağı var, amma biz bir xalq kimi birləşməliyik. Demoqrafik maraqlar da ictimai maraqlara aiddir. Əhalinin artımı, genetik modifikasiya olunmuş məhsullar və sair də bu sahəyə aiddir. Bunların arxasında nə gizləndiyi artıq hamıya məlumdur".

Z.Şabanovun sözlərinə görə, ictimai maraqların üzə çıxarılması sahəsində görülən işlərin faydası böyük olacaq. Onun dediyinə görə, əhali özünün sosial, mənəvi və sair hüquqlarını müdafiə edərkən onun ictimai maraqları üzə çıxır":İctimai maraqların üzə çıxarılması məsələsində əhalinin səyi şəksizdir. Cəmiyyətdə bir sıra məsələlər, o cümlədən də sosial ədalət olmalıdır".

İctimai maraqların üzə çıxarılması və təbliği sahəsində yerli politoloqların rolunun böyük olduğunu deyən alim onların geniş maarifçilik işlərilə məşğul olduğunu qeyd etdi: "Səlahəddin Xəlilov, akademik Ramiz Mehdiyev və başqalarının bu məsələ ilə bağlı sanballı əsərləri, məqalələri var. Onları yəqin ki, mətbuatda oxumusunuz. Məlumatıma görə, bir neçə tədqiqat işi də işıq üzü görəcək. O kitablar daha geniş yayılmalı, kitabxanalara verilməli, əhaliyə paylanılmalı, maarifləndirmə işləri aparılmalıdır. Bunları ali məktəblərin tədris proqramına daxil etmək lazımdır. Tələbələr bu işə cəlb edilməlidir. Bunlar maarifləndirmə işilə bağlı aparılan tədbirlərdir. İnsanlar maariflənməli, qarşılarında duran işin nə olduğunu bilməlidir. İctimai maraqların üzə çıxarılması formalarından danışanda burada ən maraqlı məsələlərdən biri kimi sosioloji sorğuların keçirilməsini vurğulamaq lazımdır. Sosioloji sorğular keçirilməlidir. Bu sorğular müxtəlif üsullarla keçirilməlidir. Bunu şəhərdə sakinlər arasında da, bölgələrdə də keçirmək olar. Ölkə ziyalılarından ictimai maraqların üzə çıxarılması, ümumiyyətlə, onları düşündürən məsələlərlə bağlı müsahibələr götürülməli, həmin müsahibələr mətbuatda çap olunmalıdır. Ziyalılara öz fikirlərini bölüşmək üçün tribunalar verilməlidir".

İradə SARIYEVA

Bakı Xəbər.-2013.-10 yanvar.-S.-15.