Azərbaycan multikulturalizmin əsas məkanlarından biridir

Azərbaycan xalqı özünə qapanıb yaşayan xalqlardan deyil, xalqımız öz istiliyi, mehribanlığı, qaynayıb-qarışmaq bacarığı ilə hər zaman seçilib. Azərbaycan türkləri hər zaman çəpər-çəpərə, qapıbir yaşadığı qonşusuna mənəvi dayaq olub. Başqa xalqlara, dinlərə mənsub olan insanlar ölkəmizdə bizdən heç bir zərər görməyib. Əksinə, xalqımız və dövlətimiz onlara simsar olublar. Azərbaycan çoxmillətli bir məkandır.

Burada tarixən bizimlə iz-izə yaşayan xalqlar, toplumlar özlərini azad, firavan hiss ediblər, çünki onlar özlərinə həmişə dözümlü münasibət görüb, sıxılmadan, əzilmədən yaşayıblar, yaşayırlar, müxtəlif nəsillərin timsalında mədəniyyətlərini, dinlərini yaşadırlar. Elə respublikalar var ki, orada dini və milli tərkib az rənglidir, bu da o deməkdir ki, orada tolerantlıq, dözümlülük prinsipi pozulub.

Elə götürək işğalçı Ermənistanı. Səhih məlumatlara görə, Ermənistanda ermənilərdən, bir də erməni soyadını və qriqoriyanlığı qəbul edən bir-iki toplumdan başqa digər xalqların və dinlərin nümayəndələri yaşamır. Ancaq tarix boyu Qafqazın gözü, özəyi sayılan Azərbaycanda çox xalqların və dinlərin təmsilçiləri heç bir ayrıseçkiliyə məruz qalmadan yaşayırlar. Hətta respublikamızda ermənilər də yaşayır. Nə dövlətimiz, nə də vətəndaşlarımız onlara "gözün üstə qaşın var" demir. Çünki Azərbaycan xalqı başqa millətlərə sevgi və sayğı göstərməyi bacarır. Bu gün ölkəmizdə başqa xalqların nümayəndələri öz ana dillərində, ibtidai sinif səviyyəsində olsa da, təhsil ala bilir, öz dini inanclarına uyğun ibadət edir, rituallar həyata keçirir, heç bir ögey münasibətlə üzləşmədən müxtəlif sahələrdə çalışa bilirlər. Bu da onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan multikulturalizmin əsas tarixi məkanlarından biridir.

Cəmiyyətimizdə son zamanlar sıx-sıx işlədilən multikulturalizm anlayışının kökündə müxtəlifliyin eyni məcrada çuğlaşması dayanır. Daha dəqiq desək, multikulturalizmin əsasında müxtəlif millətlərdən olan insanların hər bir şəxsiyyətə hörmət qoyaraq, qanunlar əsasında birgə yaşaması ideyası durur.

Bilirik ki, qloballaşmanın məqsədi millətlərin mədəniyyətini, özünəməxsusluğunu əridib məhv etməkdir. Ancaq multikulturalizmin daşıdığı qayə belədir ki, bu zaman mədəni, dini, dil, etnik və digər xüsusiyyətlərə zərər dəyməməlidir. Multikulturalizmin cövhərini tolerantlıq, qanunlara, bir-birinin azadlığına hörmət hissi təşkil edir.

Məlumdur ki, multikulturalizmin yaranması, cəmiyyətdə, dövlətdə əsaslı yer tutması üçün həm ənənə olmalıdır, həm də vətəndaşlar, insanlar bu məfhumu yaşamalıdır. Ekspertlər bildirir ki, bütün bunların həyata keçirilməsi üçün birincisi, bu və ya digər cəmiyyətin üzvləri buna qadir olmalı, ikincisi, maddi durumlarına, imkanlarına görə eyni vəziyyətdə yaşamalıdırlar.

Filosof və sosioloqlar bildirir ki, multikulturalizmlə tolerantlıq arasında sıx bağlılıq var. Onların qoşa şəkildə meydanda olması vacib bir hal olaraq diqqəti cəlb edir. Hazırda yer üzündə tolerantlıq anlayışının multikulturalizm məfhumu ilə paralel işlənməsinin təsadüfi olmadığını deyənlərin fikrincə, tolerantlığın mövcud olmadığı yerdə multikulturalizmdən danışmaq mümkünsüzdür. Bunun səbəbini başa düşmək üçün əvvəlcə tolerantlığın ən mühüm aspekti kimi qəbul edilən multikulturalizmin mahiyyətinə diqqət çəkmək gərəkdir. Elmi ədəbiyyatda verilən məlumata görə, multikulturalizm anlayışı çox da qədim tarixə malik deyil. Sözün semantikası ingiliscədən hərfi tərcümədə "çoxmədəniyyətlilik" (multi - çox, kulturalizm - mədəniyyətlilik) anlamına gəlir.

Çağdaş alman filosof və sosioloqu Yurgen Habermasa (1929) görə, multikulturalizmin əsas prinsipi "mədəni həyatın müxtəlif formalarının bərabər hüquqlarla yanaşı mövcud olması", sadə dillə desək, azlıqla çoxluğun bərabər hüquqlara malik olmasıdır. İngilis mənbələrinə və bir sıra Qərb alimlərinin bu mövzuda apardıqları tədqiqatlara əsaslansaq, multikulturalizm özündə hansısa ölkədə, eləcə də bütün dünyada mədəni müxtəlifliyin qorunub saxlanmasına və inkişafına yönəlmiş siyasəti və bu siyasəti əsaslandıran ideologiyanı ehtiva edir.

Avropa Birliyi məkanında isə multikulturalizm ötən əsrin 60-cı illərinin sonlarından xüsusi əhəmiyyət kəsb etməyə başlayıb. Lakin Birliyin söz sahibi olan ölkələri multikulturalizmi mahiyyətcə liberal dəyərlərin tətbiqi kimi yox, sözügedən məkana işçi miqrantların cəlbini nəzərdə tutan ideologiya olaraq qəbul edirdilər. Avropa Birliyi isə bir təşkilat kimi bu prosesə dəstək verərək, dolayısı ilə multikulturalizm adı altında "açıq qapı" siyasəti yürüdərək daha çox Birliyin iqtisadi mənafeyini qorumaq məqsədi güdürdü. Bir sıra alimlərin fikrincə, qloballaşma dövründə heç bir ölkə multikulturalizmin təsirindən kənarda qala bilməz. Bu qənaəti bölüşənlər qeyd edir ki, günümüzdə multikulturalizmin böhranı və ya süqutu ilə bağlı Qərbdə səslənən fikirlər heç də birmənalı qəbul edilmir. Bu fikrə qanad verən Azərbaycan Prezidentinin Administrasiyasının Xarici əlaqələr şöbəsinin sektor müdiri, iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru Ə.əbibbəyli mediadakı çıxışlarından birində vurğulayıb ki, Qərbin bir ideologiya olaraq baxdığı multikulturalizm bir çox yerlərdə, o cümlədən Azərbaycanda həyat tərzi olaraq qəbul olunur": İnsanlar minillər boyu yaşadıqları çoxmədəniyyətli həyatı bir zənginlik kimi qəbul edirlər. Multikultural dəyərləri müxtəlif mədəniyyətlərə, dinlərə, sivilizasiyalara tolerant münasibət şərtləndirir. Yalnız tolerant cəmiyyətdə multikulturalizm mədəniyyətlərin qarşılıqlı surətdə zənginləşməsinə, müxtəlif xalqları birləşdirən dəyərlər sisteminin formalaşmasına səbəb olur. Bu gün Avropa multikulturalizmin məğlubiyyətə uğradığını qəbul və bəyan edir".

Ə.Həbibbəyli fikrində haqlıdır, o çox düzgün qeyd edib ki, multikulturalizm Azərbaycan xalqının həyat tərzinə, gündəlik yaşayışına çevrilib. Çünki biz hər gün bu münasibəti başqalarına göstəririk. Tolerantlıq, multikulturalizm Azərbaycanın dövlət siyasəti olmaqla yanaşı, həm də cəmiyyətin daxilinə sirayət edən, əsrlərdən bəri qanında, canında daşıdığı mənəvi məsələdir. Bu gün Azərbaycanda çox yüksək səviyyədə bu məsələ özünü göstərir. Bəllidir ki, indi dini və milli tolerantlığın Azərbaycan modeli mövcuddur. Bu modeli, nümunəni təbliğ etməklə regionda və dünyada sülhün, əmin-amanlığın, bununla da etnik, dini, mədəni multikoloritin qorunmasına dövlət və xalq olaraq öz töhfəmizi verə bilərik.

Azərbaycan dövlətinin hər bir qarışında multikulturalizmin izləri yaşayır. Ölkəmiz multikulturalizmin əsas ünvanlarından, məkanlarından biri olaraq artıq dünyada məşhurdur. Azərbaycan dövlətinin apardığı siyasətin də əsas xəttlərindən biri multikulturalizmlə bağlıdır. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev müxtəlif tədbirlərdə, irimiqyaslı beynəlxalq toplantılarda çıxışı zamanı mütləq multikulturalizm məsələsinə yer ayırıb. Ölkə başçısı bildirib ki, multikulturalizm Azərbaycanın dövlət siyasəti və həyat tərzidir: "... Bu gün Azərbaycan artıq dünyada tanınmış multikulturalizm mərkəzlərindən biridir. Biz diqqəti ona görə bu məsələlər üzərində cəmləşdiririk ki, bu mövzuya yanaşmalar müxtəlifdir. Təəssüf ki, belə fikirlər də var ki, bəzi ölkələrdə multikulturalizm iflasa uğrayıb, özünü doğrultmayıb. Bunlar çox narahatlıq doğuran bəyanatlar, tendensiyalardır. Əgər bu həqiqətən belədirsə, onda bu ciddi müzakirə mövzusudur. Azərbaycanda isə belə hesab edirəm ki, biz öz siyasətimizlə də, cəmiyyətin durumu ilə də sübut edirik ki, elə deyil, multikulturalizm yaşayır. O yaşayır, möhkəmlənir, dərin köklərə malikdir və gələcəkdə bəşəriyyətin inkişafının yeganə yoludur". Ölkə başçısı həmçinin qeyd edib ki, XXI əsrdə multikulturalizmin alternativləri, demək olar ki, yoxdur: " Bunun alternativi ayrıseçkilikdir, ksenofobiyadır, rasizmdir, faşizmdir. Mən hesab edirəm ki, XXI əsrdə mütərəqqi bəşəriyyət bu xoşagəlməz meyllərin qarşısının alınması üçün daha da fəal olmalıdır. Əfsuslar olsun, bəzi hallarda biz başqa fikirləri də eşidirik ki, multikulturalizmin gələcəyi yoxdur. Bəzi ölkələrdə isə bu məsələ ilə bağlı çox bədbin əhval-ruhiyyə hökm sürür. Halbuki, dünyanın əksər ölkələrində çoxmillətli cəmiyyətlər mövcuddur və müxtəlif dinlərin, müxtəlif xalqların birgə yaşaması zamanın tələbidir. Bizim də əsas amalımız multimədəniyyətli cəmiyyətlərin inkişafına öz töhfəmizi verməkdən ibarət olmalıdır. Biz bu məsələdə dünyaya müsbət təcrübə göstərməliyik. Çünki Azərbaycanda bu sahədə qazanılan təcrübə müsbət təcrübədir".

Azərbaycanın multikulturalizm məkanı olmasını şərtləndirən amillərdən biri də dövlətin bütün sağlam dinlərə, onların nümayəndələrinin ibadətgahlarına isti münasibət göstərməsidir. Ölkə başçımız çıxışlarından birində məhz bu məqama toxunub: "Biz bütün dini abidələri bərpa edirik. Azərbaycan elə bir ölkədir ki, orada müxtəlif dinlər mövcuddur, xalqlar həmişə sülh, həmrəylik, əməkdaşlıq şəraitində yaşayıblar. ...Bakıdakı Atəşgah da bizim tarixi keçmişimizin, zərdüştilik dövrünün abidəsidir. Katolik kilsəsi də bərpa edilib, sinaqoqlar da tikilir. Yəni bunlar bizim cəmiyyətimizin inkişafının göstəricisidir, ilk növbədə cəmiyyətin durumunun, həmçinin dövlət siyasətinin göstəricisidir. Sevindirici haldır ki, bu məsələlərdə cəmiyyətin durumu da, dövlətin siyasəti də, necə deyərlər, yanaşı dayanır".

Azərbaycanda müxəlif dini, milli dəyərlərə məxsus insanların siyasi və hüquqi bərabərliyinin təmin olunması, etnik azlıqların milli-mədəni inkişafına qanunla əsas yaradılması, cəmiyyətin də bu prosesə adi normal yaşayış qaydası kimi baxması ölkədə birliyin sarsılmazlığını təmin edir. Prezident İlham Əliyevin fikirlərinə istinad edərək deyə bilərik ki, bu gün ölkəmizdə sağlam tarixi köklərə malik multikulturalizm dövlət rəhbərliyinin siyasəti ilə daha da inkişaf edir, yeni pozitiv çalarlarla zənginləşir.

Vətənimiz öz milli, dini rəngarəngliyi, fərqliliyi ilə seçilir. Eyni zamanda doğmalığın, isti münasibətin, qarşılıqlı hörmət hissinin, bir sözlə, multikulturalizmin bərqərar olduğu, oturuşduğu bir məkandır Azərbaycan. Azərbaycan multikulturalizmin əsas məkanlarından biri kimi hələ uzun əsrlər sonra da nümunə olaraq qalacaq.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.-2014.-24 fevral.-S.13.