Milli Teatr Günü - unudulmaz tariximiz...

Səhnə insanı öz dərinliyinə çəkib ağuşunda itirir. Səhnənin sehri elədir ki, onun yanıb-sönən işıqları, hətta qaranlığa qərq olan qucağı da, sükuta könül verən ab-havası da adamı cəlb edir. Çoxlarımız aktyorların yerində olmaq istəyirik. Amma onların yerini tutmaq çox çətindir. Səhnəyə ömür bəxş etmək, səhnə üçün doğulmaqdır əsas şərt. Bu isə fədakarlıqdan keçir. Özün üçün yaşanmayan ömür, başqaları üçün axıdılan göz yaşları, ürəkdə şırımlar açan yad adamların kədəri, dərdi-budur teatr aktyorunun qəlbinə yüklədiyi möhnət, ağrı-acı...

Hərdən fikirləşirsən, teatr fədailəri necə qüdrətli olublarsa, bütöv bir ömrü bu sənətə həsr ediblər, teatrla yaşayıblar, teatrdan ayrılanda isə əksəriyyəti infarkt keçirib, dünyasını dəyişib...

Teatr çoxlarımızın sevdiyi məkandır. Elə vaxtlar olub ki, teatrlar tamaşaçı üzünə həsrət qalıb, fədakar aktyor və aktrisalar boş zala oynayıblar. Boş zal...Çox acı bir mənzərədir. Beş-altı tamaşaçı üçün də oynayıblar hətta. Artıq bu günlərlə vidalaşıb aktyorlar, indi başqa dövrandır. Teatr sənətinin çiçəkləndiyi, tamaşaçıların bu sahəyə ciddi meyl göstərdiyi bir zamandır. Daha aktyorlar boş zala oynamır. İndi tamaşaçılar var. Çünki teatrlara dövlət sahib çıxıb.

Mədəniyyət tariximizdə özəl günlər, hər zaman xatırlanacaq əlamətdar hadisələr çoxdur. 10 mart bu möhtəşəm günlərdən biri kimi yadda qalıb. 1873-cü il martın 10-da Azərbaycan milli teatrı doğulub. Bu doğuluş bütün Şərqdə böyük bir tarixə çevrilib. Martın 10-nu yalnız ömrünü teatra fəda edən sənətkarların bayramı deyil, həm də qədirbilən tamaşaçıların bayramıdır. Bu möhtəşəm tarixdə ölkəmizdə müxtəlif səviyyəli tədbirlər keçirilir, teatr xadimləri, gənc teatr əməkdaşları təltif edilir, mükafatlandırılır.

Azərbaycan dövlətinin teatr sənətinə qayğı və diqqətindən danışarkən bir sıra məsələləri yada salmalı oluruq.

Məlum olduğu kimi, XIX əsrin 70-ci illərində Azərbaycanda milli teatrın yaranması mədəniyyət tariximizə çox böyük hadisə kimi daxil oldu. Bakı Realnı Məktəbinin teatr həvəskarları truppası tərəfindən Mirzə Fətəli Axundovun "Sərgüzəşti-vəziri-xani Lənkəran" komediyasının tamaşaya qoyulması peşəkar teatrın əsasının qoyulması kimi yadda qaldı. Teatrşünasların verdiyi bilgiyə görə, bu şərəfli işdə həsən bəy Zərdabi və Nəcəf bəy Vəzirov mühüm rol oynayıblar.

Məlum olduğu kimi, Azərbaycanda teatr sənəti qədim ənənələrə malikdir. Xalq arasında müxtəlif meydan tamaşaları, kukla teatr tamaşaları ("Maral oyunu", "Kilimarası"), bayram tamaşaları ("Kos-Kosa"), dini səciyyəli tamaşalar ("Şəbih") və s. geniş yayılmışdı. Hələ XVII əsrin ikinci yarısında Azərbaycanda olmuş fransız səyyahı Şarden Çuxursədd bəylərbəyliyinin İrəvan şəhərindəki iqamətgahında qonaq olarkən burada ona 3 hissəli bir tamaşa göstərilib.

Bu tamaşa Şardenə o qədər xoş təsir bağışlayıb ki, onu "Şərqin operası" adlandırıb. Milli teatrın inkişafında məşhur xeyriyyəçi-mesenat H.Z.Tağıyevin böyük xidməti olub. O, Bakı şəhərində ilk teatr binası inşa etdirib. Tezliklə Azərbaycan səhnəsinin Cahangir bəy Zeynalov, Hüseynqulu Sarabski, Mirzağa Əliyev, Hüseyn Ərəblinski, Ülvi Rəcəb, Abbas Mirzə Şərifzadə, Mustafa Mərdanov, Məmmədrza Şeyxzamanov, Ağasadıq Gəraybəyli, Əliağa Ağayev, Lütfəli Abdullayev, Nəsibə xanım Zeynalova, Mərziyə xanım Davudova kimi yüzlərlə siması yetişib.

Azərbaycanda teatr sənətinin inkişafında Hacıbəyov qardaşlarının da böyük əməyi olub.

Görürsüz, necə parlaq simalar, necə böyük sənətkarlar teatrın ayağa durmasında, inkişafında böyük əmək sərf edib. Mənbələrdə gedən məlumatlara görə, Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin yaranması milli teatrın fəaliyyətində də canlanmaya səbəb olub. Dövlətin fəal köməyi və müdaxiləsi nəticəsində Azərbaycan teatrının inkişafında mühüm keyfiyyət dəyişiklikləri baş verib. Teatrın repertuarına Azərbaycan tarixi və milli azadlıq mübarizəsi ilə bağlı yeni əsərlər salınıb. Cumhuriyyət hökumətinin bu sahədə məqsədyönlü addımlarından biri də Azərbaycan Dövlət Teatrının təşkili olub. Bu, Azərbaycan professional teatrının dövlət teatrı statusu alması demək idi. Bu teatrın pərdələri ilk dəfə 1918-ci il noyabrın 4-də Nəriman Nərimanovun "Nadir şah" faciəsinin tamaşası ilə açılıb.

Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycanda teatr sənəti daha da inkişaf etdi. Sovet ideologiyasını və rejimini tərənnüm edən əsərlərlə yanaşı, xalqın həyatı, güzəranı, tarixi keçmişi ilə bağlı əsərlər də repertuarlarda geniş yer almışdı.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin "Azərbaycan Respublikasında "Milli Teatr Günü"nün təsis edilməsi haqqında" 2013-cü il 1 mart tarixli Sərəncamına əsasən, hər il martın 10-u ölkəmizdə "Milli Teatr Günü" kimi qeyd edilir. Azərbaycan dövlətinin teatr sənətinə göstərdiyi qayğının miqyası günü-gündən artır. Bəllidir ki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev 29 dekabr 2006-cı il tarixində "Teatr və Teatr Fəaliyyəti Haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununu imzalayıb. Prezident İlham Əliyevin 2007-ci ildə "Azərbaycan teatr sənətinin inkişaf etdirilməci haqqında" imzaladığı Sərəncam da teatr sənətinə böyük təkan verib. Sənəddə qeyd edilir ki, peşəkar milli teatrın sürətli inkişafı və zaman keçdikcə şaxələnməsi onun öz coğrafiyasını genişləndirərək respublikamızın, demək olar ki, bütün bölgələrini əhatə etməsinə və hər biri müstəqil sənət ocağı olan yeni teatrların yaranmasına gətirib çıxarıb.

Ölkəmizdə vətənpərvərlik duyğularının aşılanmasında, yüksək mənəvi keyfiyyətlərin, milli və ümumbəşəri dəyərlərin təbliğində müstəsna rol oynamış Azərbaycan teatrı gənc nəslin formalaşmasında əvəzsiz xidmətlər göstərib: "XX əsrin sonlarında cərəyan edən mürəkkəb proseslər siyasi, iqtisadi və sosial böhrana gətirərək, ölkəmizin bütün mədəni həyatına, həmçinin teatr sənətinə son dərəcə mənfi təsir göstərib. Teatrın qarşılaşdığı obyektiv çətinliklər bu sahədə yaradıcılıq əhval-ruhiyyəsini də zəiflədib.

Azərbaycan teatr şəbəkəsinə daxil olan dörd dövlət dram teatrı Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində erməni silahlı dəstələrinin işğalına məruz qalaraq, ata-baba yurdlarından didərgin düşməsinə baxmayaraq, öz fəaliyyətini davam etdirir. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini bərpa etməsi ilə qarşısında geniş üfüqlər açılan milli taetr bu gün döbvlətçilik naminə mədəniyyətimizin inkişafına töhfələr vermək iqtidarındadır".

Bəlli olduğu kimi, sənəddə ölkəmizdəki bir sıra mədəniyyət sarayları və teatr ocaqlarında, o cümlədən Heydər Əliyev adına Sarayda, Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı, Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı, Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı, Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrı və Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrında müasir tələblərə uyğun əsaslı təmir-bərpa və yenidənqurma işlərinə ciddi ehtiyac duyulduğu vurğulanırdı. O da məlumdur ki, artıq burada öz əksini tapan problemlər öz həllini tapıb, adları qeyd edilən mədəniyyət ocaqları dövlətin qayğısı sayəsində əsaslı şəkildə təmir və bərpa edilərək yenidən tamaşaçıların ixtiyarına verilib.

Qeyd edək ki, sənəddə xalqımızın ictimai-siyasi həyatında, mədəniyyətimizin inkişafında böyük rol oynayan və dolğun fəaliyyəti ilə milli sərvətə çevrilən Azərbaycan teatrının maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi və yaradıcılıq potensialının dirçəldilməsi və teatr təhsili sisteminin yaxşılaşdırılması məqsədi önə çəkilib və bu məsələlər də artıq öz həllini tapıb. Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrı, Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrı, Azərbaycan Dövlət Gənc Tamaşaçılar Teatrı, Azərbaycan Dövlət Rus Dram Teatrı və Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrı əsaslı təmir edilib və müvafiq texniki avadanlıqla təchiz edilib. Bakı şəhərində Azərbaycan Dövlət Gənclər Teatrının, Azərbaycan Dövlət Pantomima Teatrının, eləcə də İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının və Şuşa Dövlət Musiqili Dram Teatrının yerləşdiyi binalarda təmir-bərpa işlərinin həyata keçirilməsi məsələsi də diqqətdən kənarda qalmayıb. Sənəddə Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində erməni silahlı birləşmələrinin işğalına məruz qalmış ərazilərdəki Füzuli və Ağdam dövlət dram teatrlarının hazırda yerləşdiyi binalarda əsaslı təmir-bərpa işlərinin aparılmasına dair işlərin də həyata keçirilməsi qeyd edilib. Bildiyimiz kimi, artıq 2007-ci ildən bəri teatrların həyatında böyük dəyişikliklər baş verib. Əlbəttə, dövlət qayğısı olmasaydı, teatrlarımızı çox çətin imtahanlar gözləyirdi.

Məlum olduğu kimi, İlham Əliyev Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrının əsaslı bərpa və yenidənqurma işlərindən sonra rəsmi açılışında iştirak edib. 2013-cü ildə baş verən bu möhtəşəm hadisə teatrın inkişafına səbəb olub.

Bəlli olduğu kimi, ölkə həyatının bütün istiqamətlərində olduğu kimi, mədəniyyət sahəsi də yüksək səviyyədə dövlət qayğısı ilə əhatə olunub. Teatrşünaslar qeyd edir ki, dövlət başçısının mədəniyyətimizə himayəsi Azərbaycan incəsənətində yaradıcılıq əhval-ruhiyyəsini artırıb. Məlumat üçün bildirək ki, Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı yarandığı vaxtdan etibarən incəsənət tariximizə bir çox qiymətli səhnə əsəri bəxş edib. Teatr ölkəmizin zəngin ənənələrə malik qabaqcıl sənət ocaqlarından birinə çevrilərək bu gün də tamaşaçıların dərin rəğbətini qazanmaqdadır.

Heydər Əliyev Fondunun da bu istiqamətdə həyata keçirdiyi layihələri xüsusi qeyd etmək lazımdır. Azərbaycanın birinci xanımı, UNESCO-nun və İSESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə Heydər Əliyev Fondunun gördüyü işlər ölkəmizin mədəni irsinin daha da zənginləşdirilməsinə və dünyada geniş təbliğinə, gənc istedadların yetişməsinə böyük töhfələr verir.

Ümummilli lider Heydər Əliyev teatr haqqında belə deyib: "Xalqı həmişə mənəviyyat birləşdirmişdir. Çünki başqa əsaslara nisbətən mənəvi əsaslar daha güclüdür. Bunlar xalqa daim sənət və xüsusən incəsənət vasitəsilə aşılanmışdır. Ədəbiyyatın insanlara böyük təsiri vardır. Ancaq bir var ki, insan hər hansı bir əsəri özü oxusun, bir də var ki, onu canlı olaraq səhnədə görsün. Ona görə də teatrın həyatımızda rolu böyükdür. Teatr müqəddəs yerdir, tərbiyə ocağıdır, orada çalışanar fədakardırlar".

"Azərbaycan teatrı 2009-2019-cu illərdə Dövlət Proqramı" da Azərbaycan teatrının maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, rejissor və aktyorların yaradıcılıq potensialının inkişaf etdirilməsi baxımından əhəmiyyətli olub. Azərbaycan teatrı dövlətin qayğısı və peşəkar, fədakar teatr işçilərinin, əməkdaşlarının, aktyorların, aktrisaların, rejissorların, rəssamların zəhməti sayəsində inkişaf edir.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.-2015.- 11 mart.- S.15.