Musiqi mədəniyyətimizə kölgə salan bayağı mahnılar...

Minillər bundan əvvəl yaranan mahnılar var ki, bütün zamanların sərt sınağına dözüm göstərərək xalq mahnıları libasında günümüzə gəlib çıxıblar. Bu mahnıların mətni-sözləri mükəmməldir, dəyərlidir, alt qatı dərindir, zəngindir. Mənası olmayan söz yığını kimə və nəyə lazımdır? Təbii, heç kəsə. Azərbaycanda çox böyük mahnı yaradıcılığı ənənəsi mövcuddur və çox məzmunlu, ifadəli mahnı mətnləri var.

Lakin onların çoxluğuna baxmayaraq, bizi narahat edən bir sıra məsələlər də yox deyil. Keçən əsrin 90-cı illərindən başlayaraq mahnı yaradıcılığı sahəsində ciddi böhran, qarşısıalınmaz problem yaranmağa başlayıb. Bu o həddədir ki, indi çox yerdə bayağı mahnı səslənir. Efirdə, ekranda, mağazalarda, bir sözlə, bayağı mahnılar bizi hər yerdə izləyir. Avtobuslarda da bu mahnılar aktualdır. Əvvəllər sürücülər xüsusi disklər, albomlar vasitəsilə sərnişinləri "musiqiyə qonaq" edirdisə, indi ona ehtiyac qalmayıb. Artıq yerli radioların bir çoxu bayağı mahnıları kütləvi olaraq yayımlayır. Bayağı mahnı problemi son 20 ilin ən aktual mədəniyyət problemi olaraq qalır. Heç bir məna daşımayan söz yığınından ibarət olan mətnlər musiqi mədəniyyətimizə zərər gətirir. Tanınmış şair və bəstəkarların bildirdiyinə görə, bəzi müğənnilərə ciddi mahnı mətnləri lazım deyil. Onlara bayağı, şit və mənasız söz yığını olan mahnı mətnləri gərəkdir.

Şair Vahid Əziz mətbuata bildirib ki, müğənnilərin çoxu heç nə oxuduğunu dərk etmir: "Çoxları heç mahnının sözlərini belə düzgün ifadə edə bilmir. Bilirsiniz niyə? Mütaliələri yoxdur, kitab oxumurlar".

Bəstəkar Eldar Mansurovun sözlərinə görə, həvəskar bəstəkarlar ciddi şairlərə müraciət etmək istəmir: "Dostlarının, tanışlarının şeirlərinə mahnı bəstələyirlər".

Bəstəkar Nadir Əzimov mətbuata bildirib ki, bayağı mahnılar yazanlar var, amma bu o demək deyil ki, bütün bəstəkarlar bayağı mahnılar yazır: "Şəxsən mən ciddi və məşhur şairlərin şeirinə müraciət edirəm. Özünə və sənətinə hörmət qoyan bəstəkarlar hər zaman ciddi mətnlərə üstünlük verir".

Bu gün meydanda olan mahnıların siyahısına baxsaq görərik ki, onların kütləvi olaraq cəmiyyətə ixrac edilməsi bizə böyük zərər verir.

Məlum olduğu kimi, hazırda az qala efirləri işğal edən

"Qəşəng-qəşəng", "Şıkı-şıkı baba", "Mırtdaşaq", "Get hoppan" kimi mahnılar kifayət qədər bayağıdır və tüfeyli həyat tərzini təlqin edir.

Azərbaycan musiqisinin, musiqi mədəniyyətinin "qara yarası"na çevrilən bu nümunələr zövqdən, yüksək keyfiyyətdən uzaqdır. Nəzərə alsaq ki, musiqinin əsas işi, vəzifəsi, funksiyası zövq vermək, əhvalı dəyişmək, insana ruh verməkdir, barəsində danışdığımız nəsnələr bundan tamamilə uzaqdır. Onu da qeyd edək ki, bu nümunələr cəmiyyətə kütləvi şəkildə ixrac edildikcə gənclərin ona marağı artır. Bəllidir ki, ucuz musiqinin ardınca gedənlər tamam başqa kəsimin təmsilçiləridir, ancaq bununla belə, bu "epidemiya" digər qrup gənclərə də sirayət etməyə bilmir. Bilirik ki, Azərbaycanda musiqi mədəniyyətinin inkişafına, zövqlü musiqinin təbliğinə, dəyərli mahnı mətnlərinin musiqiyə gətirilməsinə ciddi dəstək verilir. Bu gün Azərbaycanda kifayət qədər mahnı mətni yazmaqda mahir olan şairlər var və onların yazdığı mahnı mətnləri özünə kifayət qədər tamaşaçı cəlb edə bilib. Amma buna baxmayaraq, bayağı mahnıların, mahnı mətnlərinin mövcudluğu bizi narahat edir.

Bu məsələ ilə əlaqədar Milli.Az xəbər portalına fikir bildirən xalq artisti Mübariz Tağıyev deyib: "Belə davam etsə, sənət aləmi uçuruma gedir. Dəhşət burasındadır ki, birmənalı şəkildə bugünkü müğənnilər, xüsusilə də gənclər toy bazarına istiqamət tutublar. Digər tərəfdən, onları qınamaq da olmur. Çünki ayrı yol da yoxdur. Onlar istər yaradıcılıq yeniliklərini reallaşdırmaq, istərsə də sosial problemlərini həll etmək üçün maddi vəziyyətlərini tənzimləməlidir. Ancaq bu o demək deyil ki, sənət bütünlükdə toy bazarına qurban getməlidir. Çıxış yolu olmasa da, bu problem gec-tez həllini tapmalıdır. Bugünkü sənət aləmi nəzarətsiz bir qatara bənzəyir ki, istiqaməti bəlli deyil. Bu qatarın son dayanacağı uçurum olacaq. Sənət aləmində olan gənclər başlı-başına qalmış yetimləri xatırladır. Kim necə istəyir, elə də səhnəyə çıxır, istədiyini oxuyur. Biz bir məqamı unuduruq ki, müğənnilərin efirdə oxuduğu mahnılar lent yazısı olduğundan, onlar həm yaddaşlarda qalır, həm də efir arxivində, bununla zövqlər korlanır. Məntiqsiz, biədəb mahnı mətnləri efirlərə ayaq açıb. Mahnı yazan bilinmir, oxuyan bilinmir. Axı mahnıda pillələr nəzərə alınmalıdır. Müğənni birdən-birə boğazından bir aktava yuxarı atlana bilməz. Əslində, səsi olmayanlar üçün mahnı oxumaq problem deyil. Çünki onlar pis də olsa, yaxşı da olsa, oxumağa can atırlar. Amma istedadlılar yaxşı mahnı olmayanda üzə çıxa bilmirlər. Mən daha çox istedadlı gənclər, müğənnilər üçün narahatam. Çünki onlar mahnıları hiss etmək qabiliyyətinə malikdir. Ancaq problem ondadır ki, bugünkü problemin nə kökünü tapa bilirlər, nə də həlli yolunu. Sənət aləmindəki problem bir günün söhbəti deyil. Bu problem təkcə estrada janrında da mövcud deyil. Məgər xalq musiqisi istədiyimiz səviyyədədir? Maraqlanın görün, bu gün xalq musiqisi üslubunda yeni musiqilər yazılırmı? Vaxtilə Cahangir Cahangirov, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov kimi böyük bəstəkarlar xalq mahnıları üslubunda bəstələri ilə müğənnilərin yaradıcılığına müsbət təsir göstərirdilər, onların repertuarını formalaşdırırdılar. Bu gün necə, belə mahnılar yazılırmı? Yox. Çünki hamı hesab edir ki, pul qazanmaq üçün ya estrada janrında olan mahnılara müraciət etmək lazımdır, ya da toylarda oynanılan bayağı mahnılara. Sanki sənət toy bazarına tərəf üz tutub və müğənnilər də toydan başqa heç nə görmürlər. Heç klassik musiqilərdən danışmağa da dəyməz. Klassik mahnılar, əsərlər yazanlar da görürlər ki, onların zəhmətinə qiymət verən yoxdur. Ona görə də yazmırlar. Xaricdə üçhissəli simfoniyanı yazana təxminən yarım milyon dollar pul verilirsə, bizdə üçhissəli simfonik əsər üçün ən yaxşı halda 10 min manat pul veriləcək. 10 min manatın da bir hissəsi vergiyə, əlavə xərclərə gedərsə, bəstəkara vur-tut 5 min manat qalır. Bəstəkar bu əsəri ərsəyə gətirmək üçün bir il əziyyət çəkir, əvəzində 5 min manat alır. Ancaq mahnı yazan bəstəkar bir günün içində bir mahnı yazır, müğənnidən 5 min manat alıb cibinə qoyur. Sizcə burada əsl sənətin inkişafından söhbət gedə bilərmi? Sənət aləmində tarazlıq pozulur. Bizim, sizin danışmağımızla bu problem həllini tapmayacaq. Bu sahəyə səlahiyyətli orqanlar nəzarət etməlidir. Sənət aləmi bazara dönməsin. Biz hara getdiyimizin fərqinə varmırıq. Bugünkü sənət aləmi qəbiristanlığı xatırladır. Mən bundan narahatam".

Son illərin bayağı mahnılarının sırasına baxanda adamı dəhşət bürüyür.

"Tin uşaqları" qrupunun oxuduğu, telekanal və radioların ciddi cəhdlə yaydığı

Səhər tezdən açılanda pəncərə,

Gözümə görsənir gözəl mənzərə,

Nazlı yarım su verəndə güllərə,

Ürəkdən sevinib söyləyirəm mən.

Ay maşallah, iri-iri gözlərin,

Öldüm, ay Allah, iri-iri gözlərin.

Son illərin yaranan bayağı mahnılarındandır. Bu mahnılar Azərbaycan musiqi mədəniyyətinə nə xeyir verə bilər?

Orxan Dəniz və Aşıq Səbuhinin oxuduğu "Mənim balam bal dadır" nümunəsi də öz bayağılığına görə heç də başqalarından geri qalmır.

Mənim aşkım qısqancdır,

Hər işi davadır, qandır.

Ərköyün, dəlisovdur,

Mələk donlu şeytandır.

Bir neçə müddət ayrı qaldı peşimandır,

Ağlayır gecə-gündüz, göz yaşı dəsmaldadır...

Bu nə mahnıdır? Bu nə sözlərdir? Azərbaycan musiqi mədəniyyətinə başucalığı gətirmir.

Qapı döyülür getdi qəmim, nisgilim,

Kimdi axı mən hardan bilim?

Bəlkə qayıdıb mənə sevgilim

Yuxumda...

Bayağı musiqi mətnlərindən biri də budur. Təsəvvür edin ki, respublikada kifayət qədər peşəkar musiqiçi, istedadlı şair olduğu halda mahnılar bayağı, mətnlər zəifdir.

Bir gün yenə geri dönsən,

Məni sevib əzizləsən.

Sənsiz dünyam heçdir desən

İnanımmı, inanımmı?

Göründüyü kimi, bu mahnıların səviyyəsi çox aşağıdır. İndi mahnı mətnləri yazanların əksəriyyəti çiy sözlərdən yapışır və onu ifadə etməyə çalışır.

Bilirik ki, vaxtilə Səməd Vurğun, Mikayıl Müşfiq, İslam Səfərli, Nəbi Xəzri, Tofiq Mütəllibov, Mirvarid Dilbazi, Rəsul Rza, Cabir Novruz, Süleyman Rüstəm, Zivər Ağayeva, Zeynal Cabbarzadə, Hüseyn Arif, Bəxtiyar Vahabzadə, Məmməd Araz, Fikrət Qoca, Mədinə Gülgün, Nigar Rəfibəyli kimi şairlərin sözlərinə çox qiymətli mahnılar yazılıb... Tanınmış jurnalist Flora Xəlilzadə bu sahədə çox maraqlı fikirlər irəli sürüb: "Əlbəttə, siyahını çox uzatmaq olar. Dediyimiz odur ki, bu şəxsiyyətlərin hər biri mahnı ifaçılığına ciddi yanaşıblar. Bu səbəbdən də onların qələmindən qopan misralar musiqi libasına bürünərək yeni ömür fəth edib. İndi də həmin mahnılar səslənəndə insan bir nostalgiya keçirir. Əslində bütün bu məşhur simaların nəfəsindən yadigar qalan ifalar retro mahnılar səviyyəsinə yüksəlib. Sovet dövründə, həqiqətən, hər kəsin mahnı bəstələmək hüququ yox idi. Bu işi mütləq peşəkar bəstəkar görməli idi. Halbuki, o dövrdə elə müğənnilər, müxtəlif musiqi alətində çalan sənətkarlar, həvəskar bəstəkarlar olub ki, istedadlarının gücünə çox gözəl mahnılar yaradıblar. İfa da edilib, amma heç vaxt bəstəkar kimi adları çəkilməyib. Müstəqilliyimizi qazandıqdan sonra bilinib ki, hansısa bir məşhur mahnının musiqisini Şahid Əbdülkərimov, yaxud Bəhram Nəsibov yazıb, Zeynəb Xanlarova özü bəstələyib. Xalq mahnısı kimi qəbul etdiyimiz neçə nəğmə, təsnif var. Çox sonradan məlum olub ki, onların musiqi yozumunu məşhur xanəndələr - İslam Rzayev, Əlibaba Məmmədov verib. Xalq artisti, görkəmli muğam ustadı Arif Babayevin məlahətlə ifa etdiyi onlarla mahnının adını çəkmək mümkündür ki, musiqisini özü bəstələyib".

Tanınmış yazar qeyd edir ki, yeni mahnılar səslənir, amma əvvəlki effekti vermir: "Sanki yaşıl bir çəmənliyi yad məmləkətlərdən gətirilmiş çayırlarla, tikanlarla doldurublar. Bu solğunluqdan, yoruculuqdan, mənasızlıqdan bezirsən. Elə ki, qarışıq səslərin, gurultuların içində "köhnə" mahnılardan eşidirsən, əhvalın düzəlir. Ən dəhşətlisi də odur ki, təkcə qeyri-peşəkarlar deyil, tanınmış bəstəkarların bəziləri bəsit mətnlərə, məntiqsiz söz yığınına müraciət edir, musiqi bəstələyir, zorla dinləyiciyə sırıyırlar. Mahnı janrının yaranmasındakı ənənələr də, demək olar ki, pozulub. Birdən-birə müəyyən insanlara sanki "istedad" bəxş edilib.

Özü yazır, bəstələyir və oxuyur. İctimai və şəhərlərarası nəqliyyatda, yolda-izdə, evlərə iznsiz daxil olan televiziya ekranlarında, konsert salonlarında, toylarda, mərasimlərdə, daha haralarda nələr eşitmirsən?! Bəzən də mahnı adı ilə təqdim olunan söz yığınındakı qarğışlar adamı dəhşətə gətirir: "Səni öləsən, qayınana", "Evin yıxılsın, ay qız", "Azara düşəsən", "Mənsiz öləsən" və s. Bir vaxt ara mahnıları kimi epitetlənən, ekrana, efirə buraxılmayan bəsit mətnlər də var ki, indi yağışdan sonra cücərmiş göbələklər kimi hər yeri başına götürüb. "Min bir mahnı" adlı bir kitab tez-tez nəşr olunur. Burada xalq və bəstəkar mahnıları toplanıb. Əlbəttə, Azərbaycan mədəniyyətinə, incəsənətinə xidmət etmək baxımından belə kitabların nəşri təqdirəlayiqdir".

Ancaq bununla belə, bu nəşrdə də bayağı mahnılar yer alıb. Ümumiyyətlə, mahnı mətnləri sahəsində ciddi problemlər mövcuddur və hesab edirik ki, bu aradan qaldırılmalıdır. Zəngin musiqi mədəniyyəti olan bir xalqın musiqisinə zərbədir bu bayağı nümunələr. Azərbaycan dövlətinin musiqi mədəniyyətinə verdiyi dəstək, göstərdiyi qayğı yetərincədir. Düşünürük ki, vaxt gələcək bayağı mahnılar itib batacaq...

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.-2015.- 13-15 mart.- S.15.