Genişmiqyaslı multikulturalizm tədbirləri azərbaycançılıq təbliğatının bir istiqaməti kimi...

II yazı

Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2016-cı il ölkəmizdə "Multikulturalizm ili" elan edilib. 2016-cı il 11 yanvar tarixində isə "2016-cı ilin Azərbaycan Respublikasında "Multikulturalizm ili" elan edilməsinə dair Tədbirlər Planı"nın təsdiq edilməsi haqqında ölkə başçısı Sərəncam imzalayıb.

2016-cı ilin Azərbaycan Respublikasında "Multikulturalizm ili" elan edilməsinə dair Tədbirlər Planında Azərbaycan multikulturalizmi modeli ilə bağlı ölkədaxili və xarici ölkələrdə keçiriləcək tədbirlərin siyahısı, planı yer alıb.

Tədbirlər Planını şərh edən AMEA-nın prezidenti, akademik Akif Əlizadə "Dəqiq ideoloji hədəf" məqaləsində olduqca maraqlı təhlillər aparıb. Azərbaycanda multikulturalizm mühitindən bəhs edən AMEA prezidenti vurğulayır ki, bu kimi məhəllələr bu günün özündə belə Avropa paytaxtlarında mövcuddur və o cümlədən Yaxın Şərqdən gəlmiş miqrantların məskunlaşdığı həmin məhəllələr daim ictimai asayiş üçün təhlükə mənbəyi sayılır. Onun bildirdiyinə görə, son zamanlar Parisdə və Brüsseldə baş vermiş dəhşətli terror aktları buna sübutdur. Alim deyir ki, nəinki Avropa, hətta üç dinin müqəddəs şəhəri, hazırda isə İsrail dövlətinin paytaxtı olan Qüdsdə belə məhəllə var. O vurğulayır ki, İsrail Elmlər Akademiyasının dəvəti ilə həmin şəhərdə olarkən şəhərin yalnız ortodoks yəhudilərin yaşadığı məhəlləsinə baş çəkib bunun şahidi olub: "İndi isə XIX əsr deyil, artıq XXI yüzillikdir.

Hər bir medalın iki üzü olduğu kimi, müxtəlif ölkələrdən insanların Azərbaycana axını prosesinin də əks üzü xalqımızın Qərb mədəniyyətinə yiyələnməsinə səbəb oldu. Onun elmi fikri Avropa elminin nailiyyətləri ilə zənginləşdi, istedadlı ixtiraçılar meydana gəldilər və onların arasında təkcə Murtuza Muxtarovun adını çəkmək kifayətdir. İqtisadiyyatın inkişafı hər zaman elmin nailiyyətlərinə arxalanır və tarixin qısa kəsiyində Azərbaycanda güclü elmi potensial yarandı. Qərb-Şərq mədəniyyətlərinin sintezi daha çox incəsənətimizin bundan sonrakı inkişafında büruzə verdi, Azərbaycanda müsəlman şərqində ilk opera, peşəkar təsviri sənət, musiqi, memarlıq məktəbləri yarandı. Müasir Qərbin miqrantlara göstərdiyi münasibətdən fərqli olaraq o zaman xalqımız ona qucaq açdığı insanları olduqları kimi qəbul etdi, onlara mədəniyyətlərini, dinlərini, dillərini qoruyub saxlamaq üçün hər cür şərait yaratdı. Həmin dövrdə Bakıda, Gəncədə, Xaçmazda, Şəmkirdə və digər şəhərlərimizdə tikilmiş və hazırda dövlət tərəfindən qorunan və bərpa olunan müxtəlif dinlərə aid məbədlər buna əyani misaldır. Bütün bunlar sübut edir ki, sağlam düşüncə süni şəkildə yarana bilməz, hər bir hadisənin mənasını onu ərsəyə gətirən fərdin, yaxud bütövlükdə xalqın mentalitetində axtarmaq lazımdır. Xalqımızın tarix boyunca topladığı bu nadir təcrübəsi ulu öndər Heydər Əliyevə imkan verdi ki, tolerantlıq və multikulturalizmi XX əsrin sonlarında müstəqillik əldə etmiş Azərbaycanın dövlət strategiyası kimi qəbul etsin və bu siyasət 2016-cı ili "Multikulturalizm ili" elan edən Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla həyata keçirilməkdədir. Prezident İlham Əliyevin Azərbaycanda multikulturalizm ənənələrinin qorunub saxlanması, daha da inkişaf etdirilməsi və geniş təbliğ olunması məqsədilə qəbul etdiyi sənəddə deyilir ki, "...tarixi İpək yolunda yerləşən Azərbaycan müxtəlif sivilizasiyaların qovuşduğu məkan olaraq, əsrlər boyu milli-mədəni rəngarənglik mühitinin formalaşdığı, ayrı-ayrı millətlərin və konfessiyaların nümayəndələrinin sülh, əminamanlıq, qarşılıqlı anlaşma və dialoq şəraitində yaşadığı diyar kimi tanınıb. Ölkəmizdə multikulturalizm artıq alternativi olmayan həyat tərzinə çevrilib. Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin yaradılması müasir dövrdə respublikamızda gerçəkləşdirilən siyasətin tolerantlıq prinsiplərinə bu gün də sadiq qalmasının bariz nümunəsidir".

Sənəddə bir sıra qurum və təşkilatlarla yanaşı, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına konkret vəzifələr tapşırılıb. Akademiya, alimlərimiz qarşıda duran bu tapşırıqları dövlət başçısı, zati-aliləri İlham Əliyevin ötən ilin noyabrın 9-da Milli Elmlər Akademiyasının 70 illik yubileyinə həsr olunmuş ümumi yığıncağında söylədiyi nitqinin kontekstindən ayırmır, onun məntiqi davamı kimi bir vəzifə olaraq fəaliyyət proqramı kimi qəbul edirlər. Həmin nitqində ölkəmizin gələcək inkişafı və alimlərin bu inkişafda rolu ilə bağlı bəzi fikirlərini bölüşən Azərbaycan Prezidenti dünyanın yeni dövr yaşadığını xüsusi vurğulayıb: "...hər bir vətəndaş görür ki, həm bölgədə, həm dünyada inkişaf, əfsuslar olsun, müsbət istiqamətdə getmir. Yeni təhlükələr, təhdidlər, risqlər, qarşıdurmalar, müharibələr yaranır. Əfsuslar olsun ki, gələcəklə bağlı proqnoz verərkən nikbinlik üçün heç bir əsas yoxdur. Belə bir şəraitdə hər bir ölkə, əlbəttə, ilk növbədə daxili resurslara arxalanmalı, öz təhlükəsizliyini daha da böyük dərəcədə təmin etməli, dünyada yaşanan maliyyə və iqtisadi böhran zamanı öz iqtisadi modelində müəyyən düzəlişlər aparmalıdır. Azərbaycan artıq neçə ildir ki, müstəqil siyasət apararaq həm siyasi, həm iqtisadi sahələrdə, beynəlxalq münasibətlər sahəsində müstəqil fəaliyyət göstərir. Bizim fəaliyyətimiz xalqın milli maraqları üzərində qurulub. Bu bizim üçün əsas şərtdir, əsas vəzifədir və bütün səylərimiz bu məqsədə xidmət göstərir. Əlbəttə, biz də dünyada, bölgədə gedən prosesləri izləyərək çalışmalıyıq ki, ölkəmiz üçün risqləri, nə qədər mümkünsə, minimum səviyyəsinə endirək və buna nail ola bilirik. Bu gün alovlanan bölgədə Azərbaycan sabitlik adasıdır, sülh, əminamanlıq məkanıdır. Azərbaycan vətəndaşları əminamanlıq şəraitində yaşayır, yaradırlar. Əminəm ki, görülən və görüləcək tədbirlər nəticəsində bu müsbət dinamika, müsbət ab-hava Azərbaycanda daha da güclənəcək".

Akademik Əlizadə haqlı olaraq yazır ki, ölkəmizdə mədəni müxtəlifliyin qorunub daha da inkişafına yönəlmiş multikulturalizm ideologiyasına ən yüksək səviyyədə önəm verilməsi Azərbaycan Respublikası Prezidentinin millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə dövlət müşaviri vəzifəsinin təsis edilməsində bir daha təsdiqini tapdı və həmin yüksək vəzifəyə görkəmli alim, AMEA-nın həqiqi üzvü Kamal Abdullayevin təyin olunması, şübhəsiz, ümumən Azərbaycan elminə göstərilən yüksək etimadın əyani göstəricisi oldu: "Daim dəyişən həyatımızda müxtəlif və heç də hər zaman müsbət olmayan proseslərdən multikultural ənənələrimizi qoruyub saxlamaq və daha da gücləndirmək üçün ilk növbədə onların bünövrəsi daim möhkəmlənməlidir və müstəqil dövlətimizin multikultural siyasətinin təməl daşını qoymuş ulu öndər Heydər Əliyevin irsinə zaman-zaman müraciət etmək hər birimizin mənəvi borcudur. Bunları nəzərə alaraq digər qurumlarla birlikdə Milli Elmlər Akademiyasına tapşırılıb ki, "Heydər Əliyev şəxsiyyəti multikultural və tolerant dəyərlər işığında" mövzusunda ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinin tələbələri və müxtəlif dini qurumların üzvləri arasında intellektual müsabiqələr təşkil etsin. Belə bir tapşırığın, həmçinin, Milli Elmlər Akademiyasına verilməsi AMEA Rəyasət Heyətinin qərarı ilə ötən ildən etibarən Akademiyada magistratura təhsilinin təşkili istiqamətində kompleks tədbirlər görülməsi, müvafiq işlərin həyata keçirilməsi nəticəsində mümkün olub. Əgər ötən il ilk dəfə olaraq magistratura pilləsinə yeddi ixtisas üzrə ümumilikdə on doqquz nəfər daxil olduğu halda, bu il artıq iyirmi bir ixtisas və qırx iki ixtisaslaşma üzrə altmış üç yer elan olunub. Nəzərə alınsa ki, bu il Akademiya üzrə fəlsəfə doktorluğu hazırlığı üzrə nəzərdə doxsan üç, elmlər doktoru hazırlığı üzrə isə 41 yer elan edilib, demək olar ki, gələcəyin alimlərinin hazırlıq prosesinin mükəmməl təməli qoyulmaqdadır və o, dövlət başçısının müvafiq qərarları ilə vahid bir sistem, zəncirvari proses kimi təşəkkül tapıb. Onu da qeyd etməliyəm ki, Akademiyada fəlsəfə doktoru və elmlər doktoru proqramları elmi fəaliyyətlə müəyyən edilir. Tapşırıqların biri də "Azərbaycan multikulturalizmi" dərsliyinin hazırlanıb nəşr etdirilməsindən ibarətdir. Əslində belə bir dərsliyin hazırlanmasına çoxdandır ehtiyac duyulurdu. Ötən il Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin xətti ilə Bakı Slavyan Universitetində "Multikulturalizm kafedrası" yaradılıb, müntəzəm olaraq "Multikulturalizm Azərbaycanda həyat tərzi kimi: öyrən, araşdır və paylaş" adlı beynəlxalq yay məktəbi fəaliyyət göstərir, xalqımızın multikulturalizm və tolerant dəyərlərinin təbliği məqsədilə Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin filialları artıq dünyanın bir sıra aparıcı ölkələrində açılıb. Burada qeyd etmək istəyirəm ki, Milli Elmlər Akademiyasında Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin hazırlayıb nəşr etdiyi "Azərbaycan multikulturalizminin ədəbi-bədii qaynaqları" kitabının təqdimat mərasimi keçirilib. Mərasimdə xüsusi qeyd olunub ki, Prezident İlham Əliyevin 2016-cı ilin Azərbaycanda "Multikulturalizm ili" elan edilməsi haqqında imzaladığı Sərəncam bu məqsədə nail olmaq yolunda mühüm addım oldu, multikulturalizmin Azərbaycan modeli tarixi və milli dəyərlər, tolerantlıq və azərbaycançılıq prinsiplərindən ibarət olmaqla, burada azərbaycançılıq prinsipi xüsusi önəm daşıyır, dünyada sülhün bərpası üçün Azərbaycan multikulturalizmi modelinin tətbiqi gözəl nəticələr verə biləcək".

AMEA prezidentinin bildirdiyinə görə, alimlər tərəfindən kitab yüksək qiymətləndirildi və onun çox mükəmməl bir mənbə olduğu vurğulandı. Bildirilib ki, qədim zamanlardan başlayaraq XX əsrin əvvəllərinə qədər böyük bir dövrün folklor abidələrinin və yazılı ədəbiyyatından nümunələrin yer aldığı bu kitabda böyük mütəfəkkirlərimizin insanların birgəyaşayışı, etnik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, cəmiyyətdə başlayan dialoqlar, qarşılıqlı etimad, hörmət, həmrəylik haqqındakı çağırışları, dahiyanə fikirləri "Azərbaycan multikulturalizminin ədəbi-bədii qaynaqları" kitabında öz əksini tapıb: "Həmçinin xüsusi vurğulandı ki, multikultural dəyərlərə söykənən Azərbaycan ədəbiyyatı bütün əsrlər boyu humanizm mövqeyində dayanıb, insanpərvərlik, ədalət carçısı, birlik və bərabərlik ideyalarının təbliğatçısı olub. Akademiyada Azərbaycan multikulturalizmi ilə bağlı tədbirlər silsilə xarakter daşıyır və son günlərdə Tarix Muzeyində keçirilmiş "Azərbaycanın ədəbi fikir tarixində tolerantlıq və multikulturalizm ideyaları" mövzusunda tədbiri diqqətə çatdırmaq istərdim. Tədbirdə ədəbi abidəmiz olan "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında, Nizaminin, Füzulinin, Nəsiminin və digər böyük ədiblərin əsərlərində multikulturalizm ideyalarından söz açılıb. Qeyd edilib ki, "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanında, ümumiyyətlə ədəbi irsimizdə çoxdinlilik - islam, xristianlıq və digər dinlər təbliğ olunur, humanist və demokratik ideologiya olan multikulturalizmin tolerantlığın təcəssümü olduğu bildirilir. Akademiyanın institut və qurumları artıq Sərəncamın üçüncü bəndindəki tapşırıqların - mədəni müxtəliflik, tolerantlıq və konfliktlərin həllində mədəniyyətlərarası dialoqun rolu, multikulturalizmin Azərbaycan modeli və dünya multikulturalizm modelləri mövzularında respublika və beynəlxalq miqyaslı elmi-nəzəri, elmi-praktik konfransların, seminarların, "dəyirmi masa"ların, mühazirələrin, ədəbi-bədii toplantıların keçirilməsinə başlayıblar. Bu baxımdan Bakıda Milli Elmlər Akademiyasının Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi ilə birlikdə keçirdiyi "İslam maarifçiliyi və müasir dövr" mövzusunda beynəlxalq elmi konfransı yada salmaq istərdim. Konfransda islam ölkələrinin Azərbaycandakı səfirləri, ilahiyyatçılar, alimlər, xarici mütəxəssislər iştirak edərək multikulturalizmin Azərbaycan modelinin hazırkı mürəkkəb dövrdə dünya üçün nə dərəcədə əsaslı örnək olduğunu qeyd etdilər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ötən illərdən fərqli olaraq, AMEA Rəyasət Heyətinin müvafiq göstərişi əsasında Akademiyanın institutlarında ilahiyyat elmi sahəsində aktual mövzularla bağlı dissertasiya işləri hazırlanır və müdafiə olunur ki, bunu Azərbaycan elminin multikultural dəyərlərimizin inkişafına layiqli töhfəsi kimi qiymətləndirmək olar".

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2016.- 14 iyul.- S. 15.