Azərbaycanda kinoprodüsserlik institutunun formalaşması barədə ziddiyyətli rəylər var

Adil Azay: "Dövlət pulu ilə çəkilən filmdə baş prodüsser olmaq nə dərəcədə düzdür?"

Əli İsa Cabbarov: "Filmlər çəkən prodüsser mərkəzlərindən "Nərimanfilm" və "Butafilm"i qeyd edə bilərəm"

Şamil Əliyev: "EUROIMAGE" təşkilatına üzv olmadan Azərbaycan filmlərinin Avropada prokatı çox çətindir, mümkün deyil..."

Dünya kinosunun inkişafında, yayımında, kino bazarında özünə böyük yer tutmasında əsas rolu prodüsserlik institutu oynayır. Kinoprodüsserlərin kino sahəsində həyata keçirdiyi işlər kinonun, sözün əsl mənasında, uğuruna hesablanıb. Çağdaş dünya kinosunun özülünü təşkil edən kinoprodüsserlər uzun illərdir kinoya fayda verir, belə demək mümkünsə, kinoya pul qoyub pul götürür.

Azərbaycandan fərqli olaraq, dünyanın əksər ölkələrində kino böyük gəlir gətirir. Kinonu çəkən prodüsser onun satışını, prokatını, geniş miqyasda yayımını təşkil edir, həm özü qazanır, həm də dövlət büdcəsinə külli miqdarda vəsait axınını təmin edir.

Azərbaycanda isə kino hələ də əsasən dövlət büdcəsindən maliyyələşir, dövlətin ayırdığı təmənnasız maliyyə dəstəyi hesabına ayaqda qala bilir. Dövlətin kinonun inkişafına ayırdığı vəsaitlə son illər davamlı olaraq filmlər çəkilir. Həmin filmlərin də dünyanın nüfuzlu beynəlxalq festivallarında iştirak edib ödüllər qazandığı məlumdur. Amma iş burasındadır ki, hələ də Azərbaycan kinosu dünya bazarına ayaq açmayıb. Ekspertlər də bunun başlıca səbəbini Azərbaycanda tam olaraq prodüsserlik institutunun formalaşmamasında görür.

Ölkəmizdə kinoprodüsserlik institutu hansı səviyyədə inkişaf edir? Bizdə kinoprodüsser kinosu varmı? Bu sahədə kadrların yetişdirilməsi üçün hansı addımlar atılır?

Ekspertlərlə söhbətimiz zamanı məlum oldu ki, bu sahənin inkişafına dövlət kifayət qədər dəstək verir, lakin yerli kino şirkətləri də, özəl kino qurumları da bu sahənin ayağa qaldırılmasında maraqlı olmalıdır. Onlar qeyd edirlər ki, Azərbaycan kinosu artıq dünya bazarına yol tapıb öz simasını tanıtmalıdır.

Qeyd edək ki, bir neçə il əvvəl ölkəmizdə Kinoprodüsser Mərkəzinin fəaliyyət göstərəcəyi haqqında məlumatlar yayılmışdı. "Sinema" Gənc Kinematoqraflar Mərkəzi Bakı Film İnstitutunun (BFİ) nəzdində Kinoprodüsser Mərkəzinin yaradılması ilə bağlı tədbir keçirmişdi. Hətta o vaxt "Sinema" Gənc Kinematoqraflar Mərkəzinin prezidenti Fehruz Şamıyev BFİ-nin yaradılmasında əsas məqsədin yüksək səviyyəli peşəkarlar yetişdirmək olmasını bildirirdi. O qeyd edirdi ki, bu kurslar sayəsində Azərbaycanda kinoprodüsser məktəbinin əsası qoyulacaq və kadr çatışmazlığı qismən də olsa aradan qaldırılacaq.

Tanınmış kinorejissor Adil Azay mövzu ilə bağlı "Bakı-Xəbər"ə açıqlamasında bildirdi ki, Azərbaycan kinosunda bu institut formalaşmayıb: "Dövlət pulu ilə çəkilən filmdə baş prodüsser olmaq nə dərəcədə düzdür? Prodüsser ya öz pulu ilə film çəkdirməlidir, yaxud da pul tapıb bu işə yönəltməlidir. Bizdəkilər icraçıdır. Bu böyük məsələdir. Bir rejissor kimi istərdim ki, normal prodüsserlər yetişsin. Ümid edirəm ki, bu nə vaxtsa olacaq".

Kinoprodüsserlik sənətinin tədrisinə gəlincə, tanınmış kinorejissor bildirdi ki, bununla bağlı bəzi kurslar olub: "Guya hardasa kurslar var idi. Amma kinodan başları çıxmayanlar prodüsserlik edir. Bəziləri nümayişdə heç rejissorun adını da çəkmir".

Kinorejissor, prodüsser Əli İsa Cabbarov isə bizimlə söhbətində qeyd etdi ki, Azərbaycanda kinoprodüsserlik institutu yox deyil: "Bizdə bu institut var. Təəssüf ki, bəzi məmurlar bunun inkişafına mane olur. Halbuki, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin təsdiq etdiyi "Azərbaycan kinosunun 2008-2018-ci illər üzrə inkişafına dair Dövlət Proqramı"nda prodüsserin kinoya dəstəyi məsələsi də yer alıb".

Ə.İ.Cabbarov bildirdi ki, kommersiya kinosu çəkən prodüsserlər yaxşı nəticələr göstərib. "Filmlər çəkən prodüsser mərkəzlərindən "Nərimanfilm" və "Butafilm"i qeyd edə bilərəm".

Prezident kinonun inkişafına ciddi dəstək verir. Bəs bəzi adamlar niyə bu sahənin inkişafına mane olmağa çalışır?

"Buna səbəb o insanların tamahkarlığı və gerizəkalılığıdır. Son beş ildə dövlət kinoya 30 milyondan artıq vəsait ayırıb, amma bu vəsaitin bir faizi belə büdcəyə qayıtmayıb" - deyə Ə.İ.Cabbarov sualımızı cavablandırdı.

Azərbaycanda çəkilən prodüsser filmlərinə gəlincə, müsahibimiz bildirdi ki, hələlik bəzi kommersiya filmləri bu sıradadır: "Prodüsser filmin istehsalat, yaradıcı, maliyyə heyətini idarə edən insandır. Bütün filmlərin prodüsseri var. Sadəcə, sovet vaxtı bu funksiyanı film direktoru ilə bədii rəhbər bölüşürdü. Ona görə çəkilən filmlərin hamısı prodüsser kinosudur. Sadəcə, bu filmlər sənət və kommersiya adı ilə fərqlənir. Prodüsser kadrlarının hazırlığına gəlincə, qeyd edim ki, kinoprodüsserlik sahəsində BFİ layihəsi çərçivəsində üçaylıq kurslar aparmışam. Onların debüt filmlərini görəndə sevinirəm. Səhv etmirəmsə, ADMİU-da da menecerlik tədris olunur, amma kinoprodüsserlik yoxdur. Amma rejissor kurslarında tələbələrə istehsalat bilikləri də aşılanır. Məxsusi prodüsser kursları mütləq deyil, kinonu sevən, savadı və təşkilati istedadı olan hər bir insan kinoprodüsser olmağa cəhd edə bilər. Bu gün müstəqil kommersiya filmləri çəkən prodüsserlərin hamısı cavanlardır. Onların çəkdiyi filmlər dünya bazarından gəlir gətirmir, bir qayda olaraq, yerli komediyalardır. Onlar xarici bazara hesablanmayıb. Amma bu filmləri çəkənlərin türk bazarına çıxmaq iddiaları var. Əminəm ki, uğurlu olacaq".

Tanınmış kinorejissor, "Humay" mükafatı laureatı Şamil Əliyev bizimlə söhbətində bu sahəyə daha geniş prizmadan baxış sərgilədi. Problemin mövcudluğundan və ondan çıxış yollarından danışan Ş.Əliyev bildirdi ki, sovet dönəmində prodüsserlik institutu yox idi və filmlər dövlət sifarişi ilə çəkilirdi: "Prodüsserlik institutu hələ dövlət müstəqilliyimizdən əvvəl formalaşmağa başladı. 1980-ci illərin sonundan 1990-cı illərin əvvəllərinə qədər bu cür filmlər çəkildi. O vaxt kommersiya bankları yarandı və bu banklardan pul götürüb müəyyən filmlər çəkənlər oldu. Müəyyən adamlar öz adını prodüsser kimi filmlərə qeyd edirdi. Ancaq bu, prodüsserlik deyildi. Prodüsser o kəsdir ki, filmi lap əvvəldən, yəni hekayədən, hadisədən, ssenarinin yazılmasından başlayaraq sona qədər idarə edir, onun istehsal prosesini, çəkilməsini tam həyata keçirir. Prodüsser eyni zamanda da filmin yayımını, beynəlxalq aləmə çıxışını da reallaşdırır. Aydın məsələdir ki, prodüsserliyə can atanlar çox oldu, dövlət müstəqilliyimizdən sonra bir-iki müstəqil kinokompaniya yaratdılar və müəyyən işlər görə bildilər. Amma tam halda prodüsserlik fəaliyyəti kimi qənaətbəxş deyil. Ona görə ki, bu filmlər çəkiləndə ancaq Azərbaycan ərazisində müəyyən işlər həyata keçirilə bilir. Məsələn, film çəkiləndən sonra onu hansısa bir kinoteatrda göstərməlisən, ondan gəlir əldə etməlisən. Belə filmlər çox azdır. İlk dəfə bunu həyata keçirənlər bu işin perspektivini görmədilər. Çünki böyük kino yaradıcılığı üçün mühit hələ formalaşmayıb. Dediyim bütün sözlərin əsası ondadır ki, kino sənayesi, kino industriyası formalaşmadığı üçün, prodüsserlik də lazımi səviyyədə formalaşmayıb. Təsadüfi deyil ki, bu günlərdə "Nizami" kino mərkəzində Azərbaycanda film komissiyası yaradılıb. Kino mütəxəssisləri bir araya gələrək bu komissiyanı yaradıb və Avropa Komissiyası ilə müəyyən işlər görmək istəyirlər. Onlar xaricdən mütəxəssislər dəvət etmək istəyirlər, şərait yaradılmalıdır ki, xarici ölkələrdən kinoşirkətlər ölkəmizə gəlsin, burada filmlər çəksinlər. Bu da o müştərək layihələrin həyata keçirilməsinə xidmət edə biləcək məsələdir. Orada da şərtlərdən biri prodüsser qaydaları ilə bağlıdır. Görürsünüz, film komissiyası hələ indi prodüsserlik haqqında müəyyən fikirlər səsləndirir, ideyalar irəli sürür. Prodüsser qaydaları artıq çoxlarına bəllidir. Prodüsser əsasən müstəqil fəaliyyət göstərən kinomatoqrafçı olmalıdır. O, dövlətdən də, digər yerlərdən də maliyyə cəlb edib filmin istehsalını həyata keçirir. Hansısa bir müstəqil kino şirkəti yüz faiz dövlətdən pulu alıb filmə xərcləyirsə, sonra onun prodüsserlik fəaliyyətini yüksək səviyyədə həyata keçirməlidir. Amma keçirə bilmirlər. Hələ ki, dövlət kinonun bir sənət kimi qorunub saxlanması üçün maliyyə vəsaiti ayırır. Dövlət özü də bu vəsaiti kinematoqrafa tam təmənnasız olaraq verir. Yəni bu sənət yaşasın. Çünki kino incə bir sahədir, ona maliyyə yardımı olmasa, bir sənət kimi məhv olub gedər. Ona görə də dövlət çox böyük humanist addım ataraq kinematoqrafa pul ayırır və bu gün kinematoqraf da onun hesabına yaşayır. Amma kinematoqrafın tam fəaliyyəti prodüsserliklə bağlıdır. Yəni film çəkilirsə, onun tamaşaçısı olmalıdır. O mütləq yayıma, beynəlxalq kino bazarlarına çıxmalıdır".

Ş.Əliyevin sözlərinə görə, bu cəhətdən biz hələ işin əvvəlindəyik. O qeyd etdi ki, bizim kinematoqraflar bu işi uğurla həyata keçirə bilməyib: "Deyə bilmərik ki, indiyə qədər hansısa bir filmimiz beynəlxalq kino bazarında satılıb və ondan böyük gəlir əldə etmişik. Sözsüz ki, beynəlxalq kino bazarında Amerika və Avropa filmləri ilə rəqabətə dözə biləcək hələ bir filmimiz yoxdur".

Müsahibimiz qeyd etdi ki, Azərbaycan kinematoqrafları kinonun müasir qaydalarla idarə olunması ilə bağlı kino industriyanın yeni bir qolunu yaratmaq istəyir. O hesab edir ki, bu işlərin məqsədi Azərbaycan kinosunu dünya səviyyəsinə çıxarmaqdır: "Aydın məsələdir ki, bizim filmlərimiz var. Bu gün kinomuz dünyada müstəqil Azərbaycan kinosu kimi tanınmağa başlayıb. Əvvəllər bizim kino sovet kinosunun tərkibi kimi tanınırdı. Son zamanlar bir neçə film çəkildi ki, onlar Azərbaycan simasını, özünəməxsusluğunu dünyaya tanıtdıra bildi. Siz də bilirsiniz ki, "Çölçü" filmim 5 qitədə Azərbaycan bayrağını qaldıran filmdir. 32 beynəlxalq kinofestivalda olub, 12 mükafat alıb, bu çox yaxşı göstəricidir. Yəni ki, mənim filmimlə bərabər, xeyli film var ki, onlar beynəlxalq festivallarda uğur qazanıb, bundan sonra da qazanacaq".

Ş.Əliyevin sözlərinə görə, Azərbaycan kinosunu dünya bazarına çıxarmaq üçün, birmənalı olaraq, "EUROIMAGE" təşkilatının Azərbaycanda yaranması lazımdır: "Bu bir aktual və vacib məsələ kimi qarşımızda dayanıb. Artıq bir neçə ildir o təşkilatın Azərbaycanda yaranması üçün Avropa Komissiyası qərar qəbul edib. Bizdə bununla bağlı müəyyən işlər gedir, amma hələ ki, yaranmayıb. Ancaq qonşu ölkələrdə - Rusiya, Türkiyə, Gürcüstan, Ermənistanda fəaliyyət göstərir. Bu dövlətlərin kinematoqrafları bundan çox gözəl bəhrələnir. "EUROIMAGE" təşkilatına üzv olmadan Azərbaycan filmlərinin Avropada prokatı çox çətindir, demək olar ki, mümkün deyil. Bu, prodüsserlər üçün böyük çətinliklər yaradır. "EUROIMAGE" təşkilatının yaranması üçün bir neçə dəfə cəhd etmişik. Cənab nazir bu sahədə müəyyən işlər aparır. Amma hələ ki, üzv olmamışıq. Ümid edirəm ki, olarıq. Burada çox vacib bir məsələ Azərbaycan kinematoqrafları, prodüsserləri üçün geniş meydan açmasıdır. O olmasa, prodüsserlərin fəaliyyəti Avropada çox aşağı səviyyədə həyata keçirilə bilər. Ora üzv olan qonşu dövlətlər hər il bu təşkilatdan filmlərinin istehsalı üçün xeyli məbləğdə pul alır, həm də orada filmlərin prokatını təşkil edir. Bu təşkilat onlara film bazarında, kinofestivallarda çox böyük dəstək verir, hətta onlar müştərək layihələr həyata keçirir".

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2017.- 28 iyul.- S.15.