Müasir Azərbaycan uşaq mahnıları böhranı…

Təranə Qasımova: “Bu gün müasir və keçmiş uşaq mahnılarının təbliğinə çox yer verilməlidir”

Müasir uşağın duyğusu da, düşüncəsi də, həyata baxışı da, zövqü də fərqlidir, rənglidir. Uşaqlarımızın dinamik yaşam tərzinə daha çox uyğun gəldiyi məlumdur. Onların təfəkkürü o qədər inkişaf edib ki, yeniliklərə nail olmaq istəyirlər. Əlbəttə, müasir uşağın zövqünü, düşüncəsini, maraqlarını cəlb etmək üçün onların ruhuna uyğun əsərlər meydana çıxmalıdır.

Bəzən deyirlər ki, indiki uşaqlar Sovet dövründə yaranan mahnıları bəyənmirlər, ya da ifa etmək istəmirlər. Söz yox ki, o mahnılar keçın dövrün uşaqları üçün olduqca gözəl nəğmələr idi. Onlar bu gün də uşaqlarımızın marağını cəlb etməlidir. Çünki onların məzmunu, sözlərin yazılışı, gözəlliyi , musiqinin rəngarəngliyi bunu təlqin edir. Dünən yaranan musiqi öz möhtəşəmliyi ilə bu gün də yaşayır, müəlliflərini yaşadır.

Bu gün yeni ruhlu, müasir uşağın dünyagörüşünə uyğun mahnılar yaranırmı?

Onu da vurğulayaq ki, “ELS” Müstəqil Araşdırmalar Mərkəzi 2013-cü ildə “Yeni uşaq mahnıları-2013” Ümumrespublika Müsabiqəsi elan etmişdi. Həmin müsabiqəyə son dövrlər yaranan mahnılar təqdim edilmişdi. Əlbəttə, bu müsabiqənin yeni uşaq mahnılarının yaranmasında müəyyən rolu oldu. Bu uşaq mahnıları müxtəlif uşaq musiqi qruplarının ifasında səsləndirilir.

Musiqiçi Təranə Qasımovanın sözlərinə görə, son illər yaranan uşaq mahnılarının mövzusu dövlət müstəqilliyimiz, üçrəngli milli bayrağımız, təbiətimizlə bağlıdır. O bildirdi ki, son illər yaranan uşaq mahnılarının sayı çox olmasa da, az da deyil. Ekspertin sözlərinə görə, son illər meydana çıxan, musiqisi Elşən Nəzərova, sözləri Gülzara aid “Bağçamız” mahnısı “Bənövşə” uşaq xorunun ifasında səslənir. O dedi ki, bundan başqa, sözləri və musiqisi Səadət Fərziyevaya məxsus olan “Qaranquşum” mahnısı isə “Azəri inciləri” uşaq musiqi kollektivinin ifasında səsləndirilib. Onun sözlərinə görə “Vətən hissi” (musiqisi Cahangir Zülfüqarovun, sözləri Yusif Həsənbəyin), “Aysel” Mahnı Teatrının kollektivinin, “Üçrəngli bayraq” (Oqtay Zülfüqarov), “Rəssam olacağam” (musiqisi Zabitə Məmmədovanın, sözləri İsmayıl Dadaşovun) “Bənövşə” Uşaq Xorunun ifasında, “Azərbaycan Vətənim mənim” (musiqisi Nərminə Nağıyevanın, sözləri Rəşad Kəsəmənlinin), “Bu Vətən” mahnıları müasir uşaqların zövqünə uyğundur: “Bir ara yeni uşaq mahnılarının yaranmasında problemlər yaşandı. Müasir bəstəkarlar uşaq mahnıları yazmağa elə də maraq göstərmirdilər. Amma son dövrlər uşaq mahnılarına maraq artıb. Yeni uşaq musiqi kollektivləri yaranıb. Onlar üçün illər əvvəl yaranan mahnılarla yanaşı, müasir mahnılar da tələb olunur. Bu gün uşaq mahnıları yaranmağa başlayıb. Bu mahnıların mövzusu çoxrəngli olmasa da, içində maraqlı musiqilər və sözlər var. Uşaqlar bu mahnıları həvəslə oxuyurlar. İndi bəzən deyirlər ki, Sovet dövründə yaranan mahnılar müasir uşaqların zövqünü təmin etmir. Mən elə deməzdim. O illərdə yaranan yaxşı mahnılar vardı ki, bu gün də dinləmək böyük zövq verir. Bu mahnılar uşaq tərbiyəsinin formalaşmasında müstəsna rol oynayıb. Arzu edirəm ki, müasir mahnılar da bu missiyanı yerinə yetirə bilsinlər. Keçən dövrlərdə yaranan uşaq mahnıları uşaqları formalaşdırırdı. Bilirsiniz, bu gün müasir və keçmiş uşaq mahnılarının təbliğinə çox yer verilməlidir. Bu gün mövcud olan problemlərdən biri məktəblərdə və bağçalarda tədbirlər keçirilərkən əcnəbi mahnılara yer verilməsidir. Müasir uşaq mahnıları tədbirlərin əsas xəttini təşkil etməlidir. Müasir uşaq bəstəkarları ilə görüşlər də keçirilməlidir. Uşaqlarımızı yad musiqilərin təsirindən xilas etməliyik. Uşaqlarımız müasir mahnıları da bilməlidirlər. Bu gün o mahnılar uşaq musiqi məktəblərində öyrədilir, amma daha geniş səviyyədə öyrədilməsinə ehtiyac var”.

Sovet illərində yaranan uşaq musiqisi nümunələrinin də bu gün uşaqlara öyrədilməsinə əhəmiyyət verilməli olduğunu deyən musiqiçi bildirdi ki, o mahnılar, sözün əsl mənasında, böyük tərbiyə məktəbidir: “Biz uşaq olanda Azərbaycan Radiosundan ünvanımıza yazılan uşaq mahnılarını hər zaman dinləyirdik. Ağabacı Rzayevanın "Dəcəl buzovum" mahnısını hələ də unuda bilmirəm. Uşaq psixologiyasını dərindən bilən, uşaq duyğusunu yaxşı anlayan şairlər, bəstəkarlar elə gözəl, elə maraqlı mahnılar yazırdılar ki, bu yaşımızda da onlardan zövq alırıq. Bizim uşaqlığımız o qədər maraqlı, o qədər rəngarəng idi ki, onu sözlə təsvir etmək çətindir.

Uşaqlar üçün yazılan hər bir nəğmə dilimizin əzbərinə çevrilərdi. Biz mənəviyyata söykənib, elin ruhundan güc alıb formalaşmışıq. Ona görə də maddiyyat adamından daha çox mənəviyyat adamıyıq. Uşaq mahnıları, uşaq şeirləri öz gözəlliyi, cəlbediciliyi ilə yüzillər boyu insanların mayasına hopub, mənəviyyatını formalaşdırıb, əxlaqını gözəlləşdirib”.

O bildirdi ki, keçmişdə Azərbaycan bəstəkarları xalq ədəbiyyatından, zəngin folklorumuzdan istifadə edərək gözəl nümunələr yarada biliblər. Azərbaycan xalqının çox zəngin uşaq folkloru mövcuddur: “Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin nümayəndələri zaman-zaman uşaqlar üçün çox maraqlı, yaddaqalan nəğmələr yazıblar. Onlardan biri, özü də ən çox populyar olanı Oqtay Zülfüqarovdur. O.Zülfüqarov 1958-ci ildə Qara Qarayevin sinfini uğurla başa vurduqdan sonra müəlliminin məsləhəti ilə uşaqlar üçün silsilə mahnılar yaratmağa başlayıb. Eyni zamanda o, “Qız-ulduz”, “Pişik və sərçə” və “Meşə nağılı” operalarını da yazıb. "Şəngülüm, şüngülüm və məngülüm" adlı musiqili komediya yazıb. 2010-2012 illərdə O.Zülfüqarov "Məlik Məmməd" nağılı əsasında uşaqlar üçün "Sehirli alma" ikihissəli balet, "Tumurcuq" və "Aysel" Mahnı Uşaq Teatrının bədii rəhbəri Tamilla Babayeva və Vidadi Xəlilovla birgə II və V siniflər üçün musiqi dərslikləri yazıb. Uzun illər "Tumurcuq" və "Aysel" Uşaq Mahnı Teatrı O.Zülfüqarovun rəhbərliyi altında Azərbaycan Dövlət Televiziyasında verilişlər hazırlayıb. Musiqi ilə yanaşı, bəstəkar həm də şeirlər yazmış və onlar "Oxuyur Aysel" adlı topluda işıq üzü görüb. Digər uşaq bəstəkarı Əfsər Cavanşirovdur. Dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyovun yetirməsi olan Əfsər Cavanşirov yaradıcılığında əsasən simfonik musiqi janrı yer alıb. Bəstəkar BSO üçün 7 simfoniya, poemalar, kapella xoru üçün və uşaq xoru üçün əsərlər yaradıb. Uzun illər Azərbaycan Respublikası Dövlət Teleradio Verilişləri Şirkətinin "Bənövşə" uşaq xorunun və rəqs ansamblının bədii rəhbəri olan Ə.Cavanşirov 1982-ci ildə respublikanın əməkdar mədəniyyət işçisi və qabaqcıl maarif xadimi fəxri adlarına layiq görülüb. Əfsər Cavanşirov 2006-cı ildə Bakı şəhərində vəfat edib. Bəstəkarın dillər əzbəri olan "Ağacdələn",

"Oyun-oyuncaqlarım", "Quşlar" kimi uşaq mahnıları indi də maraqla dinlənir.

Uşaq mahnılarının mahir ifaçısı Zabitə Məmmədovanın əməyini xüsusi qeyd etməliyik. O, uşaq mahnılarının ərsəyə gəlməsində, onların ifasında xüsusi yer tutur. Bildirək ki, uşaqlıqdan sevə-sevə dinlədiyimiz bir sıra uşaq mahnılarını Zabitə xanım ifa edib. Onun ifasında qızların uşaq vaxtı tez-tez qulaq asdığı Ağabacı Rzayevanın "Kukla" mahnısı unudulmazdır. Z.Məmmədovanın özü də uşaqlar üçün "Çəpişim", "Məktəb valsı" mahnılarını yazıb. Görkəmli qadın bəstəkarımız, dahi Üzeyir bəyin ilk tələbələrindən olan Hökümə Nəcəfovanın "Günəş olaram mən də" mahnısı heç yadımızdan çıxmır. Uşaqlar üçün bir-birindən gözəl əsərlər yazan bəstəkar Oqtay Rəcəbovun "Göyçək Fatma" cizgi film-operası (1992) "Xeyir və Şər" uşaq operası (N.Gəncəvinin əsəri əsasında, 1994), "Uşaqlar sevinsin həmişə" mahnısını tez-tez dinləyirik”.

Ekspert bildirdi ki, vaxtilə uşaqlar üçün Oqtay Zülfüqarov, Rəşid Şəfəq, Əfsər Cavanşirov, Səid Rüstəmov, Zabitə Məmmədova, Hökümə Nəcəfova, Ağabacı Rzayeva, Soltan Hacıbəyov, Oqtay Rəcəbov, Musa Mirzəyev, Qəmbər Hüseynli, Fikrət Əmirov, Tofiq Quliyev, Vasif Adıgözəlov, Ramiz Mirişli, Aygün Səmədzadə, Səadət Fərziyeva, Nazim Quliyev və başqaları əsərlər, mahnılar yazıblar: “Gördüyümüz kimi, onların sayı elə də çox deyil, ancaq yazdıqları bütün dövrlər üçün aktualdır. Sadəcə, o mahnıların təbliğatı zəif olduğundan, indiki uşaqlara çatdırılmasında problemlər var. O da məlumdur ki, respublikada fəaliyyət göstərən uşaq bağçalarının çoxunda musiqi dərsi keçilir, amma bəzi istisnaları nəzərə almasaq, o dərslərdə uşaq mahnıları elə də dərindən öyrədilmir. İllər əvvəl yaranan "Ad günü", "Ad günün mübarək olsun", "Ağacdələn", "Ala-bula boz keçi", "Anamın köməkçisiyəm mən", "Ay nəğməsi", "Azərbaycan", "Bahar bayramı", "Bahar gəlir",

"Bizim gəmi", "Bənövşə", "Can nənə", "Cücələrim", "Çəpişim", "Dostluq himni", "Gözəl bahar", "Gözəl yolka", "Günəş olaram mən də", "Gəl, gəl, a yaz günləri", "Heyvanların qonaqlığı", "İdman", "Kukla", "Lavaş", "Məktəb illəri", "Məktəb valsı", "Məktəbə yazdırsana", "Mənim dəcəl buzovum", "Mənim gülüm", "Nağara", "Nənəm evdə qalıb tək", "Oynaq topum", "Oyun-oyuncaqlarım", "Qaçma, dayan", "Qaranquş", "Qaranquşum", "Qırmızı şar", "Qonaqlıq", "Quşlar", "Saat", "Sürücü", "Səməni", "Sərçə", "Tar çalıram", "Telefon-telefon", "Tıq-tıq xanım", "Uşaqlar sevinsin həmişə", "Vətən", "Vətənim", "Xoruz", "Yeni il gəlir", "Yol", "Yolka", "Əziz ana, can ana", "Alma", "Balaca kapitan", "Balaca neftçiyəm", "Balaca ovçu", "Bip-bipin nəğməsi", "Bizim Bakı metrosu" və başqa uşaq mahnıları uğurlu bələdçilərdir. Bunlar ölməz əsərlərdir və bu gün də öz aktuallıqlarını qoruyub saxlayırlar. Ümumiyyətlə, müasir bəstəkarlar da uşaq mahnıları bəstələyərkən o mahnının uşaqlara necə təsir göstərəcəyini düşünsünlər. Uşaq mahnıları müasir dövrdə uşaqların mənəvi aləminin zənginləşməsinə, dünyagörüşünün formalaşmasına böyük təsir göstərir. Düzdür, uşaq mahnıları sifarişlə yaranmır, o, bəstəkarın ürəyindən süzülüb gəlməlidir ki, səmimi olsun və ünvanına çatsın”.

Musiqiçinin sözlərinə görə, müasir dövrdə yaranan uşaq mahnılarının radio və televiziyalarda geniş təqdim olunmasına ehtiyac var. O hesab edir ki, bu, uşaqlarımızın musiqi zövqünün formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynayır.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2017.- 4-8 noyabr.- S.15.