Dünyada Azərbaycanı tanıdan müasir rəssamlar...

Müasir dünyanı nə iləsə təəccübləndirmək olduqca çətindir. Çünki artıq dünyanı heyrətləndirəcək çox az şey var desək, yəqin ki, yanılmarıq. Təsviri incəsənət, rəssamların fırçasından çıxan əsərlər həqiqətən də tamaşaçıların marağını cəlb etməyə qadirdir. Azərbaycan təsviri incəsənət ustalarının çəkdiyi əsərlərin çox az hissəsi dünyada tanınıb, barmaqla sayılacaq qədər rəssamımızı dünya tanıyır.

Sənətşünaslar qeyd edir ki, Azərbaycanda tarixən ölkəmizi tanıtmağa qadir olan rəssamlar olub, sadəcə, onların dünya sənət okeanına çıxışları məhdud idi. Orta əsr Azərbaycan rəssamlarının əsərlərinin dünya muzeylərində və şəxsi kolleksiyalarda sənət inciləri kimi yer tutması Azərbaycan təsviri incəsənətinin qələbəsi deyilmi? Bununla belə, Azərbaycan rəssamları tam olaraq hələ dünyaya inteqrasiya etməyiblər. Bu gün dünya Azərbaycan rəssamları deyəndə daha çox Səttar Bəhlulzadənin bənzərsiz əsərlərini xatırlayır. Sovet dövrü Azərbaycan rəssamlarının əksəriyyətinin o illərdə xarici ölkələrdə sərgiləri təşkil edilirdi. Bu rəssamlar Azərbaycan həyatını bu sərgilərdə ifadə edə bilirdi.

Əməkdar incəsənət xadimi, sənətşünas Ziyadxan Əliyev hesab edir ki, bu gün dünya Azərbaycanın Sovet dövrü rəssamlarını tanıyır: “Dünyada əsasən keçmiş rəssamlar tanınır”.

Sənətşünas Səkinə Baharlı bizimlə söhbətində bildirdi ki, Azərbaycan rəssamlarının əsərlərinin dünyaya təqdim edilməsi incəsənət tariximizdə yeni hadisə olardı: “Orta əsrlər Azərbaycan rəssamlarının çəkdiyi əsərlər, miniaütürlər bütün dünyada məşhurdur. Dahi rəssamımız Soltan Məhəmmədin “Bəhram Gurun şir ovu”, “Məhəmməd Peyğəmbərin meracı”, “Xosrovun çimən Şirini görməsi”, “İsgəndərin Çin xalqı ilə görüşü” və s. əsərləri dünyada çox məşhurdur. Ağa Mirəkin əsərləri də, həmçinin, dünya muzeylərini bəzəyir. Onun “Məcnun heyvanlar arasında”, “Xosrov və Şirinin xidmətçilərin nağılını dinləməsi”, “Xosrovun taxta çıxması”, “Şapurun Xosrovun yanına qayıtması” unikal nümunələrdir. Seyid Əlinin “Bəhram Gur və qoca çoban”, “Məcnun Leylinin çadırı qarşısında”, “İbn Səlamın elçiliyi” və s. əsərlərin adını çəkə bilərik. Azərbaycan rəssamlarının əl işləri qədim zamanlardan dünya səyyahlarını maraqlandırıb. Onlar əsl sənət inciləridir. Sadəcə, təbliğatları zamanında yüksək səviyyədə qurulmayıb”.

Azərbaycan rəssamlarının üstün cəhətlərini vurğulayan S.Baharlı qeyd etdi ki, bizim rəssamların təhsil səviyyəsi də yüksək olub: “Azərbaycan rəssamları həm çox savadlı, həm dünya tarixini yaxşı bilən, həm də istedada malik olan sənətkarlardır. Bizdə rəssamlıq məktəbi çox güclüdür. Biz onların çox qüdrətli nümayəndələrini tanıyırıq, amma çox təəssüf ki, o sənətkarları dünyada lazımi səviyyədə tanıda bilməmişik. Bunun da bir səbəbi uzun illər imperiya tərkibində olmağımızdır. Sovet illərində bizim rəssamlar dünyaya sovet rəssamı kimi təqdim edilirdi. Yəni onların azərbaycanlı olduğunu dünyada çox az adam bilirdi. O rəssamlar Azərbaycan adına tanınsaydılar, biz bu gün onun daha çox faydasını görərdik. Halbuki, bizdə elə rəssamlar olub ki, onları bütün dünya tanımalıdır. Ancaq bununla belə, Azərbaycan rəssamlarının işi dünyanın müxtəlif ölkələrində sərgilənirdi. Sovet dövrü Azərbaycan rəssamlarının müraciət etdiyi mövzular ancaq ölkə ilə məhdudlaşmırdı, dünyanın əksər xalqları, onların məişəti, həyat tərzi ilə bağlı dəyərli əsərlər yaradırdılar. Bu əsərlərin beynəlmiləl mahiyyəti də böyük idi. Bu gün dünya muzeylərində Azərbaycanın Sovet dövrü rəssamlarının əsərləri sərgilənir. Bu gün sevindirici haldır ki, dövlətin bu sahəyə dəstəyi nəticəsində klassik Azərbaycan rəssamlarının əsərlərindən ibarət sərgilər açılır, onların kataloqları çap olunur. Bundan başqa, müasir rəssamlar arasında da dünyaya çıxmağa iddialı olanlar var. Hətta bəzi rəssamlarımız dünyanın müəyyən yerlərində tanına da bilirlər”.

Sənətşünasın sözlərinə görə, bu gün Azərbaycan təsviri incəsənətini dünyada tanıdan rəssamlar arasında Sakit Məmmədovun nailiyyətlərini qeyd etmək lazımdır. Ekspert bildirdi ki, S.Məmmədovun fırça nümunələri dünyanın bir sıra ölkələrində sərgilənib. Azərbaycanla yanaşı, Türkiyədə, Rusiyada, Ukraynada, Belarusda, İsveçdə, Almaniyada, İtaliyada, Belçikada, Fransada, Avstriyada, Misirdə, Çində, Gürcüstanda, Tatarıstanda, Sinqapurda, Portuqaliyada və digər ölkələrdə fərdi sərgisi keçirilən Sakit Məmmədovun uğurlarından danışan ekspert vurğuladı ki, Azərbaycan rəssamlıq sənətinin görkəmli nümayəndələrindən biri olan Sakit Məmmədovun rəsmləri bu gün dünyanın məşhur muzeylərinin, qalereyalarının, habelə hərraclarda kolleksionerlərin məmnuniyyətlə əldə etmək istədikləri əsərlər sırasındadır: “Xatirə şəkli”, “Oyun”, “Məşq”, “Falabaxanlar”, “Ad günü”, “Leninqrad xatirələri”, “Yaşasın İstanbul”, “Bayram”, “Toy”, “Metro”, “13 nömrəli avtobus”, “Həvəska” və s. əsərləri S.Məmmədovun maraqlı əsərlərindəndir. S.Məmmədovun yaradıcılığına bələd olanlar bilirlər ki, o çox zaman qəhrəmanların libaslarını da öz fantaziyası ilə “geyindirir”. Bu rəsmdəki geyimlərdə isə bizə tanış olan dəbi görürük. Qeyd edək ki, rəssamın bəzi tematik rəsmlərini konkret bir məkana, zamana aid etmək qeyri-mümkündür. Belə əsərlərdə rəssam sanki öz dünyasının zamanını göstərmək istəyir. Görkəmli rus tənqidçisi Andrey Bajenov da rəssamın yaratdıqlarından heyrətlənərək, “Sakit Məmmədovun əli intibah rəssamının əlinə bənzəyir”- deyib. Rəssamlıqda Opalizm akademik rəssam S.Məmmədov tərəfindən özülü qoyulmuş bir məktəbdir, üslubdur. Opalizm sözünün etimiologiyası opal daşından götürülüb. Qədim yunan dilində gözqamaşdıran, latın dilində valehedici görünüş, sanskrit dilində qiymətli daş kimi tərcümə edilən bu mineral daş növü özündə birləşdirən rənglərlə yalnız zərgərlik məmulatı kimi deyil, müalicəvi, fövqəladə və ilhamlandırıcı xüsusiyyəti ilə minillərdir insanların zövqünü oxşamaqdadır.Opalda mövcud olan isti rəng çələngi S.Məmmədovun hələ gənclik illərindən böyük rəğbətini qazanıb. Təsadüfi deyil ki, daşda olan rəng oyununa onun, demək olar, bütün yaradıcılıq nümunələrində rast gəlinir. Bununla sənətkar sübut eyməyə çalışıb ki, heç bir rəssam Tanrının təbiətə bəxş etdiyi rənglərdən savayı yeni bir çalar icad etməyib. Rəssamın əsərlərində opalın daha çox nəcib, alovlu, yaxud bolder, hidrofan növündəki rəng çalarlarını görmək mümkündür. Düzdür, opal rəssamın yumşaq yaxma ilə yaratdığı əsərlərində daş növü kimi deyil, əlbisələrdə, baş geyimlərində, qadın zinət əşyalarında və s. formalarda təzahür edir. Yəni opal rəssamın yaratdığı tablolarda yeni forma ilə üzə çıxır. Buna baxmayaraq, rəsmlərdə daşın insanda yaratdığı xoş ovqatı və müalicəvi xüsusiyyətini hiss etmək olar. Sevindirici haldır ki, S.Məmmədovun yaratdığı Opalizm məktəbi yalnız özü deyil, rəssamın tələbələri tərəfindən də yüksək peşəkarlıqla təqdim olunur. Şübhə yoxdur ki, sənətkarın yaratdığı bu üslub gələcəkdə yetirmələri ilə yanaşı, dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayıb yaradan yüzlərlə, minlərlə rəssamın yaradıcılığı tərəfindən də davam etdiriləcək”.

Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada təbliğ olunmasında müasir fırça ustaları arasında Dünya Rəssamlıq Akademiyasının üzvlərinin də olduğunu deyən S.Baharlı bildirdi ki, bir neçə il əvvəl həmin rəssamların Bakıda sərgisi də açılıb: “Xalq rəssamları Xanlar Əhmədov, Mir Nadir Zeynalov, əməkdar incəsənət xadimi Arif Aziz, əməkdar rəssam Eldar Qurbanov, tanınmış rəssamlar Səmədağa Cəfərov və Nağdəli Xəlilov Dünya Rəssamlıq Akademiyasının üzvləridir. 100-dən çox ölkənin tanınmış fırça ustalarını öz ətrafında birləşdirən bu mötəbər quruma rəssamlarımız 2009-cu ildən üzv olmağa başlamışlar. Belə bir təşkilatda təmsil olunmaqla biz Azərbaycan rəssamlıq məktəbinin qədim və özünəməxsus ənənələrini dünyada daha geniş formada təbliğ etməyə nail oluruq”.

Ekspert bildirdi ki, son illər Azərbaycan təsviri incəsənətinin dünyada təbliğ edilməsi və onun müasir nümayəndələrinin tanıdılması üçün Heydər Əliyev Fondu da böyük işlər görür. Onun bildirdiyinə görə, vaxtaşırı olaraq Azərbaycan rəssamlarının fırça nümunələri dünyanın müxtəlif ölkələrində sərgilənir: “Bilirsiniz ki, dünya dəyişir, mədəniyyət sisteminə yeni baxış formalaşıb. Rəssamlıqda da bir sıra yeni izmlər yaranır, dəst-xətlər formalaşır. Azərbaycan rəssamlığı ancaq Sovet dövründə olduğu kimi qala bilməz, təbii, inkişaf etməlidir. Bu gün dünyada yeni mövzular, yeni dəst-xətlər, hadisələrə yeni baxış istəyirlər. Zamanında klassik Azərbaycan rəssamları çəkdikləri əsərlərlə öz sözlərini deyiblər. Bu gün sözü müasir rəssamlar deməlidir. Onu da vurğulayım ki, dövlətin bu sahəyə diqqəti və qayğısı böyükdür. Keçən çağlarda Səttar Bəhlulzadə, Mikayıl Abdullayev, Maral Rəhmanzadə, Tahir Salahov, Toğrul Nərimanbəyov, Rasim Babayev və digər rəssamlar dünyaya çıxmaq üçün mücadilə aparırdılarsa, buna müəyyən qədər nail oldular. Onların əsərləri dünyada az-çox tanınır, qiymətləndirilir.

Bu gün Heydər Əliyev Fondu mədəni irsimizə çox böyük qayğı ilə yanaşır. Fondun təşkilatçılığı ilə dünyanın müxtəlif ölkələrində rəsm sərgiləri açılır, rəssamlarımız tanıdılır. Bayaq mən S.Məmmədovun adını çəkdim. Amma o tək deyil, bu axına qoşulan digər rəssamlarımız da var. Sovetlər Birliyi dağılandan sonra bir sıra Azərbaycan rəssamları xarici ölkələrə, xüsusən də qardaş Türkiyəyə üz tutdu. Bu gün Türkiyədə Azərbaycan rəssamlarının böyük məktəbləri formalaşıb. Bizim rəssamlar dünyanın harasında olursa-olsun, Azərbaycan təsviri incəsənət məktəbini yaşadır və təbliğ edirlər. O rəssamlar xarici ölkələrdə Azərbaycan rəssamlıq məktəbinin özəlliklərini başqa xalqların övladlarına da təlqin edirlər. Bu çox müsbət haldır. Düzdür, Sovet dövrü Azərbaycan rəssamlarının şöhrəti o qədər böyükdür ki, müasir rəssamlar o şöhrətə çata bilməyib hələ. Amma dünyaya çıxmaq, dünyanın diqqətinin Azərbaycan incəsənətinə cəlb etmək hər kəsin arzusudur. Dediyim kimi, bir-iki nəfər, az da olsa, buna nail ola bilib.

Onu da vurğulayım ki, gənc rəssamların beynəlxalq aləmdə tanıdılması çox mühümdür. Bu gün çox istedadlı gənc rəssamlarımız var, sadəcə onları tanıda bilmirik”.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2017.- 16-18 avqust.- S.15.