Çingiz Aytmatovun sonuncu mətbuat konfransı

Müasir ədəbiyyat günəşinin Alataunun qarlı zirvələri, buludlu yüksəklikləri arxasında batmasından artıq üç il keçib. Demək olar ki, artıq üç ildir, biz varlığın danılmaz həqiqətinə əsasən mövcuduq, sadə ölümlü insan həyatı ilə yaşayırıq - gah sevinirik, gah əziyyət çəkirik, gah hərəkət edirik, gah ruhdan düşürük, gah da nələrsə edirik - İlk müəllim və Əbədi yazıçısız.

Amma nəcib oxucuların damarlarında onun Sözü əvvəlkitək sürətlə axır, onların artan estetik tələbatlarını və həyati ehtiyaclarını təmin edir, insanda daim intellektual və emosional dərk və sevgi ehtiyatını zənginləşdirir.

Yaddaşımızda ona aid, xoş və həmişə bizimlə olan müxtəlif xatirələr qalıb. Bu xatirələrdən birini yada salıram.

13 noyabr 2017-ci ildə Respublika Kino Evində - kinoşünaslar onu Aytmatovun evi kimi adlandırmağa alışmışdılar, bu isə heç bir halda keçən əsrdə baş vermiş müharibədən sonrakı Bişkekdə hakimiyyətin Lonqvinenko 13 ünvanında (aman allah, ikinci dəfə 13!) yerləşən malikanəsinin statusu ilə ziddiyyət təşkil etmir - sonuncu, indi daha dəqiq dərk edirəm, mətbuat konfransı - Çingiz Aytmatovun Vətəndə KİV nümayəndələri ilə bir saatlıq üz-üzə söhbəti baş tutdu. Görüş sayılı günlər ərzində hazırlanmışdı.

Kinematoqrafiya qurumundakı həmkarlarımdan öyrəndim ki, bir neçə gün əvvəl Avropadan gələn Çingiz Torekuloviç, həmişəki kimi, ikinci mərtəbədə keçmiş Milli “Qırğızkino” Konserninin ofis otaqları ilə qonşuluqda yerləşən iş otağında işləyir, mən otağa daxil olub hörmətli ağsaqqalla hal-əhval tutmağı münasib bildim. Eyni zamanda, mən o aylar üzərində axşamlar və bazar günləri çalışdığım, gecikdirdiyim üçün özümü günahkar hesab etdiyim “Dağlar düşəndə” romanının ana dilinə tərcüməsinin çətinlikləri haqqında ən düzgün, bəraətli kəlmələrlə danışmalı idim. Mən narahat idim ki, gərək L.Tolstoyun, ya F.Dostoyevskinin əsərlərini tərcümə edərdim, çünki mərhum dahilər hətta indi sağ olsaydılar belə, qırğız dilini başa düşməyəcəkdilər.O tək deyildi. Amma bu şərait mənim otaqda qalmağıma mane olmurdu, çünki danışan iki insan arasındakı söhbət ancaq yaradıcılıq sənəti haqqında gedirdi. Söhbət bu ərəfədə onun adı verilmiş Elazığ şəhər parkından düşəndə, yazıçı sevindi və mənim bu barədə haradan öyrəndiyimi soruşdu. Mən dedim ki, “dünən mətbuatda sizin Türkiyəyə səfəriniz haqqında məlumat dərc olunmuşdur” və dərhal “Qırğızıstan sözü” qəzetinin sonuncu sayını almaq üçün yaxınlıqda yerləşən köşkə qaçdım.Qəzet səhifəsində çap olunmuş fotolara baxarkən o bizə xaricdə şahidi olduğu və keçirdiyi təəssürat haqqında danışdı. Bundan sonra o mənə müraciətlə: “Yaxın zamanlarda bura beş-altı jurnalist dəvət edə bilərsənmi, onlar üçün xəbərim var” - dedi. Mən dərhal razılaşdım və biz, dediyim kimi, noyabrın 13-də saat 11-də Kino Evində mətbuat konfransı çağırmaq qərarına gəldik. Sonra qarşıdan gələn tədbir haqqında bir-birimizə xatırlatmaq məqsədilə bir neçə dəfə zəngləşdik.

Müxbirlər tərəfindən eşidilən ilk kəlmə onun diplomatiyadan getməsi haqqında idi:

– Kifayətdir, onsuz da beynəlxalq qaydalara əsasən qoyulan müddətdən daha çox qulluq etmişəm, - qətiyyətli səslə bildirdi. – Axı, mən nə vaxtsa evə – sizin yanınıza qayıtmalıyam. Artıq vədə çatıb.

Yeri gəlmişkən, o günün axşamı və növbəti günün səhəri, demək olar ki, bütün teleradio kanalları, nəşriyyatlar və internet media resursları Kino Evindəki mətbuat konfransı haqqında xəbər verərkən Çingiz Aytmatovun NATO-nun səlahiyyətli nümayəndəsi, Fransa və Benilüks ölkələrində Qırğızıstan respublikasının fövqəladə və səlahiyyətli səfiri vəzifəsindən getməyini vurğulayırdılar.

Çingiz Torekuloviç Brüsseldən qayıtdıqdan və xüsusilə də onun 2008-ci ildə vəfatından sonra cəmiyyətdə şiddətli söz-söhbət gedirdi ki, bu istefa dünyaca tanınmış məşhur yazarın əməliyyatdan sonra onsuz da sarsılmış sağlamlığına mənfi təsir göstərdi.

Bəlkə də bu doğrudur. Axı, nahaq yerə deyil ki, yaşayış mühiti kimi geniş bir anlayış var.

Həqiqətən də, qitələrarası maliyyə piramidalarının mərkəzi olan Qərbi Avropa sadəcə yaşayış mühiti yox, həm də qırğız müdrikin yenidənqurma dönəmində yeni düşüncə baxımından həmfikri Mixail Qorbaçovun təyinatı ilə Lüksemburqdan başlayan, iki onillik davam edən cazibədar yaradıcılıq və məhsuldar fəaliyyətinin mühiti olmuşdu - inkişaf etmiş infrastruktura və zəngin mədəniyyət tarixinə, yüksək səviyyəli şəxsiyyətlərarası münasibətə, bərabər şanslara və istənilən şəxsin hərəkət və hərəkətsizliyini adekvat qiymətləndirməyə malik dövlətlər mühiti.

Digər tərəfdən, biz idealist yox, realistlər heç nəyə baxmayaraq inanmağa davam edirik ki, əsrimizin şübhəsiz görkəmli mütəffəkkiri, bizim dahi həmyerlimiz, qan qardaşımız Çingiz Aytmatovun ölümü daxil olmaqla hər şey Tanrının əlindədir.

Mən ustadın yanında bir aparıcı qismində əyləşmişdim. Ona görə təntənəli bayram mühiti və yığılan qələm yoldaşlarının bütün bu tədbirdə baş verənlərə əsl marağı indiki kimi yadımdadır.

Əlbəttə, brifinq ərzində eyni dərəcədə vacib başqa xəbərlər səsləndirilmiş, sosial-mənəvi problemlər müzakirə obyektinə çevrilmişdi.

Yerli müxbirlər əvvəlcə çəkingən görünürdü, lakin çoxlu suallar verirdilər – yaşı, amma buna baxmayaraq enerjili və özünə inamlı sənətkarın keçmişi və gələcəyə dair planları, əsərlərinin ekranlaşdırılması, siyasi düşüncələri və sağlamlığı ilə həqiqətən maraqlanırdılar.

Bir az əvvəl Moskvadan sənədli film çəkmək üçün gələn rejissorlar gələcək filmin baş qəhrəmanını, necə deyərlər, onun iş mühitində lentə alırdılar.

Bu bir möcüzədir ki, indiyədək mənim arxivimdə mətbuat konfransına dəvət olunmuş KİV nümayəndələrinin koordinatları, yəni əlaqə nömrələrinin olduğu siyahı əlyazma şəklində saxlanmışdır. TV kanallar: NTRK, Mir, NTS, NBT, ElTR, “Piramida”, “5-ci kanal”, “Sarı Ozon”, hətta Bişkekdəki RTR-in müxbir bürosu.

Radiolar: “Azadlıq”, BBC, Evropa Plyus, Respublika radiosu və Zaman tələbə radiosu. Xəbər agentlikləri: Xəbər, Akipress, 24.kg, France-Press.

Növbədə isə qəzetlər gəlir - Qırğızıstan daxilində aparıcı və məşhur ünsiyyət vasitələri. Həm Qızğızıstan, həm də Rusiya qəzetlərinin əməkdaşlarına xəbər verirdim, eyni zamanda hələ də məşhur olmayan parlaq prospektlərdən yan keçmirdim. Cəmi qırx alıcı. Bəlkə də bəziləri bu və ya digər səbəbdən Çingiz Aytmatovun evinə gələ bilmədi, amma gələnlər biganə qalmadılar, əksinə, əlçatan qədər Çingiz Torekuloviçin taleyi və müqəddəratı haqqında xəbərlərin tirajlanmasına və yayılmasına külli miqdarda töhfə verdilər. Onlara çox təşəkkürlər. Bu günə qədər televiziyada o unudulmaz səhnənin kadrlarını göstərirlər. Mən milyonların sevimlisi ilə birlikdə şəklimi çəkən Temir Sadıqbəyova çox minnətdaram. Bu şəkil dərhal dövri nəşrlərdən ən sürətlisi olan “Veçorka”da dərc olunmuşdur.

Mətbuat konfransının bitməsindən sonra teleoperatorlar, onlardan sonra isə konfransın əksər iştirakçıları mehribancasına bizə tanış olan görkəmli nasirin sadə iş otağına daxil oldular, o ümidlə ki, onun müsahibəsi sonsuza qədər davam edəcək. Heç kim heç yerə tələsmirdi.

Mənə elə gəlirdi ki, hamı nəsə orijinal, inanılmaz bir şey eşitmək istəyirdi. İnsanlar bu mehriban dahinin cazibəsi altında daha uzun müddət qalmaq, ondan saçan gümrahlıq enerjisini tam həcmdə almaq, ruhuna hopdurmaq və yaranmış vəziyyətin unikallığını hiss etmək istəyirdi.

Bu bir zarafatdırmı ki, iki qalın jurnalın – “Literaturnıy Kirgizistan” və “Xarici ədəbiyyat”-ın keçmiş baş redaktoru, gənc ikən Orta Asiya və Qazaxıstanda “Pravda” qəzetinin müxbiri, vaxtilə bütün İttifaqa səslənən “Noviy Mir” və “Literaturnaya qazeta”nın redaksiya heyətinin üzvü, müxtəlif nəşriyyatlarda nəşr olunmuş təkrarsız nəsr əsərlərinin, gözəl oçerklərin, məqalələrin, reportajların müəllifi, İngiltərənin “Röyter”, Çinin “Sinxua”, Almaniyanın “Şpigel” kimi mətbuat orqanlarının arzuolunan müsahibi rahatlıqla müsahibə verir və səslənən rüşeym ideyalara razılıq bildirir?!

Təəssüf ki, onda bizdə dar çərçivədə olub keçən hadisənin - “xülasənin təhlili” olmadı, nöqtə qoyulmadı. Ona görə ki, Ç.Aytmatovun asudə vaxtı yox idi. Ç.Aytmatov onunla eksklyuziv çəkiliş üçün bir neçə dəqiqə təklikdə qalan Moskva qonaqlarının arasında bizi tərk edərkən ikinci qatdan birinci mərtəbəyə enəndə pilləkəndə tərəddüdlə dedi: “Munubuzdan birdeme çıqabı?” (“Bundan nəsə çıxarmı?”). Mən onun ətrafında olan gərgin iş mühitini korlamamaq üçün elə bil sirli mesaj ötürürmüş tərzdə çox sakit tərzdə cavab verdim: “Əlbəttə, həm şəkillər və rəsmlər, həm də sözlər olacaq”.

O, deyəsən, mənə inandı və biz ayrıldıq. Sonra seyrək, planlaşdırılmamış görüşlərdə bu mövzunu müzakirə etmədik.

...Axırıncı, əslində vida mətbuat konfransında eşidilən Çingiz Torekuloviçin xoş səsi mənim qulaqlarımda indiyədək səslənir. Böyük hərflə Yazıçı uzaqgörənliklə özünün gizli məna daşıyan cümləsini səsləndirir: “Axı, mən nə vaxtsa evə – sizin yanınıza qayıtmalıyam”.

Həm qayıdır, həm də qayıtmır…

Abibilla Pazılov

Bişkek, Qırğızıstan

Rus dilindən tərcümə edəni: Arzu Mürsəlli

Bakı xəbər.- 2018.- 8 fevral.- S.15.