Kinolarımız 22 ildir Oskara yol döyür, nəticə yoxdur...

Əli İsa Cabbarov:“A kateqoriyalı festivalda mükafatımız olmadığı üçün bizim filmlər “Oskar”a namizəd ola bilmir”

img

Azərbaycan kinosunun ölkəmizdən kənarda tanınmamasının, habelə dünya kinosunda böyük nüfuz qazanan beynəlxalq kino mükafatlarından kənarda qalmasının səbəbləri illərdir ki, əsas müzakirə mövzusudur. Azərbaycan kinosunun “Biləcəridən o yana çıxa bilməməsi”nin səbəbləri əlbəttə müxtəlifdir. Bu barədə bir az sonra söhbət açacağıq.

Gələk Azərbaycan kinosunun indiyə qədər “Oskar” mükafatı ala bilməməsinin səbəblərinə.

Amerika Kino Sənəti Akademiyasının təsis etdiyi və 1929-cu ildən bəri təqdim etdiyi kino sahəsində nüfuzlu “Oskar” mükafatı hələ də Azərbaycan kinosu üçün uzaq və əlçatmaz görünür. 1929-cu ildən etibarən hər il təqdim edilən bu nüfuzlu mükafatı qazanmaq üçün Azərbaycan kinosu hansı yollardan keçməlidir, hansı maneələri dəf etməlidir?

Yeri gəlmişkən deyək ki, “Oskar” mükafatına namizədlər sayı 5-dən çox olmamaq şərtilə gizli səsvermə vasitəsilə irəli sürülür. Qalib akademiyanın həmişəlik seçilmiş bütün aktiv üzvlərinin ümumi səsverməsi nəticəsində təyin edilir.

“Oskar”ın ilk laureatı…

Dünya kino çapında prestijli sayılan “Oskar” mükafatının ilk laureatı “Sonuncu göstəriş” və “Bütün cisimlərin yolu” filmlərindəki rollarına görə qalib elan edilmiş Emil Yanninqs olub. Birinci mərasimin ilk namizədləri arasında “Sirk” filmi ilə Çarli Çaplin də olub, lakin o, ümumi siyahıdan kənar olaraq, xüsusi mükafat qazanmışdı.

Qeyd edək ki, ilk illərdə mükafatın verilmə qaydaları indikindən fərqlənirdi: “Ən yaxşı kişi rolu” kateqoriyasında qalibin seçilməsi üçün aktyorun kinoda ifa etdiyi bir neçə rola diqqət yetirilirdi. Yekun olaraq akademiyanın ümumi münsiflər heyəti hər istiqamət üzrə yalnız bir təqdimat qərarı qəbul edirdi. Üçüncü təqdimetmə mərasimində səsvermə zamanı iki kino əsərinə baxılsa da, qalibin adının yanında yalnız bir film göstərildi. Dördüncü mərasimdə artıq dəqiqləşmə aparıldı: aktyor yalnız bir konkret filmə görə namizəd ola bilərdi.

“Oskar”ın ilbəil dəyişən qaydaları…

1936-cı ildən 1945-ci ilə qədər namizədlərin müəyyən edilməsi və qaliblərin seçilməsi prosesi tək akademiyanın həqiqi üzvləri tərəfindən yox, həm də peşəkar gildiyanın tərkibində olan aktyorlar tərəfindən həyata keçirilirdi. Sonrakı dövrdə - 1957-ci ilə qədər isə aktyor gildiyaları namizədlərin siyahısını tərtib edirdi, akademiyanın üzvləri isə qalibin seçilməsi üçün səsvermə keçirirdilər. 1957-ci ildən bütün bu proses yenidən akademiyanın daxili işi oldu.

Səkkizinci mərasimə qədər bu kateqoriyada həm baş, həm də ikinci dərəcəli rolları ifa edən aktyorlar mükafatlandırılırdılar. Yalnız növbəti ildən akademiya "Ən yaxşı ikinci plan kişi roluna görə" adlı yeni nominasiyanı təsis etdi.

Aktyorlar əsas nominasiyadan başqa həm də "Kinematoqrafda mühüm xidmətlərinə görə" adlı xüsusi kateqoriyada heykəlciyi əldə edə bilərdilər. 18 yaşına qədər olan aktyorlar üçün isə Akademiyanın gənclər üçün təsis etdiyi mükafat nəzərdə tutulmuşdu. Bu mükafat 1961-ci ilə qədər mövcud oldu.

“Oskar” mükafatından kimlər imtina edib?

Aktyorlar üçün nəzərdə tutulmuş bu mükafatın tarixində iki dəfə ondan imtina edilib. Bu hal birinci dəfə 1971-ci ildə "Patton" filmindəki roluna görə aktyor Corc Skottla yaşandı. İkinci dəfə isə bu hadisədən cəmi iki il sonra Marlon Brandonun "Xaç atası" dramında ifa etdiyi Vito Korleone roluna görə layiq görüldüyü mükafatdan imtina etməsilə müşahidə olundu. Corc Skottun sakit, gözə o qədər də çarpmayan bu addımından fərqli olaraq, Marlon Brando öz imtinasını tamaşaya çevirdi. Həmin mərasimin prodüseri Brüs Devis belə hesab edirdi. Brandonun əvəzinə səhnəyə çıxan hindu nümayəndə qadın Saşin Littlfezerin izahından sonra aktyorun bu heykəlcikdən imtina etməsi məlum oldu. Brandonun bu imtinada məqsədi kinematoqrafçıların hindulara olan münasibətinə qəti etirazını bildirmək idi.

Sonuncu Ən yaxşı kişi roluna görə "Oskar" mükafatını 90-cı təqdimat mərasimində "Tutqun zamanlar" filmindəki roluna görə aktyor Qari Oldmen əldə edib.

2007-ci ildən indiyə qədər Azərbaycan kinosu “Oskar”a namizəd ola bilməyib…

Qayıdaq hələ də “Oskar”-ın qapısı ağzında gözləmə mövqeyində dayanan Azərbaycan filmlərinə.

Azərbaycan 2007-ci ildən bəri “Ən yaxşı xarici film” üzrə Oskar mükafatına filmlərini təqdim edir. Bu mükafat əsasən ingilis dili daxil olmayan dialoqlardan təşkil olunmuş bədii filmlərə verilir. Filmlərimiz təqdim edilsə də, hələ o filmlərin heç biri “Oskar” mükafatına namizəd kimi belə qeydə alınmayıb.

Araşdırmalarımız nəticəsində məlum oldu ki, Azərbaycan 2014-cü il etibarilə 6 Azərbaycan filmi “Ən yaxşı xarici film” üçün təqdim edilib, ancaq heç biri “Oskar”a namizəd ola bilməyib

İndiyə qədər “Ən yaxşı xarici film” üzrə Oskar mükafatına təqdim edilən Azərbaycan filmlərinin adlarına gəlincə, bunlar əsasən son illər “Azərbaycanfilm” Kinostudiyası və özəl prodakşnlar tərəfindən çəkilən filmlərdir. Bu filmlərdən biri 2012-ci ildə “Oskar” Milli Komitəsi tərəfindən “Ən yaxşı xarici film” nominasiyasına namizəd seçılən dram janrında çəkilən “Buta” tammetrajlı uşaq filmidir. İlqar Nəcəfin senarisi və rejissorluğu ilə gerçəkləşən filmin ərsəyə gəlməsində kinorejissor Ramiz Fətəliyevin də rolu olub. “Azərbaycanfilm”in və “Butafilm”in birgə istehsalı olan “Buta” filmi həmçinin 2013-cü ildə Polşada nümayiş olunub, filmin bəstəkarı xalq artisti, görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Cavanşir Quliyevdir.”Buta” Asiya-Sakit Okean Kino Akademiyası 2011-ci il “Ən yaxşı uşaq filmi” nominasiyasında qalib olub, Keyptaun (CAR) şəhərində keçirilən “Cape Winelands Film Festival”ın Qran-pri mükafatını qazanıb,

ABŞ-ın “World Fest – Houston International Film Festival”ında “Platinum Remi” mükafatını əldə edib, “Humay” Milli Mükafatının laureatı olub.

Filmlərimiz niyə bu mükafata namizəd ola bilmir?

“Oskar”a təqdim edilən digər Azərbaycan filmi isə yenə də İlqar Nəcəfin (Asif Rüstəmovla birgə) ssenari müəllifi olduğu və quruluş verdiyi və 2017-ci ildə çəkdiyi “Xarici dildə ən yaxşı filmə” görə mükafatına təqdim edilən “Nar bağı” filmi olub. Lakin “Nar bağı” da “Oskar”ın qapısından içəri girə bilməyib. Bundan başqa “Oskar”a iddialı olan filmlər arasında Fərid Hümbətovun müharibə janrında çəkdiyi (ssenari F.H) “Qafqaz” filmi də olub. Qeyd edilənə görə, 2008-ci ildə Azərbaycanın bu filminin dünyanın ən nüfuzlu kino mükafatına namizədliyi irəli sürülüb. Görünüdüyü kimi Amerika Kino Akademiyasının təsis etdiyi “Oskar” mükafatının “Ən yaxşı əcnəbi film” nominasiyasına iddialı olan 63 ölkənin məhsulu arasında Azərbaycan filmi “Qafqaz” da var idi.

"Qafqaz", beynəlxalq standartlara uyğun olaraq, High Definition rəqəmli kinokamera ilə lentə alınıb. Filmin çəkilişlərinə təxminən 500 min dollar vəsait xərclənib və filmin Rusiyadakı gəliri 43854 dollar təşkil edir. Amma “Qafqaz” da “Oskar”ın baryerlərini aşa bilməyib. “Oskar”a iddialı filmlərimiz sırasında Şamil Nəcəfzadənin və Ramiz Rövşənin ssenarisi əsasında Ş.Nəcəfzadənin 2008-ci ildə dram, faciəvi komediya jnrında “Azərbaycanfilm”də çəkdiyi “Qala” tammetrajlı bədii filmi də olub. 2010-cu ildə Azərbaycandan 83-cü Oskar mükafatının "Xarici dildə ən yaxşı filmə görə" nominasiyasına göndərilən və İlqar Safatın “Nərimanfilm”də (həmçinin Georgiafilm, Bagirafilm) istehsal etdiyi “Sahə” filmi də “Oskar”da tilsimi qıra bilməyib. Tanınmış kinorejossor Şamil Əliyevin 2012-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyinin sifarişi ilə “Azərbaycanfilm”də fəlsəfi dram janrında çəkdiyi populyar “Çölçü” (ssenari müəllifi Vidadi Həsənov) 2013-cü ildə “Oskar”a iddialı olan filmlər sırasında olub. Elçin Musaoğlunun 2014-cü ildə (ssenari E.Musaoğlu və Elxan Nəbiyev) “Azərbaycanfilm”də çəkdiyi “Nabat” filmi də “Oskar” komissiyasına təqdim edilib, amma bu film də mükafata namizəd kimi komitə tərəfindən irəli sürülməyib.

Filmlərimizin yolunu kimlər və niyə kəsir?

Qeyd edək ki, Azərbaycan filmlərinin “Oskar” mükafatına namizəd kimi göstərilməsinin, bu mükafata layiq görülməsinin qarşısını kəsən bir sıra amillər var. Bu amillər o qədər çoxdur ki, onları bir-bir sadalamaq xeyli vaxt apara bilər. Burada əsas olan bir neçə faktı qeyd etmək yerinə düşərdi. Əvvəla deyək ki, son illər Azərbaycanda kino istehsalı sahəsində xeyli irəliləyiş var və dövlət büdcəsindən ayrılan maliyyə hesabına il ərzində ən azı 4 tammetrajlı film istehsal edilir, özəl prodakşnlarda da istehsal müşahidə edilir. Dövlətin kinonu tam olaraq öz himayəsinə götürməsinə baxmayaraq, yenə də filmlərimizin xaricə çıxışı çox zəifdir. Əlbəttə, burada əsas məsuliyyət kino məmurlarının üzərinə düşür, bir də o filmlərin prodüserləri bu işdə məsuliyyət daşıyır. Filmin xaricə çıxmasında prodüserin rolu böyükdür, o filmlərin yayımının təmin edilməsi, mükafatlara təqdim edilməsi istiqamətində piarla məşğul olmalı, əlaqələr yaratmalıdır. Doğrudur, Azərbaycanda kinoprodüserlik institutu tam formalaşmadığı və bəzi kino məmurlarının bu sahəyə müdaxilə etməsi sayəsində mövcud problemlər yaranır. Mütəxəssislərlə söhbət zamanı onlar deyirlər ki, “Oskar”a iddialı olan Azərbaycan filmlərinin orada qarşısını kəsən amillərdən biri bu filmlərin xarici kino şirkətləri ilə birgə istehsal olmaması, digər bir səbəb Azərbaycanının AVROMAŞ və digər nüfuzlu kino təşkilatlarına üzv olmaması ilə bağlıdır. Digər səbəb isə “Oskar” təşkilatına yaxın olan erməni lobbisinin törətdiyi maneələrdir ki, onu dəf etmək o qədər də asan deyil. Məsələ burasındadır ki, müasir Azərbaycan kinosu peşəkarlıq, mövzu baxımından axsamır. Amma iddialar var ki, gərək Azərbaycan filmlərinin mövzusunu müharibə, milli-mənəvi dəyərlər, Qarabağ mövzusu deyil, tamam başqa mövzular tutsun. Hətta bəzi peşəkar kino xadimləri deyirlər ki, Azərbaycan kinosunun qarşısında duran maneələrin siyasi səbəbləri də az deyil. Azərbaycan filmlərinin “Oskar”a layiq görülə bilməməsinin səbəblərini araşdırdıqca ortaya min bir fakt çıxır. Amma əsas məsələ odur ki, filmlərimizin “Oskar”ın qapısını açıb içəri daxil olması üçün çox işlər görülməlidir. Onu da vurğulayaq ki, ölkəmizdə Azərbaycan Respublikası Kinematoqrafçılar İttifaqının nəzdində Amerika Kino Akademiyasının Azərbaycan üzrə “Oskar” komissiyası fəaliyyət göstərir, filmlərimizi “Oskar” Komitəsinə bu komissiya təqdim edir, lakin hələ də bir dənə də olsa filmimiz bu nominasiyada qalib gəlməyib. Yəni əvvəllər Azərbaycan filmlərinin “Oskar” mükafatına namizəd olması üçün ölkəmizdə “Oskar” komissiyasının yaradılması vacib sayılırdı, artıq bu komitə var.

Bir müddət əvvəl mətbuata açıqlama verən görkəmli kinorejissor Şamil Əliyev qeyd edirdi ki, müəllifi olduğu “Çölçü” filmi bütün qayda-qanunlara riayət olunaraq “Oskar” mükafatının uzun siyahısına təqdim olunub. O hesab edirdi ki, nəhayət, bizim də filmlərimiz, artıq beynəlxalq layihələrin uzun siyahısında belə olsa, yer ala bilib.

“Azərbaycan filmləri həmişə “Oskar” mükafatına təqdim edilən filmlərin uzun siyahısında olub”

Tanınmış kinorejissor Əli İsa Cabbarov baki-xeber.com-a bildirdi ki, Azərbaycandan həmişə “Oskar”a layqili filmlər təqdim edilib:“Həmişə “Oskar” komissiyaları tərəfindən bu mükafata layiqli filmlər təqdim edilib. Eyni zamanda Rüstəm İbrahimbəyovun rəhbərliyi ilə komissiya var idi, indi də komissiya mövcuddur, sadəcə o, Bakıda olmurdu deyə ora filmlər təqdim edilmirdi. İndiyə qədər “Oskar” komitəsinə təqdim edilən Azərbaycan filmlərinin 4-nü Rüstəm İbrahimbəyovun rəhbərlik etdiyi komissiya təqdim edib, sonrakı mərhələdə isə filmləri bu mükafata yeni yaranan Respublika Kinematoqrafiya İttifaqı təqdim edib. “Nabat” və “Nar bağı” filmlərini yeni komissiya təqdim edib. Azərbaycan filmləri həmişə “Oskar” mükafatına təqdim edilən filmlərin uzun siyahısında olub. Biz heç vaxt qısa siyahıda olmamışıq, yəni bu nominasiyaya düşməmişik. Eyni zamanda da nominant olmamışıq, nə 9-luğa, nə də 5-yə düşmüşük. Bunun da çoxlu səbəbləri var. Bunun da ilk səbəbi odur ki, “Oskar” mükafatına namizəd olmaq üçün A kateqoriyalı festivalda iştirak vacibdir, yəni bu kateqoriyada iştirak edən filmin şansı daha çox olur. Nüfuzlu beynəlxalq mükafatda, nüfuzlu mükafatın alınması sənin filminə diqqət yaradır və sən Amerika Kino Akademiyası üzrə sənin filminə səs verilir. Eyni zamanda da film təqdim edildikdən sonra onun reklamına Amerika Kino Akademiyasının üzvləri arasında çoxlu pul xərclənməsi tələb olunur. “Oskar”a təqdim olunan filmin tez-tez nümayişi təşkil olunmalı, jurnallarda pullu rekllamları yerləşdirilməlidir. Hələlik isə bizim kino şirkətlərinin buna imkanı yoxdur. Azərbaycan filmləri A kateqoriyalı festivalda nüfuzlu mükafat ala bilsə, xarici prodüserlər filmlərimizə maraq göstərər və onun reklamını da təşkil edə bilər. “Oskar mükafatını yalnız nüfuzlu festivalın nüfuzlu mükafatını aldıqdan sonra qazanmaq mümkündür. A kateqoriyalı festivalda mükafatımız olmadığı üçün bizim filmlər “Oskar”a namizəd ola bilmir. Gürcüstan filmi isə olub”-deyə Ə.İ.Cabbarov qeyd etdi.

İradə SARIYEVA

Bakı xəbər.- 2019.- 19 dekabr.- S.15