Onu gənc alimlərin dostu da adlandırırlar – Əlizadə Akif Ağa Mehdi oğlu...

Fevralın 25-də tanınmış geoloq alim, elm təşkilatçısı və ictimai xadim, AMEA-nın prezidenti akademik Akif Ağa Mehdi oğlu Əlizadənin anadan olmasının 85 illiyi tamam olur.

Əlizadə Akif Ağa Mehdi oğlu 1934-cü ildə Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. 1956-cı ildə Azərbaycan Sənaye İnstitutunu (hazırda ADNA) geoloji-kəşfiyyat fakültəsini bitirmişdir.

A.Əlizadə 1961-ci ildə geologiya-mineralogiya üzrə elmlər namizədi və 1969-cu ildə geologiya-mineralogiya üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsini almışdır. Geologiya elmi sahəsində geniş tədqiqatlar aparan, onu yeni elmi və nəzəri biliklərlə zənginləşdirən Akif Əlizadə 1980-ci ildə AMEA-nın müxbir üzvü, 1989-cu ildə isə həqiqi üzvü seçilib. Əmək fəaliyyətinə “Suraxanıneft“ mədənində quyuların tədqiqi üzrə texnik vəzifəsindən başlamışdır. 1970-1976-cı illərdə Geologiya İnstitutunun elmi işlər üzrə direktor müavini, 1976-cı ildən indiyə kimi Geologiya İnstitutunun direktoru vəzifəsində işləyir. O, 1990-2007-ci illər AMEA-nın YEB-in akademik-katibi, 2007-2013-cü illər AMEA-nın vitse-prezidenti olmuşdur. Professor A.Əlizadə 2013-cü ildə AMEA-nın prezidenti vəzifəsinə seçilmişdir.Akademik Akif Əlizadənin elmi maraq dairəsi təbaşirin paleontologiya və stratiqrafiyası məsələləriini əhatə edir. Alim ilk dəfə olaraq, təbaşir dövründə Aralıq dənizi hövzələrində fəqərəsizlərin zaman-məkan daxilində paylanma mərhələlərini müəyyən etmiş və paleocoğrafi taksonları ayrmışdır. A.Əlizadənin təbaşir dövrü belemnitlərin öyrənilməsi sahəsində apardığı tədqiqatları elm dünyası yüksək qiymətləndirərək müəyyənləşdirdiyi belemnoidlərin yeni aliləsini 1984-cü ildə “Akifibelidi” adlandırmışdır. Ak.A. Əlizadənin adı Rusiya və keçmiş Sovet İttifaqının digər respublikalarının elmi ictimayyətinə də çox yaxşı tanışdır. O, Ümumittifaq Paleonotologiya Cəmiyyətinin (ÜPC) həqiqi üzvü, SSRİ İdarələrarası Stratiqrafiya Komitəsinin (İSK) üzvü, Qafqaz Regional İdarələrarası Stratiqrafiya Komissiyasının (QafRİSK) sədri, Biosfer Problemləri üzrə SSRİ EA Elmi Şurasının üzvü olmuşdur. Alimin mərkəzi elmi nəşrlərdə çap etdirdiyi orijinal tədqiqatlarının nəticələri yüksək dəyərləndirilmiş, ÜPC-nin, İSK-nin sessiyalarında, bir çox beynəlxalq konfranslarda, seminar və simpoziumlarda ölkəmizi ləyaqətlə təmsil etmişdir. Akademik Akif Əlizadənin apardığı tədqiqatlar, ali məktəblər üçün baza dərsliyi kimi məşhur olan “Paleontologiyanın əsasları” (M., “Nedra”, 1990) kitabında da qeyd olunmuşdur. Bu kitabda daxiliqabıqlı başıayaqlılar qazıntılarının öyrənilməsində A.P.Pavlov və Q.Y.Krımholtsla yanaşı, Ak.A.Əlizadənin də böyük xidmətlərinin olduğu xususi olaraq göstərilmişdir.

A.Əlizadənin elmi təşkilatçılıq fəaliyyətini iki dövrə ayırmaq olar. Birinci dövr onun Geologiya və Geofizika institutuna AEA Yer Elmləri Bölməsinə rəhbərliyi ilə, ikincisi isə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Prezidentliyi ilə bağlıdır.

Təşkilatçılığın Birinci dövrü. Akademik Akif Əlizadənin Geologiya və Geofizika İnstitutuna rəhbərliyi dövründə institutun kollektivi geologiya elminin inkişafına, Azərbaycan ərazisinin geoloji quruluşunun öyrənilməsinə, neftli-qazlı əyalətlərin elmi əsaslandırılmasına və kəşfinə, neft-qaz ehtiyatının regional qiymətləndirilməsinə, respublikamızın mineral-xammal bazasının yaradılmasına, Yer qatlarında baş verən fiziki və təhlükəli geoloji proseslərin öyrənilməsinə mühüm töhfələr vermişdir. Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqillik qazandıqdan sonra beynəlxalq elmi əlaqələrin əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi və yeni texnologiyalardan istifadə olunma imkanın yaranması ilə fundamental tədqiqatlarda yeni dövr başlamış və institut dünya geoloji elminə sürətli inteqrasiya etmişdir. Bu proses 1994-cü ildə imzalanmış “Əsrin Müqaviləsi” ilə daha da intensiv şəkil almışdır. Dünyanın nəhəng neft şirkətləri ilə müştərək tədqiqatların aparılması, bu şirkətlərin elmi mərkəzlərinə səfərlər beynəlxalq əməkdaşlığın xarakterini və inkişaf tempini köklü sürətdə dəyişdirdi. “British Petroleum-Statoil”, “Exxon”, “Shell”, “Amoko”, “Mobil”. “Yunokal”, “Texaco”, “Philips”, “Total”, “Elf”, “Aqip” kimi nəhəng beynəlxalq neft şirkətləri ilə uzunmüddətli birgə işləri beynəlxalq elmi məkana sıçrayış adlandırmaq olar. Məhz bu dövrdə elmi tədqiqatlarla yanaşı Qərb cəmiyyətinin Azərbaycanın elmi, mədəniyyəti və təbii ehtiyatları ilə tanış edilməsi üzrə səy göstərildi. Bununla əlaqədar olaraq Geologiya və Geofizika İnstitutu və dünya şöhrətli “Britaniyanın təbiət tarixi muzeyi” ilə birgə BP şirkətinin sponsorluğu ilə təşkil olunmuş “Müqəddəs odlar ölkəsi” adlı sərginin əhəmiyyətini qiymətləndirməmək olmaz. Eksponatları Azərbaycan təbiəti, tarixi, mədəniyyəti və elmindən bəhs edən bu sərgiyə 2 il müddətində bütün dünyadan yüz minlərlə insan gəlmişdir. Qərb şirkətləri ilə aparılan birgə işlər Qərb universitetləri ilə müştərək tədris proqramlarının inkişafına da təkan vermişdir.1998-ci ildən etibarən Geologiya və Geofizika İnstitutu “Soros”, “İntas”, NATO”, “CRDF”, Ukrayna Elm Fondu UNTS, ABŞ Elm Fondu NSF və başqa tanınmış fondların qrant layihələrində iştirak etmişdir. Geologiya və Geofizika İnstitutunun gələcək inkişafı ən yeni fundamental və texnoloji nailiyyətlərin tətbiqinə əsaslanmışdır. İnstitutun eksperimental bazası yeni geofiziki aparatura, rəqəmli telemetrik seysmik stansiyalar, presezion qravimetrlər, yüksək dəqiqliyi ilə seçilən GPS və digər geodezik cihazlarla yeniləşmişdir. Tanınmış BSİ-in spectorate (Böyük Britaniya) analitik firması ilə bağlanmış müqavilə əsasında İnstitutda qaz, neft və onların emal məhsullarının analizi ilə məşğul olan müasir geokimyəvi laboratoriya fəaliyyət göstərir.

Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutunda müvafiq təşkilatların (AMEA, Fövqəladə Hallar, Ekologiya və Təbii Sərvətlər, Səhiyyə nazirlikləri) iştirakı ilə Azərbaycanda əhalinin radon təhlükəsizliyi probleminin milli strategiyası hazırlanmış və yerinə yetirilmişdir.

Akademik A.Əlizadənin təşəbbüsü, müəllifliyi və redaktorlğu ilə Geologiya və Geofizika İnstitutunda dünya geologiya elmini zənginləşdirən monoqrafiya və xəritələr hazırlanmış və nəşr edilmişdir. Belə ki, rus dilində "Qeologiya Azerbaydjana" çoxcildliyi, üç cildli “Azərbaycanın Geologiyası”, Avropanın məşhur “Springer” nəşriyyatında çap edilən iki cildli “Geosciences of Azerbaijan”, Moskva “Nedra” nəsriyyatında çap edilən iki cildli “Produktivnaya tolha Azerbaydjana” monoqrafiyaları, azərbaycan, ingilis və rus dillərində nəşr edilmiş “Dünyanın palçıq vulkanları atlası”, rus dilində “Elm” nəşriyyatında çap edilmiş “Atlas rudnıx mestorojdeniy Azerbaydjana”, azərbaycanca və rusca “Azərbaycan mineralları” kimi əsərlər elm aləminə təqdim edilmişdir. O, “Stratigraphy and sedimentology of oil-gas basins” adlı beynəlxalq elmi jurnalın təsisçisi və baş redaktorudur.Keçən əsrin 90-cı illərinin əvvəlində “keçmiş sovetin lazımsız qalığı olan Akademiyanı bağlamaq” çağırışlarının tez-rez səsləndiyi bir vaxtda Akif Əlizadə, qəti olaraq bu elm məbədini müdafiə etmək üçün ayağa qalxanların sırasında dayanmışdır. Dünya elminin inkişaf tendensiyasına əsaslanaraq o, başqalarını da inandırmağa çalışırdı: “Akademiyanı bağlamaq yox, onu tədricən təkamül yolu ilə - fundamental elmi tədqiqatlar (FET) sistemini təşkil etmək, bazar iqtisadiyyatı şəraitinə uyğunlaşdırmaqla dəyişdirmək lazımdır”. Bu fikir onun təşəbbüsü və fəal iştirakı ilə işlənib hazırlanmış Azərbaycan Respublikasında FET-nin təşkilinin ilk milli konsepsiyası layihəsində aydın şəkildə ifadəsini tapmış (“Elm” qəzeti, № 11, 1992) və konsepsiyanın əsas aspektləri, o cümlədən elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsinin forma və müxanizmləri, elmi işçilərin sosial medafiə sistemi, elmi nailiyyətlərin tətbiqi və beynəlxalq elmi əməkdaşlıq müzakirə olunmuşdur. Onu da qeyd etmək maraqlıdır ki, alimin bir çox təklifləri, o cümlədən “Azərbaycana hansı Akademiya lazımdır?” (“Bakinskiy raboçiy» qəzeti, № 48, 2001) başlıqlı çox qiymətli məqaləsində söylədikləri sonralar ölkə elmi üçün konseptual mahiyyət daşıyan sənəddə - “Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiya” və “Azərbaycan Respublikasında 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi ilə bağlı Dövlət Proqramı”nda (Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2009-cu il 4 may tarixli, 255 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmişdir) bu və ya digər formada öz əksini tapmışdır.

İkinci Dövr. Akademik Akif Əlizadənin AMEA-nın prezidenti seçilməsi ilə bu elmi müəssisə kadr islahatları, struktur dəyişikliklər və gənc elmi potensialın yenidən dəyərləndirilməsini özündə ehtiva edən islahatlarla müşahidə olunan yeni yüksəliş mərhələsinə qədəm qoyub. Bu istiqamətdə atılmış ilk addımlardan biri 19 dekabr 2014-cü ildə ölkəmizin tarixində ilk dəfə olaraq Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında Azərbaycan Respublikası Rabitə və Yüksək Texnologiyalar və Təhsil nazirliklərinin təşkilatçılığı ilə Azərbaycan alimlərinin I Qurultayının keçirilməsi olmuşdur. Bu Qurultay müxtəlif sektorlarda çalışan alim və tədqiqatçılar, o cümlədən xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlı alimlər arasında qarşılıqlı münasibətləri inkişaf etdirmək və ümummilli əhəmiyyətə malik elmi problemlərin müzakirəsində ictimai konsensus əldə etmək baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır.

Prezidentin Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası (AMEA) Yüksək Texnologiyalar Parkının yaradılması haqqında 8 noyabr 2016-cı il tarixli sərəncamı da bu dövr üçün əlamətdar hadisədir.

Akademik A.Əlizadənin təşəbbüsü ilə AMEA-da Magistraturanın yaradılması respublikada elmin prioritet istiqamətlərində gənc alimlərin yetişdirilməsində atılmış mühüm addımlardan biri olmuşdur. Akademiyada gənclərin dünya elminə inteqrasiyası sahəsində və onların sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində bir sıra mühüm işlər görülüb. Son illər AMEA-nın 100-ə yaxın gənc alimi dünyanın nüfuzlu elmi mərkəzlərinə ezam olunmuşdur.

AMEA-nın, Təhsil və Gənclər və İdman nazirliklərinin birgə təşkilatçılığı ilə Azərbaycanın gənc alimlərinin birinci qurultayının keçirilməsi mühüm tədbirlərdən biri olmuşdur. Prezident İlham Əliyevin 2017-ci il 15 sentyabr tarixli “Azərbaycan gəncliyi 2017-2021-ci illərdə” Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında” Sərəncamına əsasən təşkil olunan qurultayda gənc alim və mütəxəssislərin problemləri və gələcək perspektiv inkişaf istiqamətləri ilə bağlı geniş müzakirələr aparılıb və bəyannamə qəbul olunub. AMEA-nın Gənc Alim və Mütəxəssislər Şurasının gənc tədqiqatçıların apardığı elmi-tədqiqat işlərinin nəticələrinin nəşri və geniş elmi ictimaiyyətə çatdırılması ilə əlaqədar “Gənc Tədqiqatçı” adlı elmi jurnalının Azərbaycan və İngilis dillərində nəşrə başlaması da Akif müəllimin prezidendliyi dövründə baş tutub. Onun fəaliyyətində himayədarlıq və qayğıkeşlik mühüm yer tutur. A.Əlizadə öz təmkinli davranışı, ilk baxışda inandırıcı görünməyən ideyalara diqqətli münasibəti ilə gənc alimləri özünə cəlb etməyi bacarır. Bu səbəbdən onu “gənc alimlərin dostu” hesab edirlər.

Akademik Akif Əlizadənin AMEA-na rəhbərliyi dövründə Azərbaycan elminin dünya elminə inteqrasiyası sürətlənmiş, akademiya alimlərinin nüfuzlu impakt faktorlu jurnallarda çap etdirdikləri məqalələrin sayı artmış və AMEA-nın çox sayda elmi nəşrləri SCOPUS referat bazasına daxil edilmışdir.

İctimai fəaliyyəti...

Ölkənin siyasi həyatında da yaxından iştirak edən akademik Akif Əlizadə Yeni Azərbaycan Partiyasının 7 iyun 2013-cü il tarixində keçirilən V qurultayinda YAP-ın sədr müavini seçilib. Akademik Akif Əlizadə Respublika Ağsaqqallar Şurası Məclisinin üzvü, Azərbaycan Milli Ensiklopediyası redaksiya heyəti sədrinin müavini və "Azərbaycan Respublikasının fövqəladə hallar atlası"nın redaksiya heyəti sədrinin müavinidir.

O, Azərbaycan Respublikasının Elm, texnika, memarlıq, mədəniyyət və ədəbiyyat üzrə Dövlət Mükafatları Komissiyasının, Azərbaycan Elmində İslahataparma üzrə Dövlət Komissiyasının, Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında Elmin İnkişafı Fondunun Himayədarlar Şurasının və AR Dövlət Neft Şirkətinin Elm Fondunun üzvüdür.

Akademik Akif Əlizadənin çoxillik məhsuldar elmi, elmi təşkilati, ictimai və pedoqoji fəaliyyəti Azərbaycan dövləti tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. O, “Fədakar əməyə görə” yubiley medalı; “Şərəf nişanı”, “Şöhrət”, “Şərəf”, “İstiqlal” ordenləri ilə təltif olunub. Akademik Əlizadə Rusiya Təbiət Elmləri Akademiyasının xarici üzvü və bir çox universitetlərin, o cümlədən təhsil aldığı Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin fəxri professorudur.

Akif Əlizadə ölkənin ictimai həyatında bu gün də aktiv iştirak edir. Akademik AMEA-nın 2030-cu ilə qədər inkişaf proqramını hazırlanması işinə rəhbərliyi ilə Azərbaycan elminə yeni böyük töhfə vermişdir.

Doğma vətəninə və Azərbaycan elminin inkişafına öz bilik və bacarığını daha çox sərf etmək arzusu Akif Əlizadənin çox şaxəli fəaliyyətinin bu gündə əsas məqsədidir.

Görkəmli elm xadimi və böyük elm təşkilatçısı, AMEA-nın prezidenti, akademik Akif Əlizadəni yubileyi münasibətilə təbrik edir, möhkəm cansağlığı, həyat və fəaliyyətində yeni-yeni uğurlar arzulayırıq.

Fəxrəddin QƏDİROV

AMEA Yer Elmləri Bölməsinin akademik katibi, akademik

Bakı xəbər.-2019.- 20 fevral.- S.10