“Toydan sonra ərimlə birlikdə müharibəyə getdim”

Bu xanım Qubada dünyaya gəlib, orta məktəbi bitirib və bu rayonda da ailə həyatı qurub. Lakin evliyindən dərhal sonra yeni həyat yolunu seçməli olub. Həyat yoldaşı ilə bərabər Ağdam istiqamətində gedən döyüşlərə qatılıb... Və bu günə qədər də əsəb sistemi pozuntusundan əziyyət çəkir.

Söhbət Qarabağ müharibəsi veteranı, Ağdam hospitalında tibb bacısı olaraq xidmət etmiş Gülnarə Cabbarovadan gedir. Qarabağla bağlı mövzumuzun növbəti qəhrəmanı olan bu xanım döyüş həyatı haqqında xatirələrini bizimlə bölüşdü.

Gəncliyi döyüşdə keçən xanım

Gəncliyi müharibə illərinə təsadüf edir: “17 yaşım var idi, müharibənin işartılarını eşidirdik. Bizim nəslin gəncliyini, həyatını ermənilərin ərazi iddiası qara günə saldı. Müharibə geniş vüsət almamışdan öncə bəd xəbərlər eşidirdik”.

Xatırladaq ki, 1988-ci ilin yanvar ayından etibarən, SSRİ-nin ali rəhbərliyinin dəstəyinə arxalanan ermənilər Ermənistan SSR-də yaşayan azərbaycanlıların tarixi torpaqlarından kütləvi deportasiyasına başlayırlar. Ermənistandan qovulan azərbaycanlıların ilk dalğası 1988-ci il yanvarın 25-də Azərbaycana yetişir. 1988-ci il fevralın 19-dan etibarən İrəvanda kütləvi mitinqlər başlanır. Mitinq iştirakçıları “Ermənistanı türklərdən təmizləməli!”, “Ermənistan yalnız ermənilər üçündür!” kimi şüarlar irəli sürürdülər. Mitinqlərin üçüncü günü İrəvanda salamat qalmış yeganə məscid binası (XX əsrin əvvəllərində şəhərdə 8 məscid olmuşdur) və azərbaycanlı orta məktəbi, habelə C.Cabbarlı adına İrəvan Azərbaycanlı Dram Teatrının ləvazimatı yandırıldı.

İrəvanda bu hadisələrə qarşı etirazını bildirən azərbaycanlıların evlərinə od vurdular. Erməni millətçiləri üçün Ermənistanda ən münbit rayonlarda yaşayan 200 mindən artıq azərbaycanlıları oradan çıxarmaq Qarabağ məsələsini həll etmək qədər vacib idi. Bu proses 1989-cu ildə başa çatdırılır, həmin illər ərzində 220 mindən çox azərbaycanlı deportasiyaya məruz qalır.

Qarabağ müharibəsi, əslində 1988-ci ildən başlayaraq Ermənistan SSRİ-nin Azərbaycana qarşı irəli sürdüyü ərazi iddialarına əsaslanan Qarabağ münaqişəsinin davamı olub. Hərbi əməliyyatlar 1994-cü ilin may ayında Azərbaycan və Ermənistan arasında imzalanmış atəşkəslə başa çatdı. İxtilafın nəticəsində 30.000-ə yaxın insan həlak oldu. Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ ərazisi və ətrafında yerləşən 7 inzibati rayonu Ermənistan silahlı qüvvələrinin işğalına məruz qalıb.

1991-ci il sentyabr ayının 2-də erməni separatçıları Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ regionunda qeyri-qanuni olaraq \"Dağlıq Qarabağ Respublikası\"nın qurulmasını bəyan etdilər. Sentyabr ayının 23-də Ermənistan və Azərbaycan prezidentlərinin Rusiyanın Jeleznovodsk şəhərində Rusiya və Qazaxıstan prezidentlərinin vasitəçiliyi ilə görüşü keçirildi. Görüş zamanı prezidentlər münaqişənin sülh yolu ilə həlli barədə razılığa gəldilər. Əldə olunmuş razılaşmaya baxmayaraq, erməni hərbi birləşmələri Xocavənd və Hadrut rayonları ərazisində azərbaycanlı əhaliyə qarşı kütləvi hücumlara başladılar. Nəticədə bu rayonların azərbaycanlılar yaşayan kəndlərinin əksəriyyəti işğal olundu, azərbaycanlı əhali isə güclə öz torpaqlarını tərk etmək məcburiyyəti qarşısında qaldı.

Bərabər döyüşə!

Həyat hekayəsinə davam edir: “1971-ci ildə Quba rayonunda dünyaya göz açdım. Həyat yoldaşımla birlikdə müharibə iştirakçısı olmuşam, hər ikimiz də əlilik. Döyüşlərə öncə həyat yoldaşım - müddətdən artıq hərbi xidmətçi olan Kərim Cabbarov gedib. O, müharibəyə 1991-ci ildə yollanıb. Rəsmi sənədlərdə 1992-ci il göstərilib. O, müharibə gedə-gedə mənimlə ailə qurdu. Və mən də onunla Ağdam istiqamətində gedən döyüşlərə qatıldım. Söhbət 1992-ci ildən gedir. İxtisasım tibb bacısıydı, Ağdamın Yusifcanlı kəndində yerləşən hospitalda xidmətə başladım.

O zaman “qantuziya” alanlardan biri də həyat yoldaşım oldu. Müharibə getməsinə baxmayaraq “qantuziya” aldığı üçün onu döyüş bölgəsindən uzaqlaşdırdılar. O, isə müharibənin getdiyi bir zamanda evdə oturmaq istəmirdi. Hərbi xidmətini davam etdirməkdə israrlı idi. Bunun üçün müracət etdi. Arxa cəbhədə, yəni Sumqayıtda olan hərbi hissələrin birində xidmətə başladı. Mən nə də “qantuziya” aldım, əsəb sistemim pozuldu. Buna baxmayaraq biz əlillik üçün müvafiq dövlət qurumuna müraciət etmədik...

Hər ikimiz Qarabağ veteranıyıq. Yoldaşıma veteran olaraq verilən 30 manat müavinatı bu il kəsiblər. Müavinət az olsa da, buna bizim ehtiyacımız var. İndi üç övladım var. Vaxt var idi, hər ikimiz müavinətimizi uzun illər Qarabağ Yardım Fonduna köçürmüşük”.

Yaşanan dəhşətlər

“Mən müharibədə olanda döyüşlər Ağdamda Yusifcanlı kəndi istiqmətində gedirdi. Ermənilər bu rayonun Qarakəndində yerləşmişdilər. Mən də Yusifcanlıda yerləşən hospitalda tibb bacısı olaraq yaralılara kömək edirdim. Lakin biz tibb bacılarının xidməti bununla bitmirdi, başqa işlər də görürdük. Hansı ki, əlavə işlər bizə tapşırılmırdı, öz içimizdən gəlirdi. Vətənə xidməti yüksək vəzifə sanırdıq.

Müharibədə mənə ən çox təsir edən yaralı gənclərimizin, cavanlarımızın həyatını xilas edə bilməməyimiz oldu. Düşmən könüllülərimizin, hərbçilərimizin elə bədən orqanından vururdular ki, onun yaşaması tibbdən asılı deyildi. İnsan həyatının gözünün qarşısında sönməsi çox ağır gəlir insana. Can verən igidlərimiz son anda belə, dünyaya gözlərini bağlamaq istəmirdilər, onlarda həyat, yaşamaq ümidi var idi. Şəhidlərimiz, əlillərimiz torpağın və xalqın azad olması üçün can qoydular”.

Müharibə, qadın və ...

“Heç bir döyüş ağır itkisiz, yaralısız olmurdu. Atışma zamanı yanıma qrad mərmizi düşdü. Bunun təsirini həmin an hiss etmədim. Lakin nəticədə “qantuziya” aldım. 1992-ci ilin mayında Qarabağa getdim, bir il sonra döyüş bölgəsindən çıxdım. Və Bakıya gəldim. Gəlşimin səbəbi hərbi xidmətə yararsız olmağım idi.

Mənim 3 övladım var, onlarla davrana bilmirəm. Eləcə də həyat yoldaşım. Səbəb müharibədə əsəb sistemimizin pozulmasıdır. Sözü bir dəfə deyirəm, ikinci dəfə deyəndə artıq əsəbləşirəm. Müharibə bitdi, lakin biz döyüşçülərə psixoloji-tibbi yardım olmadı. Həyat yoldaşımın veteran müavinətı kəsildiyi üçün Hərbi Komissarlığa gedib, şikayətimi bildirirəm. Orada mənimlə elə davranırlar ki, elə bil, mən dəliyəm, xəstəyəm. Biz döyüşçülərə dəli gözündə baxırlar. Başlarından edirlər. Artıq biz döyüşçülərə münasibət getdikcə daha da pisləşir. Təəssüflər olsun ki, səhhətimizdəki problemin müharibədə yarandığını anlamırlar...

Bütün bu arzuolunmaz münasibətlərə baxmayaraq yenidən müharibə başlayarsa, mən döyüşlərə qatılmağa hazıram. Çünki, o çətinliyi görümüşəm, müharibənin nə olduğunu bilirəm. Gənclərimizin önündə gedəcəm. İstəməzdim ki, yenə də gənclərimiz düşmən gülləsinə tuş gəlib həyatları ilə vidalaşsınlar, əlil olsunlar, əsir düşsünlər, girov götürülsünlər. Gəncələrə qıymıram. Sülh danışıqları ilə ərazi bütövlüyümüzün təmin olunmasını arzulayıram”.

Qan içində sevgi

“Övladımın 3-ü də atəşkəs elan olunandan sonra dünyaya göz açıblar. Müharibə illərində yeni ailə qurmuşduq və 1 ilə yaxın da orada olduq. Lakin dünyaya uşaq gətirməyi planlaşdırmadıq. Ona görə ki, müharibə ola-ola bunu istəmirdik. Biz yalnız torpaqların azadlığını istəyirdik, vətəni düşünürdük. Bunlara baxmayaraq, qan içində sevmək olur və sevirdik də...

Qarabağ müharibəsində mən gözləmədiyim hadisələrin şahidi olmuşam. Bunları heç zaman yuxuda görməmişəm. Əsirlikdən, girovluqdan azad olan insanların başına gətirilən vəhşiliyi, işgəncəni görəndə tüklərim biz-biz dururdu. Şahidi olduğum bir hadisə hələ də gözümün önündədir. Bu hadisə “28 may” metrostansiyasının yaxınlığında oldu. Ağdamdan Bakıya qatarla gəlirdik. Metrostansiyanın yaxınlığında bir uşaq atasından dondurma istədi. Atası onu qucaqlayaraq ağladı. Hamı onların yanına toplaşıb nə baş verdiyi ilə maraqlandılar. Uşağın anasının həyatına düşmən gülləsi son qoymuşdu. Nənə də həmin vaxt şəhid olib. Ağdam işğal olunanda bu ailə canını yağı düşməndən quratra bilməyib. Ailə evə atılan düşmən topunun nəticəsində məhv olmuşdu. Ata yalnız uşağının həyatını xilas edə bilib və rayonu tərk edib. Bunlar küçədə qalmışdı. Polisə zəng olundu, asayiş keçikçiləri onları yataqxanada otaqla təmin etdilər”.

Uşağını qoyub qaçan analar

“Müharibədə qadınlara münasibət arzuolunan idi. Qadir Bağırovun batalyonunda xidmət edirdik, burada bizə hörmət edirdilər. Köməyimizi bir-birimizdən səirgəmirdik. Bir sözlə müharibə illərində qadınlara hörmət əvəzolunmaz idi. Burada hamı ailə idi, bir-birimizə bacı-qardaş deyirdik. Elə indi də sağları ilə görüşəndə bacı və qardaş olaraq bir-birimizə müraciət edirik.

Yusifcanlı kəndi istiqamətində döyüş gedirdi. Döyüşün tarixini unutmuşam, artıq bu kənd işğal olunma ərəfəsindəydi. Görün vəziyyət necə ağır idi ki, bəzi qadınlar öz canını güc-bəla ilə qurtarmışdı, uşaqlar isə evlərdə qalmışdı. Biz kəndlərə daxil olub qadınları, uşaqları, qocaları kənddən çıxardırdıq ki, düşmən gülləsinin hədəfi olmasınlar. Sakinləri evlərindən çıxardıb Yusufcanlıdan keçən Qarqan çayının yanına yığırdıq. Heç olmazsa təhlükədən uzaq olsunlar deyə...”.

RAMİD

Bizim yol.- 2011.- 26 noyabr.- S. 5.