Avropa Şurasında 12 il...

Azərbaycan özünü Avropa ailəsinin üzvü kimi görə bildimi?

Azərbaycanın Avropa Şurasına üzv qəbul olunmasının 12 ili tamam olur. 2001-ci il yanvarın 25-də ölkəmizin bu nüfuzlu quruma tamhüquqlu üzvlüyü cəmiyyətdə böyük ümidlər doğurmuşdu. İnsan hüquqlarının, siyasi azadlıqların bərpa olunacağına, yerli medianın problemlərinin, məhkəmə sistemindəki çatışmazlıqların qarşılıqlı dialoqla aradan qaldırılması üçün böyük imkanlar vəd olunurdu.

Avropa Şurasına üzvlüyə hakimiyyətlə yanaşı ölkə müxalifətinin əsas siyasi qüvvələri də imza atdı.

Bəs ötən illərdə nə baş verdi? Azərbaycan cəmiyyətinin bu quruma üzvlükdən gözləntiləri özünü doğrultdumu?

Xatırladq ki, Azərbaycan Avropa Şurasına qoşularkən üzərinə 14 məsələ ilə bağlı öhdəlik götürdü. Bu öhdəliklər ölkənin fundamental problemlərin həllini nəzərdə tuturdu. Azərbaycan hökuməti qanunvericlikdə ciddi dəyişikliklər həyata keçirməli, normal seçki sistemi formalaşdırmalı, Ombudsman institutu təsis etməli, mediada pülüralizimi, ictimai TV yaratmalı siyasi məhbus probleminin həll etməli, alternativ hərbi xidmət haqqında qanunu qəbulunu, Qarabağ münaqişəsinin yalnız sülh yolu ilə həllini, müstəqil məhkəmə hakimiyyətinin təmin olunmasını həyata keçirməyi üzərinə götürmüşdü.

Hər bir öhdəliyin icra vəziyyəti ilə bağlı qəzetimizin növbəti sayında geniş araşdırma yazıları dərc edəcəyik. Bu yazıda ümumi şəkildə öhdəliklər arasında prinsipial hesab etdiyimiz məsələlərin icra vəziyyətinə nəzər salmaq istərdik.

İTV Avropa Şurasının görmək istədiyi televiziya kanalıdırmı?

Azərbaycan Avropa Şurasının üzvü olaraq, dövlət televiziyasının ləğvi və onun yerində İctimai Kanal yaradılması barədə öhdəliyə imza atdı. İTV-nin yaranmasından sonrakı proses göstərdi ki, Azərbaycan nəinki, dövlət televiziyasını ləğv etdi, onu saxlamaqla bərabər İTV-nin timsalında hakimiyyət maraqlarını ifadə edən daha bir telekanal yaradıldı. Beynəxalq qurumların Azərbaycanda ifadə azadlığnın durumu ilə bağlı hesabatlarında İTV daha çox rəsmi xəbərləri yayan KİV kimi təqdim olundu. Reportyorların Azadlğı və Təlhükəsizliyi İnstitunun ötən prezident seçkilərində İTV-nin «Xəbərlər» proqramı ilə bağlı apardığı monitorinqdə yayılan xəbərlərin daha çox rəsmi və xarici xəbərlər olduğu üzə çıxdı. İTV ictimai maraqların ifadəçisi kimi yaradılan bu telekanalda cəmiyyət üçn xüsusi əhəmiyyət kəsb edən mövzular debatlar səviyyəsində müzakirə edilmədi.

Seçki Məcəlləsi niyə təminatlı qanunverici bazaya çevrilmədi?

Hər bir seçkinin nəticəsinin ictimai etimada əsaslanması üçün vacib şərtlərdən biri təminatlı qanunverici bazanın olmasıdır. Bu məqsədlə Avropa Şurası Azərbaycan hökuməti qarşısında Seçki Məcəlləsinin qəbulu ilə bağlı xüsusi öhdəlik götürdü. Bu gün hökumət və parlament rəsmiləri Azərbaycanın öhdəliklərini vicdanla yerinə yetirdiyini bəyan edirlər. Doğrudur, Seçki Məcəlləsi qəbul edildi. Amma bu sənədin qəbulu zamanı Azərbaycan hökuməti ilə Avropa Şurasının Venesiya Komissiyası arasında ciddi mübahisələr oldu və irəli sürülən tövsiyyələrin böyük əksəriyyəti qəbul edilmədi. Xüsusilə, seçki komissiyalarının formalaşdırılması məsələsində yerli və beynəxalq ictimaiyyətin rəyi nəzərə alınmadı. Bu gün də Avropa Şurası, ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosu Azərbaycandan seçki qanunverciliyində ciddi islahatlar tələb edir. Yəqin ki, prezident seçkiləri ərəfəsində bu çağırışlar daha da davamlı hala çevriləcək.

Məhkəmə-hüquq islahatları

Hər bir cəmiyyətin demokratikliyini şərtləndirən amillərdən biri azad məhkəmə sisteminin olmasıdır. Azərbaycan Avropa Şurasına daxil olandan sonra məhkəmə-hüquq islahatına başladığnı bəyan etdi. Hakim korpusunun test yolu ilə formalaşdırılması yönündə atılan addımlar bu sahənin uğurları kimi təqdim olunsa da reallıqlarımız başqa şeyləri deyir.

Hakim korpusunun yazılı test imtahanından keçməsi müsbət addım olsa da hakim olmaq üçün bu yetərli sayılmır. Qeyd edək ki, yazılı test imtahanından sonra ikinci mərhələ-Şifahi müsabiqə mərhələsi gəlir ki, bu hakim olmaq istəyənlər üçün arzuolunan hal deyil.

Azərbaycan Avropa Şurasına üzv qəbul ediləndən sonra həm də ölkə 1200 namizəd arasında ilk üçlüyə düşən tanınmış hüquqşünaslar sonradan şifahi müsabiqədən “keçə” bilmirlər.

Həmçinin, ötən illər ərzində məhkəmə sisteminin fəaliyyəti bu orqanın azad olmadığnı da göstərib. Statistikaya görə, Azərbaycandan ildən-ilə Avropa Məhkəməsinə göndərilən şikayətlərin sayının artması da məhkəmələrdə bir çox vətəndaşların iddialarının ədalətli araşdırılmadığını göstərir.

Konstitusiya təminat verir amma...

Azərbaycan Avropa Şurasın üzvü olaraq, vətəndaşlara Konstitusiya, qanunlarla, habelə beynəxalq konvesiyalardan irəli gələrək verilmiş hüquqlarına təminatı da üzərinə götürüb. Buraya siyasi azadlıqlardan tutmuş, mülkiyyət və bir sıra fündamental hüquqlar aiddir. Müşahidəçilər hesab edir ki, vətəndaşların sərbəst toplaşmaq azadlığı son 7 ildə daha da pisləşib. Monitorinqlər göstərir ki, 2005-ci ilə qədər Bakının mərkəzinə yaxın ərazilərdə sərbəst toplaşma qismən təmin edilirdisə, son 7 ildə bu hüquq tamamilə qadağan edilib.

Ötən illər ərzində Avropa Şurasının baş katibi, İnsan hüquqları üzrə komissarı, Monitorinq Komitəsinin rəhbərliyi və həmməruzəçiləri Azərbaycan hökumətinə bununla bağlı xatırlatmalar edib.

İndiyədək azad toplaşmaq hüququndan yararlanmaq istəyən onlarla müxalif fəallar həbs edilib və məhkəmə qərarı ilə barələrində uzun müddətli azadlıqdan məhrumetmə cəzası kəsilib.

Bu həm də Azərbaycan hökumətinin ölkədə siyasi məhbuslar olmayacağına dair öhdəliyinin də yerinı yetirilməməsi deməkdir. İllərdir ki, Azərbaycanla Avropa Şurası arasında siyasi məhbus məsələsi ilə bağlı mübahisələr davam edir. Müşahidələrə göstərir ki, siyasi məhbus mövcudluğunu inkar edən hökumət ancaq Avropa Şurasının təkidlərindın sonra onların bir qismini azadlığa buraxmağa razılaşır.

Həbslərin davamlılığı isə Azərbaycanda siyasi məhbus probleminin birdəfəlik həllinə imkan vermir. Vəziyyət o həddə çatıb ki, artıq Avropa Şurası Azərbaycandakı siyasi məhbuslarla bağlı xüsusi məruzəçi təyin edib.

Ombudsman təsisatının da yaradılması da öhdəliklər sırasında olub. Azərbaycan bu öhdəliyə əməl edərək, İnsan Hüququları Üzrə Müvvəkkili fəaliyyətə başlasa da qonşu Gürcüstandan fərqli olaraq, Ombudsman müstəqil deyil.

Korrupsiya ilə mübarizə effektlidirmi?

Azərbaycanda korrupsiya ilə mübarizə də öhdəlikılər sırasına aiddir. Bu məsələ ilə bağlı Prezident Yanında Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə üzrə Komissiya yaradılıb. Bundan başqa Baş Prokuror Yanında da Korrupsiya cinayətlərini araşdıran xüsusi idarə fəaliyyət göstərir. Amma ictimaiyyət Azərbaycan hökumətinin korrupsiyaya qarşı mübarizədə səmimi olmadığı qənaətindədir. Hökumətbir qayda olaraq aşağı ranqlı məmurların həbsini korrupsiyaya qraşı mübarizənin məntiqi nəticəsi kimi dəyərləndirir.

Pərviz Həşimli

Bizim Yol.-2013.-8 yanvar.-S.13.