“Biz təqlidçi deyil, milli ruhlu

rəssamlar yetirməliyik”

Ağaəli İbrahimov: “Elə rəsm əsərlərimiz var ki, özümüz xəbərsizik,

amma xarici ölkələrin muzeylərini, əcnəbilərin evlərini bəzəyir”

(Əvvəli ötən sayımızda)

- Ağaəli müəllim, Azərbaycanda hansı janrda çəkilmiş əsərlərə tələbat var?

- Maraqlı sual verirsiniz. Sizin üçün bir müqayisə aparım, hər şey aydın olacaq: Fransanın paytaxtı Parisdə insandan çox qaleriya var. Son zamanlar Bakıda qaleriyaların sayı artır. Bu da onu göstərir ki, rəngkarlığa maraq artır. Adətən azərbaycanlılar mədəniyyət sahəsində daha çox musiqiyə maraqlı olublar: muğamı sevirlər, poeziyanı sevirlər. Demək olar ki, bizdə rəngkarlıq məktəbi inqilabdan sonra yaranıb. Əzim Əzimzadə, Mikayıl Abdullayev Azərbaycanda rəssamlıq sənətini yaradıblar.

Əzimzadə Azərbaycan karikatura sənətinin banisidir. O, öz əsərlərində mənfi surətləri gah kəsərli yumor, gah yumşaq kinayə ilə kəskin satira atəşinə tuturdu. Çəkdiyi "İt boğuşdurma", "Kişi arvadını döyür", "Varlı evində toy", "Su üstündə dava", "Köhnə bakılılar" kimi əsərlərində müxtəlif sosial təbəqələrə məxsus tiplərin iç üzünü açaraq qadın hüquqsuzluğuna, ədalətsizliyə qarşı çıxış edirdi. Bu mənada, o dövrdə cəmiyyətdəki sosial ədalətsizlikləri özündə daha qabarıq əks etdirən "Köhnə Bakı tipləri" və "100 tip" əsəri xüsusilə təqdirəlayiqdir.

Mikayıl Abdullayev professor, SSRİ rəssamlıq akademiyasının akademiki, Cəvahirləl Nehru adına beynəlxalq, Azərbaycan SSR dövlət və başqa mükafatların laureatıdır. Rəsmlərində daha çox 1941-1945-ci illərdə kənd əməkçilərinin payına düşən, ağır, narahat, keşməkeşli həyatını əks etdirən Abdullayevin, "Çəltikçi qızlar" monumental lövhəsi XX əsrin qadınının zəngin mənəvi cizgilərini əks etdirir. O, "Abşeronlu qadın", "Çəltik əkən qızlar" rəsm əsərlərin müəllifidir. Sovet hakimiyyəti dövründə 16 respublikanın ümumi sərgisi olurdu, rəssamların məktəbi olurdu, öz sərgilərdi olurdu və s.

Azərbaycanda rəngkarlıq sənəti Bəhruz Kəngərli ilə başlayır. O, boyakar və qrafik sənətinin öndə gedənlərindəndir. Azərbaycan təsviri sənətində realist dəzgah boyakarlığının təşəkkülü, portret və mənzərə janrlarının formalaşması Kəngərlinin adı ilə bağlıdır. Deməyim odur ki, Azərbaycanda rəssamlıq sənəti və məktəbi var. Bu gün onu inkişaf etdirmək lazımdır.

Yaxın keçmişdə prezident İlham Əliyev biz rəssamlarla görüşdü. O, bizə bildirdi ki, rəssamlıq sahəsini də əhatə edən dövlət proqramı var. İcra olunur da. Proqramda incəsənətin xarici ölkələrdə təbliği də nəzərdə tutulub.

O ki qaldı sizin suala... Konkret cavab verim ki, rəsm əsərlərinin alınması Azərbaycanda məşhur deyil. Janrından asılı olmayaraq əsərlərə maraq azdır. Deyim ki, xarici ölkələrdə bizim əsərləri alırlar. Azərbaycan rəssamlarının portret, mənzərə, məişət və natürmort janrlarında çəkdikləri lövhələr müasir Azərbaycan rəssamlığının qiymətli əsərləri olaraq dünyanın mötəbər sərgi salonlarında, rəsm qalereyalarında və incəsənət muzeylərində uğurla nümayiş etdirilir, müxtəlif dövlətlərin muzeylərində və ayrı-ayrı şəxslərin kolleksiyalarında saxlanılır. Mən iş adamları ilə söhbət edəndə onlara deyirəm ki, Azərbaycan rəssamlarının əsərlərini alın. Sonradan onu sizdən dövlət baha qiymətinə alacaq. Müəyyən sənətkarlar var ki, onlar Azərbaycanda tanınmır. Amma əsərləri xarici ölkələrin muzeylərində, əcnəbi vətəndaşların evlərində asılıb, o yerləri bəzəyir. Axı rəssamlıq insanın mənəvi aləmindəki duyğuları cəmiyyətlə bölüşməyin ən maraqlı, ən gözəl yoludur.

Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının katibi olduğumdan məlumatım var ki, Fransa və Türkiyə səfirlikləri bizim rəssamlarla maraqlanır, tez-tez rəssamlarımızın sərgisini təşkil edirlər. Mən arzulayıram ki, rəssamlıq sənətimiz inkişaf etsin, amma öz kökü üstündə bitsin. Əsərlərimiz milli olsun. Mən bu sözü əsassız demirəm. Xarici ölkələri gəzirik, qaleriyalarda, sərgilərdə oluruq, baxırıq ki, hər bir xalqın əsəri millidir, özününküdür, özününkünü yaradıb. Müasirləşək o demək deyil ki, Avropa rəssamı nə çəkirsə, biz də onu çəkməliyik. Bu təkrarçılıq olar. Avropalı Azərbaycanda keçirilən sərgidə milliliyi görməyəndə bu ona maraqsız olur və deyir: “Bu əsərlərə Parisdə, Romada olan sərgilərdə də baxa bilərdik”. Biz milliliyimizi qorumalıyıq, bizi fərqləndirən də budur. Üzeyir Hacıbəyovun ölənə yaxın 3 fikri var idi. Onlardan biri də bu idi: “Musiqinizdə xalq mahnısından, muğamdan istifadə edin!”.

-Səhv etmirəmsə, Sizin podaqoji fəaliyyətiniz də var...

-Bəli, mən pedaqoji fəaliyyətlə də məşğulam. Tələbələrim var. Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının müəllimiyəm. Bilirsiniz ki, bu təhsil ocağı ali təhsil mərkəzlərindən biridir. Ali rəssamlıq təhsilinin tələblərinə uyğun məzmun və keyfiyyət hazırlığını təmin edən, respublikada bütün təsviri sənət növləri üzrə professional kadrlar hazırlayan yeganə ali təhsil müəssisəsidir. Mən tələbələrlə söhbətimdə də deyirəm ki, əsərlərinizi milli ruhda çəkin. Özünüz olun. Avropanın üslübunu avropalı onsuz da çəkir. Sən Azərbaycanı çək ki, ondan fərqlənəsən. Amma nə edək ki, tələbələrin hamınısı dediklərimizə əməl etmir. Avropa rəssamlarının istiqamətində əsərlərini işləyirlər. Mən tələbələrdən narazı deyiləm, hər kəsin öz taleyi var. Amma istəyirəm ki, öz istiqamətləri olsun, milli olsunlar. Mən Toğrul Nərimanbəyovu sevirəm. Niyə? Bu adam Azərbaycanda yaşamasa da, Azərbaycanla nəfəs aldı. Onun yaradıcılığı millidir. Elə bilərsiniz ki, o, Azərbaycandan başqa heç yerdə olmayıb. Bu adam Rusiyada, Litvada, Fransada uzun illər yaşadı. Elə Parisdə də vəfat etdi. Onun əsərlərinə baxan bilir ki, bunu azərbaycnlı rəssam çəkib. Adını bilməyə də bilər, amma əsərin müəllifinin azərbaycanlı olduğunu bilir, hiss edir. Onun fərdi üslubunu müəyyən edən başlıca xüsusiyyətlər dekorativ Azərbaycan incəsənətinə xas rəng harmoniyası və müasir dünya incəsənətinin yeni istiqamətləri ilə sıx bağlı olub. İnsanların daxili aləminin ən incə çalarlarınadək təsvirini verən portretləri bu janrda yaradılmış əsərlər içərisində öz orijinallığı, bədii forma kamilliyi və novatorluğu ilə seçilib. Təzad və şərtiliyi, ənənəvilik və müasirlik kimi müxtəlif yanaşmaları öz əsərlərində harmonik şəkildə əks etdirib. Ayrı-ayrı tamaşalara verdiyi bədii tərtibatlarla Azərbaycan teatr rəssamlığının dəyərli nümunələrini yaradıb. Monumental boyakarlıq və divar rəssamlığı janrında işlənmiş tabloları xəlqilik ruhu ilə seçilərək böyük estetik təsir qüvvəsinə malikdir. Yəqin bilirsiniz ki, Toğrul Nərimanbəyov SSRİ və Azərbaycan Respublikasının Dövlət mükafatları laureatı, SSRİ-nin və Azərbaycanın xalq rəssamı, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü idi.

-Sizin adınız kino rəssamları kateqoriyasında çəkilir. Teatr üçün rəsm əsərləri çəkmək istərdinizmi?

-Bəli, mən kino rəssamı olaraq tanınıram. 1998-ci ildə çəkilmiş “Məhəbbətin hökmü”, 2000-ci ildə çəkilmiş “Sifarişçi”, 2009-cu ildə çəkilmiş “Sonuncu dərviş” filmlərinin rəssamıyam. Bu filmlər haqqında qısa məlumat verim. “Məhəbbətin hökmü” filminin məzmunu belədir. Film küçə qadınının həyatından bəhs edir. Film türk yazıçısı Suat Dərvişin “Fosforlu Cevriyə” əsəri əsasında çəkilib. Əsərdə hadisələr İstanbulda cərəyan edir. Ancaq filmdə hadisələr qeyri-müəyyən bir yerdə baş verir.

“Sifarişçi” filmində ağır xəstəliyə düçar olan bir nəfər ağrılara dözməyib öz ölümünə qərar verir. Lakin killer onu qətlə yetirməyə hazırlaşdığı son anda xəstə fikrindən daşınır. Beləliklə də yaşamaq yanğısı, həyatın gözəlliyi ölümə qalib gəlir.

Rəssamı olduğum “Sonuncu dərviş” filmi isə dahi Azərbaycan rəssamı Səttar Bəhlulzadənin həyat və yaradıcılığından bəhs edir. Burada onun 3 həyat dövrü - uşaqlıq, gənclik və ahıl dövrləri əks etdirilib. Film Azərbaycan rəssamı Səttar Bəhlulzadənin 100 illiyi ilə əlaqədar olaraq çəkilib. Məlumat üçün deyim ki, həmin filmdə rəssamın heç yerdə sərgilənməyən Moskvadakı 200-ə yaxın əsəri nümayiş olunub. Səttar Bəhlulzadənin 300-ə yaxın işini filmə mən təqdim etmişəm. Filmin ssenari müəllifləri Ələkbər Muradov, Əhməd Orucoğludur. Filmin quruluşçu rejissoru Ələkbər Muradov, rejissorlar isə Murad Muradov ilə Olqa Şabanovadır.

Səttar Bəhlulzadə Azərbaycan rəssamlıq məktəbinin ən görkəmli nümayəndələrindən biridir, Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycanın xalq rəssamı, Azərbaycan Dövlət mükafatı laureatıdır. Bəhlulzadənin gərgin yaradıcılıq axtarışlarının məhsulu olan "Xəzər üzərində axşam", "Xəzər gözəli", "Əbədi məşəllər", "Kəpəzin göz yaşları", "Vətənimin baharı", "Azərbaycan nağılı", "Suraxanı atəşgahı" , "Əfsanəvi torpaq", "Şahnabat", "Naxçıvan. Axşamçağı Ordubad bağlarında", "Vətənimin baharı", "Bakıda atəşfəşanlıq", "Qudyalçay vadisi", "Qızılbənövşəyə gedən yol", "Suraxanı atəşgahı, "Əmircan", "Neft daşları", "Şamaxı üzümlükləri" və s. əsərləri əsas yer tutur.

Mənim kino üçün çəkdiyim rəsm əsərləri mövcud olsa da, teatr üçün olmayıb. Deyim ki, istəmişəm də. Mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəz Qarayev bizimlə görüşəndə də biz rəssamlara təklif etdi ki, rəssamalarımız teatr üçün əsərlər çəksinlər. Rəssamlar teatrla əməkdaşılıq etsinlər. Teatr vəhtəd sənətdir. Teatr gözəl sənətdir. Canlı sənətdir. Deyim ki, universitetə daxil olmaq üçün o vaxt gərək idi ki, hardasa işləyəsən. Mən kinostudiyada işlədim. Teatr rəssamlarını barmaqla saymaq olar. O vaxt nazirlə görüşəndə gənc rəssamları çağırdıq ki, teatrla işləsinlər. Elə işə də qəbul olundular.

Ramid İBRAHİMOV

Bizim Yol.- 2014.- 17 iyun.- S.13.