Ceyranların təbii miqrasiya yolları

Raqub Mirzəyev: “Heyvanların cütləşmə

dövrü iqlim şəraitindən çox asılıdır”

(Əvvəli ötən sayımızda)

Şirvan Milli Parkının ərazisində su mənbələri əsasən Çala gölü, Şirvan kollektorları və onlardan ayrılan arxlar və dənizin sahil xətlərinə yaxın hissəsidir. Burada suyun tərkibində duz az olduqda (1litrdə 9-14 q duz) ceyranlar üçün içməli olur. Bundan başqa qış aylarında heyvanlar qardan da istifadə edirlər.

Əlverişli hava şəraitində efemerlərin toxumları adətən payızda (oktyabr, noyabr) cücərir və cücərmə mərhələsində qışlayır. Bu cücərtilərin bir hissəsi qış düşənədək inkişaf edir və müəyyən vegetativ kütlə verir ki, bu ceyranların qış fəsli üçün yem bazasının 20-25%-ni təşkil edir. Efemerlər yazın sonuna yaxın (may ayının ortaları) quruyur. Erkən yazda (martın axırları) havaların istiləşməsilə əlaqədar efemerlərin bir hissəsi çiçəkləyir və toxum verir, bu da ceyranların qidasının əsas hissəsini təşkil edir. Məsələn, soğanaqlı qırtıcın inkişafı payızda gedir. Heyvanlar onların soğanağından çox həvəslə istifadə edirlər.

Yay dövründə quraqlığın başlanması və yüksək temperaturun təsirindən efemer və efemeroidlər quruduqdan sonra torpaq çılpaqlaşır. Bu dövrdə vegetasiyanın yalnız yovşan, müxtəlif şoran bitkiləri davam etdirir. Bu zaman ceyranların qidasının əsas hissəsi həmin bitkilərin payına düşür.

“Həyəcan zamanı ceyranlar

elə vəziyyətdə dururlar ki...”

ETSN rəsmisinin sözlərinə görə, ceyranların döl dövrü noyabr-dekabr aylarında davam edir və 5-6 aydan sonra 1, 2 və ya 3 bala verirlər. Balalama dövrü aprel-iyun aylarında davam edir: “Mart-aprel aylarında boğaz dişi heyvanlar sürüdən ayrılır. Aprel-may aylarında ceyranlar tək-tək və yaxud kiçik dəstələr şəklində yaşayır. Tək-tək heyvanlara adətən may ayında-doğumdan sonra təsadüf olunur, onlar öz sürülərin tərk edir və 3-4 gündən sonra yenidən həmin dəstələrə birləşir. İyun-iyul aylarında ana ceyranlar öz balaları ilə erkəklər olan sahələrə köçürlər. Erkək ceyranlar yaz-yay aylarında tək-tək, bəzən xırda dəstələr şəklində, gecələr isə tək yaşayırlar.

Yayın axırı və payızın əvvəllərində onlar xırda dəstələr halında yaşayır, payızda isə böyük sürülər əmələ gətirirlər. Erkəklərdə spermotogenez prosesi bir yaşında başlanır, lakin intensivlik çox aşağı olur. Cinsiyyət yetişkənliyi 17-18 ayında baş verir. Müəyyən edilmişdir ki, ceyranlarda iki dövrdə yüksək cinsiyyət aktivliyi olur, yazda aprel ayında və payızda oktyabr, noyabr aylarında. Lakin yazda spermotogenez reproduktiv olmur. Yazda mayalanma çox nadir hallarda olur. Sentyabr-oktyabr aylarında erkək ceyranlarda hövrə gəlmə əlamətləri özünü biruzə verir. Onlar bu vaxt az dincəlib çox otlayırlır, bir-biri ilə oynayır və dalaşırlar.

Ceyranların cütləşmə dövrü iqlim şəraitindən, havadan, coğrafi şəraitdən və dişi ceyranların sayından asılıdır. İstər tək, istər xırda, istərsə də böyük sürülər şəklində olan ceyranlar təhlükə hiss edərkən qulaqlarını şəkləyir, ayaqlarını yerə döyür və qaçmağa başlayır. Həyəcan zamanı ceyranlar elə vəziyyətdə dururlar ki, digər ceyranları da xəbərdar edə bilsinlər. Dişi ceyran təhlükə hiss etdikdə otlamır, başını yuxarı qaldırıb qulaqlarını şəkləyir və quyruğunu tez-tez oynadır. Təhlükə yaxınlaşdıqda qabaq ayaqlarını yerə vurur. Bu zaman ceyran quyruğunu yuxarı qaldırıb, başını aşağı əyir, dörd ayağı ilə yuxarı, qabağa tullanıb qaçır. Qaçan heyvanın arxasında olan ağ “güzgü” arxadan gələn heyvanlar üçün siqnal rolunu oynayır. Ceyranlar qışda qaldıqları ərazidə iz qoyurlar, qabaq dırnaqları ilə torpağı cızırlar”.

“Qızılqaz” gölünün əhəmiyyəti

R.Mirzəyev qeyd etdi ki, Milli Park ərazisində 4 ha sahəsi olan “Qızılqaz” gölü var: “Gölün bitki örtüyü ceyranların diqqətini cəlb edir və ayrı-ayrı kiçik ərazilərdə 10-15 başdan ibarət sürülər olur. Yayda saksaul kolları arasında, yaşıl olmayan yerlərdə isə dənizə yaxın ərazidə, parkın şimal və qərb sahillərində, şirin su mənbələri yaxınlığında məskən salırlar. Payız və qış aylarında Parkın cənub hissəsinə doğru dənizin sahillərinə köçürlər. Bir çox ceyranlar saksaul sahələrində məskən salır. Qışda soyuqdan və qardan qorunmaq üçün hündür kolların altında daldalanırlar. Ərazidə ceyranların təbii miqrasiya yolları əlverişlidir, əsasən geniş ərazilərdə hündür kolların arası ilə qumsal yerlərlə miqrasiya edir. Bu da onların narahatlıq faktorlarından müdafiə olunmasına imkan verir. Həm də islanmış qum üzərində ayaq izləri qaldığından bu onların əvvəlki yerlərinə qayıtmasını asanlaşdırır”.

Qanunsuz ovçuluqla mübarizə

Qeyd edək ki, bir zamanlar ceyranların sayının azalmasına qanunsuz ovçuluq halları da ciddi təsir göstərirdi. Lakin sonradan bu sahədə qanunvericilik sərtləşdirildi və prosesin qarşısı xeyli dərəcədə alındı. Hazırda Azərbaycan Respublikasında ovçuluq fəaliyyəti "Ovçuluq haqqında" Azərbaycan Respublikasının qanunu ilə tənzimlənir. Bu Qanun Azərbaycan Respublikasının ərazisində ovçuluğun və ovçuluq təsərrüfatlarının təşkilinin, onların fəaliyyətinin həyata keçirilməsinin, habelə ov obyektlərinin mühafizəsinin artırılmasının və istifadəsinin hüquqi əsaslarını müəyyən edir. Bu qanunun tətbiqi ilə əlaqədar Nazirlər Kabineti tərəfindən 27 yanvar, 2005-ci il tarixli, 10 nömrəli qərar verilib. Qərarda göstərilir ki, "Ovçuluğun həyata keçirilməsinə və ovçuluq təsərrüfatlarının aparılmasına aid edilən, təbii sərbəstlik və yarımsərbəst şəraitində yaşayan, habelə ayrı-ayrı hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən yetişdirilib artırılan vəhşi heyvanların məskunlaşdığı torpaq sahələri, meşə, digər bitki və su ilə örtülü olan təbiət əraziləri ov yerləridir. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada ovu həyata keçirən şəxslər tərəfindən tutulmuş və vurulmuş vəhşi heyvanlar, onların dəriləri, dəri örtükləri, buynuzları, əti və digər hissələri ov məhsulları hesab olunur.

Qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada ovlanmasına icazə verilmiş təbii sərbəstlik və yarımsərbəst şəraitində xüsusi ayrılmış yerlərdə yaşayan, habelə ayrı-ayrı hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən yetişdirilib artırılan vəhşi heyvan növləri ov obyekti sayılır. Vəhşi heyvan növlərinin ov obyektinə aid edilməsi və ovlanma limitləri, həmçinin əhalinin sağlamlığını mühafizə etmək və təhlükəsizliyini təmin etmək, kənd təsərrüfatı və ev heyvanlarını xəstəliklərdən qorumaq, heyvanlar aləminə, onların yaşayış mühitinə və iqtisadiyyata zərər vurulmasının qarşısını almaq məqsədilə ayrı-ayrı yırtıcı heyvan növlərinin vurulması limitləri Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilir. Ov obyektinə aid edilmiş vəhşi heyvanları yetişdirib ov yerlərinə buraxan təsərrüfat subyektləri Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin müəyyən etdiyi qaydada ov etmək üçün icazə verə bilər. Ovçuluq fəaliyyəti Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən ovçuluq üçün ayrılmış ov yerlərində ovçuluq bileti və üzvlük bileti əsasında verilmiş ov etmək üçün icazəyə müvafiq olaraq həyata keçirilir. Ovçuluq bileti ovçuluq fəaliyyətini həyata keçirmək üçün hüquqi sənəddir. Ovçuluq fəaliyyətini həyata keçirmək üçün ovçuluq bileti və ov etmək üçün icazəsi olan fiziki şəxs ovçu sayılır.

Qərarda həmçinin göstərilir ki, Respublika ərazisində ov mövsümünün başlanmasını və müddətini Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi müəyyən edir və bu barədə kütləvi informasiya vasitələri ilə əhaliyə məlumat verilir. Ov obyektinə aid edilən vəhşi heyvanların ayrı-ayrı növlərinin ov mövsümündə tutulmasının və vurulmasının norması (sayı) Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilir. Ov mövsümündə ov edilməsinə ərazinin epizodik durumundan asılı olaraq Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilən günlərdə yol verilir. Ovçulara ovun yalnız bu günlər ərzində ov obyektlərinin hər növünə ayrıca verilən ov etmək üçün icazədə göstərilən normaya uyğun ov etməyə icazə verilir. Ov etmək üçün icazədə ov obyektlərinin növü, ovlama üsulu və yeri, norması (sayı), ovun vaxtı, icazənin müddəti və şərtləri göstərilir. Ov etmək üçün icazədə göstərilən normada (sayda) əldə edilən ov məhsulları ovçulara məxsusdur. Göstərilən normadan (saydan) artıq əldə edilən ov məhsulları ovçulardan geri alınır və onlara qarşı qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada müvafiq tədbirlər görülür.

ÜMİD

Bizim Yol.- 2015.- 19 sentyabr.- S.13.