Multikulturalizm

Azərbaycanın yaşam tərzidir

Azərbaycan tarix boyu çoxmillətli ölkə olub. Əsrlər boyu bu qədim diyarda müxtəlif xalqların nümayəndələri dinc və bərabər yaşayıb, Odlar Yurdu müxtəlif xalqlara əsl ana torpaq, ana yurd olmağı bacarıb. Buna görə də bu gün dünyada səsləndirilən və hətta bəzilərinə yeni termin kimi çatan multikulturalizm ideyaları əslində əsrlərdir Azərbaycan torpaqlarında mövcud olmuş bir həqiqətdir və bu gündəlik yaşam tərzinin bir parçasıdır.

Multikulturalizm eyni bir ölkədə yaşayan müxtəlif xalqların nümayəndələrinin mədəniyyət hüquqlarını tanıyan humanist dünyagörüşü və ona uyğun olan siyasətdir. Polietnik dövlət olan Azərbaycan Respublikasında xalq, böyük əksəriyyəti təşkil edən azərbaycanlılardan və bir sıra milli azlıqlardan, tarixən öz vətənləri olmamış udinlər, ingiloylar, qrızlar, xınalıqlar, buduqlar, tatlar, talışlar, ləzgilərdən, həmçinin öz tarixi vətənləri olan ruslar, ukraynalılar, belaruslar, kürdlər, yəhudilər, yunanlar, almanlar və tatarlardan ibarətdir.

Azərbaycan müxtəlif millətlərə çox rahatlıqla qucaq açdığı kimi , bu ölkədə yaşayan insanların öz dini inanclarını yaşamasına da rəvac verib, yardımçı olub. Bir müsəlman ölkəsi olaraq heç kimə öz dini adət- ənənələrini açıq- aşkar yaşatmaq və təbliğ etməyə qadağalar qoymayıb bundan narahatçılıq duyulmayıb. Hələ orta əsrlərdə Hindistandan atəşpərəst zəvvarlar Atəşgah məbədinə öz dini ayinlərini yerinə yetirməyə gələrdilər. Uzaq Şərq ölkəsindən gələn bu insanların karvanları burda məmnuniyyətlə qarşılanır, qonq edilir, ticarət əməkdaşlığı qurulurdu. Bu fikirləri bir sıra tarixi faktlar da sübut edir.

“Bakı unikal şəhərdir. Artıq uzun müddətdir ki, burada müsəlman məscidi və atəşpərəst məbədi, katolok kilsəsi və sinaqoq, pravoslav məbədi və kirxa yanaşı mövcuddur. Onların coğrafi yaxınlığı faktı belə, yüksək tolerantlıq şəraitində birgə fəaliyyətin mümkünlüyünü nümayiş etdirir və hər bir dinin əsas dəyərlərinin ümumbəşəri dəyərlərlə üst-üstə düşdüyünü təsdiq edir.”,- deyə Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyeva bildirib.

Müasir dövrün reallıqları və tələblərini nəzərə alan Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin 11 yanvar 2016-cı il tarixli Sərəncamı ilə 2016-cı il Azərbaycanda “Multikulturalizm ili” elan edildi. Ümumiyyətlə , Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsindən (DQİDK) bildirilib ki, ölkədə dini qurumların yenidən dövlət qeydiyyatına alınması prosesi başlayandan, yəni 1 sentyabr 2009-cu il tarixdən indiyədək ümumilikdə 597 dini qurum icma qeydiyyatdan keçib və hazırda fəaliyyətini davam etdirir. Qeydiyyatdan keçən dini icmaların 576-sı müsəlman, 21-i isə qeyri-müsəlman dini icmalarıdır. Onlardan 12-si xristian, 6-sı yəhudi,1-i krişna,2-i bəhai dini icmalarıdır. (Qeyri-ənənəvi din və təriqətlərə misal olaraq Yehova şahidlərini, Nehemiyanı, Mədh kilsəsini, Həyatverici lütfini, Beynəlxalq Krişna şüurunu, Bəhai,  Novoapostol kilsəsi,  Yevangelxristianları icmasının adını çəkmək  olar).

Azərbaycanda yaşayan hər kəsin hüquqları “Dini etiqad azadlığı haqqında” qanun maddəsi ilə qorunur və tənzimlənir.Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi yaradılıb və quruma rəhbərlik Azərbaycan Respublikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə dövlət müşaviri Kamal Abdullaya tapşırılıb. 2016-cı ildə Azərbaycanın tolerantlıq və multikulturalizm ideyalarını dünyaya təbliğ etmək yönündə bir xeyli iş aparıldı. Dünyanın müxtəlif ali məktəblərində Azərbaycanın multukulturalizm modeli tədris olundu və bu missiya davam etməkdədir. Ölkəmizdə açılan yay və qış məktəblərinə gələn xarici tələbələr bu reallığı öz gözləri ilə görmək imkanı əldə etdilər.

Ötən əsrin 80-ci illərinin sonundan etibarən Sovet İttifaqının süquta uğrması prosesində millətlərarası ədavət post -sovet məkanındakı bütün respublikalar kimi Azərbaycandan da yan keçmədi. Bununla belə, azərbaycanlılar və bu torpağın çörəyini yeyən bütün millətlər əlbir olmağı bir olmağı həmrəy qalmağı bacardılar. Ermənilər istisna olmaqla. Artıq 20 ildən artıq müddətdə davam edən Dağlıq Qarabağ müharibəsinə baxmayaraq Azərbaycan bu gün də öz toleant mövqeyini dünyaya nümayiş etdirir. Ölkəmizdə hətta ermənilərə məxsus tarixi dini abidələr qorunur. Dövlət başçısının da dediyi kimi, “Pravoslav və katolik kilsələr, sinaqoqlar, atəşpərəstlər məbədi bizim mədəni irsimizin tərkib hissəsidir və biz bununla fəxr edirik”.

Bakı və Azərbaycanın yepiskopu Aleksandr İşelin fikrinə görə, Şərqlə Qərb, Şimalla Cənub arasında körpü olan Azərbaycan zəngin təbii resurslarla bərabər, tolerant bir ölkədir. Azərbaycanın tolerantlıq sahəsində təcrübəsi dünya ölkələri tərəfindən öyrənilməlidir: “Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev 2016-ci ili “Multikulturalizm İli “elan etməsi Azərbaycanda tolerantlığa və multikulturalizmə verilən qiymətin bariz nümunəsidir.  Azərbaycanda müxtəlif mədəniyyətlər cəmləşib, burada müxtəlif dinləri təmsil edın nümayəndələr heç bir maneə olmadan rahat yaşaya və fəaliyyət göstərə bilir. Vaxtilə multikulturlizm deyilən sözü tanımırdıqsa, hazırda bu söz beynəlxalq terminə çevrilib. Hər kəs multikulturalizmi müxtəlif cür anlayır. Azərbaycanda tolerantlıq görüldüyündən də artıqdır”.

Azərbaycandan siyasi sığınacaq almış ermənilər də özlərini burda çox normal hiss edilər. Kiçik bir nüansı xatırladım. Noyabr ayının ortalarında Bakıda , İçəri Şəhərdə gəzərkən ölkəmizə qonaq gəlmiş hüquq müdafiəçisi , siyasi baxışlarına görə hazrda İsveçrədə yaşayan Vahe Avetyan, siyasi sığınacaq alaraq ölkəmizdə yaşayan Vaan Martirosyan və onlarla gəzən bir qrup insana rast gəldim .Turist kimi rahat rahat gəzib- dolaşırdılar. Üzlərində müharibə şəraitində , düşmən saydıqları bir xalqın içərisində gəzən insan ifadəsi yox idi. Çünki bizdən arxayın idilər. Azərbaycanlıların qonağa qarşı , qapısına sığınan hər kəsə qarşı mərdcə davranacağını yaxşı bilirlər.

Vahe Avetyan elə Bakıdaca verdiyi müsahibəsində burda prezident kimi qarşılandığını, gələcəkdə əgər mümkün olarsa Azərbaycanda yaşamaq istədyini dilə gətirmişdi

Azərbaycan və azərbaycanlıları ən yaxşı və dürüst şəkildə bu ölkədə yaşayan başqa xalqların nümayəndələri anlada bilər. Buna görə də Bakı Dağ Yəhudiləri Dini İcmasının sədri Melix Yevdayevə üz tutdum. Onunla dünyada və Azərbaycanda yəhudilərə qarşı göstərilən münasibət barədə söhbət etdik.

Mən hamınızı Azərbaycana dəvət edirəm

Melix müəllim sualıma cavab olaraq kiçik bir hekayə anlatdı. “1913-cü ildə Ukraynada “Dünyada antisemitizmə qarşı mübarizə” mövzusunda beynəlxalq konfrans keçirilirdi. Dünyanınn 42 dövlətindən nümayəndələrin qatıldığı bu tədbirdə Azəraycanı təkcə mən təbliğ edirdim. Mənə söz verilməmişdi. Lakin mən təşkilat komitəsinə müraciət edərək çıxış etmək istədiyimi bildirdim. Səhəri gün mən Radada keçirilən iclasda söz alıb bildirdim ki, dünyada antisemitizmin tüğyan etdiyini görürük. Bəzi dövlətlərdə az, bəziləriində çox şəkildə antisemitizm ideyaları görülməkdədir. Onda belə çıxır ki, dünyada yəhudilərə yer yoxdur. Mən sizin hamınızı Azərbaycana dəvət eləyirəm. Buyurun, gəlin. Bütün təşkilati məsələləri mən böyük məsuliyyətlə üzərimə götürürəm, siz gəlin və ö gözlərinizlə görün ki, antisemirtizm məvhumu bu ölkədə yoxdur, biz onun nə olduğunu bilmirik. Mənim bu çıxışıma inananlar da oldu, inanmayanalar da. Sonra o zamankı Ukrayna pezidenti Kravçuk mənə bildirdi ki, mən sizə inanıram. Mən Heydər Əliyevi də tanıyırdım, İlham Əliyevi də tanıyıam, ona görə də sizin danışıdqlarınızın həqiqət olduğuna əminəm. İkinci bir haşiyəni qeyd etmək istərdim. Keçən il Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanıın rəhbərlik etdiyii nümayəndə heyəti Fransaya səfər etmişdi. Beynəlxalq səviyyəli bir tədbirə qatılmışdıq. Toplantıya müxtəlif dini icmaların rəhbərləri qatılmışdılar. 3 saat yarım ərzində keçirilən dialoqda Mehriban xanım 3 dəfə verilən suallara aydınlıq gətirməli oldu. Azərbaycanda multikulturalizmin bu qədər yüksək səviyyədə olması heyrət doğurmuşdu . Bu tədbirdə çıxış edən Fransa yəhidilərinin ravvini belə bir fikir səsləndirdi. “Fransada biz evdə yəhudiyik, küçədə fransız”. Fransa təhlükəsizlik məqsədi ilə müxtəlif icmaların milli və dini xüsusiyyyətlərinin bariz şəkildə özünü göstərməsinə icazə vermir. Xüsusən də 2015-ci ildən bəri bu ölkədə müsəlman və yəhudilərə qarşı xüsusi bir siyasət yürüdülür. Yəhudilərə fransada milli geyimlərdə gəzmək tövsiyə olunmur.

Biz orda sinaqoqu ziyarət etməyə gedərkən təhlükəsizlik tədbiri olaraq 10 addımdan bir əli silahlı əsgər düzmüşdülər. Bizim ölkəmizdə bu varmı? Mən həmin tədbirdə çıxışım zamanı belə söylədim ? Hörmətli Ravvin, biz Azərbaycanda küçədə də yəhudiyik, evdə də. Bizim fərqimiz də yəqin elə bundadır. Bizim Bakıdakı sinaqoqa dünyanın hər yerindən gələn qonaqlar burda qeyd etdiyimiz Şabat günlərini həsədlə seyr edirlər. Biz burda öz ənənələrimiz gözəl qoruya bilmişik.

Belçikada müxtəlif xalqların nümayəndələrinin toplaşdığı sanballı bir görüş keçirilirdi. Mən orda çıxışım zamanı dedim ki, Azərbaycan kiçik bir dövlətdir. 9 milyonluq bu xalq durduğu yerdə müharibəyə cəlb edildi və bir milyon qaçqını old. Azərbaycan öz evindən eşiyindən didərgin dümüş bu bir milyon insana qucaq açarkən bütün Avropa ağzına su alıb, susdu. İndi isə Avropa özü 500-600 min qaçqının əlində çaş- baş qalıb. Amma nə vaxtsa məhz bu qaçqınlar Avropaya lazım olacaq. Sabaha ümidiniz azdır. Bilirsinizmi niyə? Çünki, bizdə hər qapıdan ən az 3-4 uşaq çıxır, sizdə isə evlərdə uşaq yox ya pişik, ya da it saxlanılır. İsraildə knessetdə çıxış edərkən mən bildirdim ki, dünyanın heç bir müsəlman dövlətində rast gələ bilməzsiniz ki, dövlət sinaqoqun tikilməsinə və saxlanmasına vəsait ayırsın. Amma bu Azərbaycanda belədir. O zaman da mənim bu çıxışım heyrətlə qarşılanmışdı. Dünyanın heç bir yerində insanlar burdakı qədər bir- biri ilə rahat deyillər. Eyni fikri Bakıdakı Bakirə Müqəddəs Məryəm Kilsəsinin Baş keşişi Vladimir Baxa da söyləyir.

Azərbaycanda insanlar çox ünsiyyətçil və açıqdırlar

Vladimir ata Çexoslavakiyada dünyaya gəlib. Milliyətcə slovakdır. 6 ildir Azərbaycanda Roma Katolik Kilsəsinin təyinatı üzrə xidmət göstərir. Azərbaycan dilini yaxşı başa düşür və bir qədər danışa da bilir. Vladimir ata bildirir ki əhalisinin 90 faizdən çoxu müsəlman olan bir ölkdə 600-ə yaxın katolik yaşayır və onlar üçün kilsə tikilməsi təqdirəlayiq haldır. Onun dediyinə görə, Azərbaycanda yəhudi, pravoslav katolik və müsəlman dini icmalarının bərabər şəkildə fəaliyyət göstərməsi özlüyündə multikulturalizmin mövcudluğundan xəbər verir. “Azərbaycan maraqlı ölkədir. Slovakiyada yaşadığım müddətdə multukulturalizm ideyası barədə danışıldığını eşitməmişəm. Bu barədə ümumiyyətlə heç nə deyilmir. Burda məncə insanlar daha azaddırlar. Azərbaycanda zəng etmədən günün istənilən saatında tanışının evinə gedib söhbət edə bilərsən. İnsanlar daha ünsiyyətçildirlər, açıqdırlar.Təzə gələndə mənə qəribə gəlirdi. Elə şeylər var ki , Slovakiyada yoxdur elə şeylər var ki ,Azərbaycanda. Müxtəlif mədəniyyətlərə malikik. Bizdə belə deyil. Lakin mən indi azərbaycanlıları daha yaxşı anlayıram.” Valdimir atayla qurduğum kiçik bir dialoqu təqdim etmək istəyirəm. Əslində bu dialoq qərb dünyasının dilindən düşməyən islamofobiyanın nə qədər gərəksiz, uydurma bir anlayış olduğunu göz önünə qoyur.

Vladimir ata, müsəlmanlar namaz qılmaq üçün təmiz və təhlükəsiz yer tapa bilmirsə rahatlıqla girib hər hansı kilsədə üzünü qibləyə tutmaqla namaz qıla bilər. Eyni zamanda başqa dinlərin nümayəndələri də rahat- rahat məscidlərə daxil ola ilərlər. Katolik kilsəsində bir müsəlmanın və ya digər din nümayəndəsinin ibadət etməsinə icazə verilirmi?

Yox, bu bizdə qəbul olunmur. Roma Papasının və katolik kilsəsinin müəyyən etdiyi müəyyən qaydalar var ki, bunlara əsasən katolik kilsəsində digər din nümayəndələrinin ibadətinə icazə verilmir. Lakin giriş sərbəstdir, istənilən kəs buyurub gələ bilər.

Azərbaycanda yaşayan milli azlıqların nümayəndələrinə, yəni kürdlərə, ləzgilərə, talışlara, avarlara, udinlərə xalqlararası münasibətlərin inkişafı barədə sual verəndə onlar heç düşünmədən məsələyə azərbaycanlı prizmasından baxırlar. Başqa cür yanaşma bu insanları incidə, əsəbləşdirə bilər. Yüzillərlə bu torpaqda kök salmış hansı milli azlığın nümayəndəsinə sən azərbaycanlı deyilsən deyə bilərsən ki? Biz bir torpaqda böyümüşük, eyni ağacda çiçək açmış müxtəlif rəngli fidanlar kimiyik. Kökümüz birdir. Ama hər kəs öz fərdi xüsusiyyətini, ətrini, rahiyyəsini qoruyub saxlayır. Dünya bunu örnək almalı, görməli, təbliğ etməlidir.

Bu gün siyasi dairələrin qaynar qazan halına gətirdiyi Yer kürəsinə hava , su qədər sülh də lazımdır. Biz yaşamaq üçün bir birimizlə savaşmalı deyil, çiyin-çiyinə dayanmalıyıq. İnsan nə üçün insana düşmən olmalıdır ? Sülh ilk növbədə müxtəlif xalqların , din və icma nümayəndələrinin dinc və yanaşı yaşamaq istəyindən asılıdır. Bu imkansız deyil. Bu təcrübə yüzillərdir Azərbaycanın nümunəsində mövcuddur. Buna görə də millətlərarası dostluq, tolerantlıq ideyası inkişaf etdirilməli və gənc nəslə təlqin olunmalıdır. Əgər sakit və aydın sabahlara göz açmaq istəyiriksə .

İlhamə Rəsulova

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçün.

Bizim Yol.- 2016.- 7 dekabr.- S.15.