“Bizə elə gəlir ki, onlar

bizdən yüksəkdədirlər”

Hesab edirəm ki, milli-mənəvi dəyərlər mütləq qorunmalıdır. Ona görə yox ki, mən qatı dindaram, müsəlmanam, xeyr. Sadəcə, avropalıların səhnədə etdiyi açıq-saçıqlığı milli teatrlarımızda etmək məcburiyyətində deyilik. Alternativlər var və o alternativlərdən istifadə edə bilərik.

Bu sözləri Teleqraf.com-a müsahibəsində XX Beynəlxalq Monodram Festivalında Qran-Pri mükafatına layiq görülən, əməkdar artist Şövqi Hüseynov deyib.

Müsahibəni təqdim edirik.

- Şövqi bəy, festival haqda ətraflı məlumat verərdiz. Festivalda neçə ölkə iştirak edirdi?

- XX Beynəlxalq Monodram Festivalı Makedoniyanın Bitola şəhərində keçirilirdi. Festivalda Azərbaycanla bərabər Makedoniya Bosniya, ABŞ, Polşa, Rusiya, Xorvatiya və Bolqarıstan teatrları da təmsil olunurdu. Məni isə festivala dünyanın bir çox teatr festivallarının münsiflər heyətinin üzvü Nina Mazur dəvət etmişdi.

O mənim tamaşamı 2016-cı ildə Moldovada görmüşdü. Daha sonra çıxış etdiyim bir neçə festivalda da münsif kimi iştirak etmişdi. Elə bu festivalın təşkilatçılarına da mənim haqqımda məlumatı o vermişdi. Yoxsa orada Azərbaycan teatrları haqda elə də geniş məlumat yoxdur.

Adından göründüyü kimi bu, monotamaşalar festivalı idi. Yəni bir nəfərlik tamaşa... Bir aktyor kimi əgər sərhədə qədər Gənc Tamaşaçılar Teatrını təmsil edirəmsə, sərhədi keçəndən sonra artıq, ümumi Azərbaycan teatrlarını, aktyor sənətini və mədəniyyətimizi təmsil edirəm. Bu festivalda da məqsəd bu idi. Düzünü desəm, mükafat qazanacağımı gözləmirdim. Ora Avropadır və həmişə bizə elə gəlir ki, onlar bizdən daha yüksəkdədirlər.

Amma təcrübə əksini göstərdi. Sübut etdik ki, heç də belə deyil, onlardan geri qalmırıq. Festivalın cəmi 1 mükafatı vardı: Ən yaxşı tamaşa. 9 tamaşa arasında bizim tamaşamızın ən yaxşı tamaşa kimi Qran-Pri mükafatı qazanması təkcə mənim və Gənc Tamaşaçılar Teatrının adına yox, Azərbaycan teatrları adına böyük bir uğurdur.

Bilirsiz ki, biz o festivalda öz gücümüzə iştirak edə bilməzdik. Hər zaman olduğu kimi, Mədəniyyət Nazirliyi bu dəfə də bizi tək qoymadı və hər cür şərait yaratdı ki, orda yüksək səviyyədə çıxış edək.

- Yəqin Azərbaycan dilini anlamaqda çətinlik çəkirdilər. Tamaşadan sonra sizə qarşı münasibət necə idi?

- Tamaşa daha yaxşı başa düşülsün deyə, rus dilində oynadım. Makedoniyalılar slavyan əsilli olduğu üçün məni hardasa 30 faiz başa düşürdülər. Tamaşa gedə-gedə artıq, tamaşaçılardan istədiyim reaksiyanı ala bilirdim. Tamaşaçıya istədiyini verə bilsən, oynadığın obrazı göstərə bilsən, rəğbət qazanacaqsan. Monotamaşalar isə bu mənada fürsətdir.

Aktyorlar məni başa düşərlər, tamaşa zamanı ilk saniyələrdə tamaşaçının marağını qazana bildinsə, rahatlanırsan. Yox, qazana bilmədinsə, tamaşanın axırına qədər dünyanın ən bədbəxt insanı olursan. Bəzən aktyorlar deyirlər ki, səhnəyə çıxanda nəzarətimi itirib, tamamilə rola daxil oluram, hər şeyimi unuduram. Mən o aktyorların səmimiyyətinə inanmıram. Elə şey olmur...

Səhnədə 50 faiz özümüzü unuda bilsək, böyük uğurdur. Biz özümüzü də, tamaşaçıları da hiss edə bilirik. Elə ilk 10 dəqiqələrdən hiss etdim ki, tamaşaçılar artıq mənimlə bərabərdir. Onların diqqətini cəlb edə bilmişəm. Normalda bu tamaşanı 45-50 dəqiqəyə oynayıb, bitirirdim. Bu dəfə isə 55 dəqiqə çəkdi.

Mən çıxış etmişdim, festivalın üçüncü günü idi, həm festivalın prezidenti, həm də Makedoniyanın məşhur teatr pedaqoqlarından olan Kole Angelovski məni gördü və “dahiyanə, dahiyanə” dedi getdi. Bilmirdim o kimdir. Sonda məlum oldu ki, festivalın prezidentidir. Sonra yaxınlaşıb Azərbaycan və Azərbaycandakı aktyor məktəbi haqda suallar verməyə başladılar. Və onların suallarını çox ürək rahatlığı ilə cavablandırırdım.

- Başqa festivallara da dəvət aldızmı?

- Xorvatiyaya və Rusiyaya dəvət etdilər. Ümid edirəm ki, o ölkələrdə də uğurla çıxış edəcəyik.

- Adətən, deyirlər ki, qərb incəsənəti bizdəkindən qat-qat inkişaf edib. Amma sizin qalib olmağınız fərqli mənzərə yaratdı. Yəqin o biri ölkələri təmsil edən aktyorları da izlədiz. Müqayisə etdizmi, onlarda və bizdə çatışmayan cəhətlər nələr idi?

- Mən çatışmazlıqlardan danışmaq istəməzdim, ancaq o fikirlə də razı deyiləm ki, bizdən çox üstündürlər. Əksinə, bizim teatr məktəbimiz dünyanın ən böyük məktəblərindəndir. Biz bu məktəbə sovetlər dönəmində sahib olmuşuq. Dünyada rus teatr məktəbindən böyük məktəb yoxdur. Avropa da bu məktəbdən bəhrələnib.

Məni narahat edən səbəbləri deyə bilərəm. Bu gün Azərbaycanda da, digər ölkələrdə də daha çox tamaşanın vizual görüntüsünə, formasına qaçırlar. Məsələn, bizim tamaşada səhnədə aktyordan başqa heç nə yox idi. Bir kontrabas var idi, bir də taxta. Nə lazer effekti nəzərdə tutulmuşdu, nə də monitor. Yəni formaya qaçmaq, görüntüyə üstünlük vermək lazım deyil. Bu şeylərin ən gözəli sirklərdə var. Nə qədər çalışsaq da, forma və görüntü cəhətdən sirki üstələyə bilmərik. Çünki sirk incəsənətin yeganə qoludur ki, 100 faizlik sənətdir. 99,9 faiz olsa, kəndirdən yıxılıb ölərlər. Amma teatrla 100 faizlik nəticəyə çatmaq mümkün deyil.

Bizim bir üstünlüyümüz var ki, səhnədə baş verənləri tamaşaçıya olduğu kimi çatdıra biliriksə, onlar artıq səhnənin dekorunu da, formasını da unudurlar. Ola bilər ki, sən adi parçadan paltar geyinib kral oynayarsan, tamaşaçı bunu hiss etməz. Və ya əksinə...

Nə vaxt ki mənim tamaşamdan sonra başlayırlar dekordan, geyimdən danışmağa, başa düşürəm ki, tamaşam alınmayıb.

Avropada isə forma və görüntüyə çox diqqət edirlər. Bolqarıstanın çıxışı zamanı diqqət etdim, səhnə dekorasiyası çox gözəl idi. Tamaşa başlayanda artıq, tamaşanın aurasına düşmüşdüm. Çox gözəl idi. Aktyor saat yarım danışdı, ancaq mən səhnənin gözəlliyini görürdüm, düşünürdüm ki, bu dekorasiyanı bizim tamaşalarda da etmək olar. Amma aktyor o gözəlliklərdən istifadə edə bilmədi.

Bizdə də imkan var ki, o cür səhnə quraq, o cür formaya üstünlük verək, ancaq bizim məktəb belə şeyləri tələb etmir. Başa düşdük ki, biz o cür dekor olmadan da yüksək mükafat qazana bilərik.

- Bəs tamaşaçılar arasında hansı fərqlər var idi? İntellekt səviyyələrini anlamaq olurdumu? Maariflənən insanlarmı teatra gəlir, yoxsa teatr maarifləndirir?

- Ümumiyyətlə, teatrın funksiyasına maarifləndirmək daxil deyil. Teatr məktəb ola bilməz. O sovetdən qalma fikirdir. Həmişə bu fikirlərdən uzaq olmuşam və səmimi qəbul etməmişəm. Hər kəsin tərbiyəsi var. Biz isə başqa işlərlə məşğuluq.

Tamaşaçı fərqinə gələndə isə bizim tamaşaçılar Rusiya, Gürcüstan və Avropa tamaşaçılarından çox fərqlənir. Bizimkilər Avropa ölkələrində təqdim olunan tamaşalara baxa bilməzlər. Aktyor səhnəyə bir oturacaq qoyub əyləşir və 2 saat dayanmadan danışır. Bizim tamaşaçı belə tamaşalarda 10 dəqiqə sonra durub gedər. Və bizim tamaşaçılara ayağına qədər minnətdaram ki, elə tamaşalara oturub baxmaz... Məni qoymaz elə oynayım. Həmişə məni gərgin saxlayarlar ki, bax ha, bir az o yan, bu yan elədin, qaçacam. Avropanın aktyorları isə səhnədə çox rahatdır. Mən də Rusiyanın, Avropa ölkələrinin səhnəsində çox rahat oluram.

- Bizim tamaşaçılar mental dəyərlərə də sadiqdir. Məsələn, Akademik Milli Dram Teatrında Mehriban Ələkbərzadənin “Qatil” tamaşası zamanı xalq artisti Alim Qasımovla birlikdə xeyli sayda tamaşaçı zalı tərk etmişdi. Bu haqda nə deyə bilərsiz?

- Hesab edirəm ki, milli-mənəvi dəyərlər mütləq qorunmalıdır. Ona görə yox ki, mən qatı dindaram, müsəlmanam, xeyr. Sadəcə, avropalıların səhnədə etdiyi açıq-saçıqlığı milli teatrlarımızda etmək məcburiyyətində deyilik. Alternativlər var və o alternativlərdən istifadə edə bilərik. Biz təhsil aldığımız vaxtlarda Cənnət Səlimova səhnədə öpüşməyə də icazə vermirdi. Yəni biz onun qarşılığını tapırdıqsa, fikri çatdıra bilirdiksə, niyə ifrat həddə çatdıraq ki? Bu şeylər olmadan da mümkündür.

Azərbaycan teatrlarında isə milli dəyərlər mütləq qorunmalıdır. Əgər mən ailəmlə tamaşaya gedirəmsə, avropalı kimi yox, azərbaycanlı kimi, Şərq kişisi kimi gedirəm. “Qatil” tamaşasında isə dediyimiz səhnələr ifrat dərəcədə deyildi və çox da estetik şəkildə təqdim olunmuşdu.

Ümumiyyətlə, Mehriban xanımın tamaşalarında elə məqamlar həmişə var və tamaşa vaxtı görürsən ki, o məqamların alternativi yoxdur, hər şey yerində edilib. Mən inanmıram ki, Avropanın bəzi tamaşalarına azərbaycanlılar ailəsi ilə gedib baxa bilərlər.

- Bu yaxınlarda teatr və kinomuzun nəhəng simalarından sayılan xalq artisti Fuad Poladovu itirdik. Sosial şəbəkələrdə böyük insan kütləsi onun haqqında gözəl fikirlər yazdı. Amma sanki hamı pessimizmə qapılıb. Adama elə gəlir ki, bir daha belə böyük sənətkarlarımız olmayacaq.

- Fuad Poladov böyük aktyorumuz idi. Cəmi bir dəfə eyni filmdə rol almışıq. Eldar Quliyevin “Dərvişin qeydləri” filminə çəkilmişik. Amma heç vaxt tərəf-müqabili olmamışıq. Teatrımız itirdi. Kimləri itirməmişik ki? Məlik Dadaşovu, Hamlet Xanızadəni, Həsənağa Turabovu, Həsən Məmmədovu, Zərnigar Atakişiyevi itirmişik...

- Bu fikrə düşmək doğrudurmu ki, artıq bizdə elə aktyorlar olmayacaq?

- Qətiyyən doğru deyil. Hər kəsin öz səviyyəsi var. Onlar çox müqtədir sənətkarlarımız idilər. Amma həyat davam edir. Düşünmürəm ki, hər şey bitib. İstedadlı insanlarımız, gənclərimiz var. Biz artıq, orta nəsil sayılırıq və gənclərimiz də gəlir, işləyirik. Hər şey normaldır. Teatr həmişə var, yaşayır və yaşayacaq. Bəzən alınır, bəzən alınmır. Aktyor var 10 il işləyir, heç nə edə bilmir, 11-ci il parlayır.

Rusiyalı İnnokenti Smoktunovski dünyanın bir nömrəli intellektual aktyoru hesab olunurdu. Bunu dünya da təsdiq edirdi. Saratovdan Sankt-Peterburqa gələndə heç kimə lazım olmayan aktyor idi. Tovstonoqov onu görəndə dedi ki, dahi aktyordur və ona Knyaz Mışkin rolunu verdi. Bundan sonra Smoktunovski parladı.

- Gənclərlə işləyirsiz, yəqin ki, diqqətlə müşahidə də edirsiz. Onlar teatrlara gələndə hazırlıq səviyyələri, təhsilləri necə olur?

- Teatr elə sahədir ki, gərək quyuda su olsun... Təhsillə aktyor olmaq mümkün deyil. Təbii ki, digər peşələrdə olduğu kimi, aktyorluğun da elmi var. Bu elmi mütləq öyrənməlisən, bilməlisən. Amma gərək quyuda su da olsun. Təhsil və müəllim bizə istiqamət verir. Mən təhsilliyəm, yaxşı aktyoram, sən təhsilsizsən, pis aktyorsan anlayışı yoxdur. Heç bəzi nəhəng aktyorlarımızın təhsili olmayıb.

Amma son zamanlar çox narahatam. Hamı elə bilir ki, aktyor sənətinin elmi yoxdur və hər kəs aktyor ola bilər. Günahkar da bizik, aktyorlar və rejissorlar. Tutaq ki, mən gedim bir diş həkimin yanına, deyim ki, diş həkimi olmaq istəyirəm. Məndən ən birinci nəyi soruşarlar? Əlbəttə ki, təhsilimi və praktikamı. Aktyor sənətinə gələndə isə elə bilirlər ki, elmi yoxdur. Soruşursan ki, a bala, aktyorluğu niyə seçdin? Deyir, mənə deyirlər ki, sən yaxşı güldürə bilirsən. Belə sənət olar?..

- Yeni çəkilən seriallarda, filmlərdə təhsilsiz aktyorları çəkmək adi hala çevrilib. Kommersiya filmi adı altında klip səviyyəsindən də aşağı filmlər çəkilir.

- Mən elə filmləri ümumiyyətlə sənət hesab etmirəm. Hamısı yoldaşlardır, tanışlardır, hamısı da məni yaxşı tanıyır. O filmlərin Azərbaycan kinosunun inkişafında heç bir xidməti yoxdur.

- Özlərini müdafiə etmək istəyəndə də deyirlər ki, tamaşaçılar belə tələb edir, belə istəyir.

- Əslində tamaşaçının boynuna qoyurlar... Soruşanda ki, ay qardaş, niyə belə edirsən? Deyir, tamaşaçı belə istəyir. Vallah-billah tamaşaçı elə şey istəmir. Bu, bəhanədir. Əsl sənətlə məşğul olmaq çox gərgin prosesdir. Vaxt, ürək, yuxusuz gecələr tələb edir. O filmlərə isə nə vaxt, nə ürək, nə də savad lazımdı. Azacıq fantaziya olsa, bəs edir.

Mənim oynadığım “Kontrabas” tamaşasında qəhrəmanın bir sözü var, deyir ki, İlahi, sənə minnətdaram, hələ ki, bilirəm nəyi bacarıram, nəyi yox.

- Elə filmlərdən dəvət gələndə imtina edirsiz?

- Əvvəla dəvət etmirlər. Çox sağ olsunlar ki, məni pis vəziyyətdə qoymurlar. İkincisi, bir dəfə səhv edib çəkildim. Çox yaxın adam dəvət etdi. Bilə-bilə məbləği də çox dedim, etiraz etmədi. Hətta qiyməti 3-4 dəfə artıq dedim, yenə etiraz etmədi. Başqa yolum qalmadı, çıxılmaz vəziyyətdə qaldığım üçün, çəkilməli oldum. Təşəkkür edirəm ki, daha dəvət etmirlər.

- Çox aktyorun arzusudur ki, bir gün Akademik Milli Dram Teatrının səhnəsində olsun. Siz də arzulayırsızmı?

- Heç vaxt arzulamamışam. Çünki bilirəm ki, burda nəyi bacarıram, nəyi yox. Düzdür, ana teatrımızdır, ancaq heç vaxt iddiam olmayıb, istəməmişəm. Hazırda Musiqili Teatrda da, Gənc Tamaşaçılarda da işləyirəm. Əgər Dram Teatrına da dəvət etsələr, məmnuniyyətlə qəbul edərəm.

Bizim Yol.- 2018.- 22 may.- S.15.