Unudulmaz alim, müdrik insan
XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının
və elminin inkişafında misilsiz xidmətləri olan ədəbiyyatşünas
alimlərdən biri də əməkdar elm xadimi, Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü,
filologiya elmləri doktoru, professor Abbas
Zamanovdur.
Abbas Zamanov böyük Mirzə
Cəlilin adını daşıyan Naxçıvan MR Ədəbiyyat
Muzeyinin açılışından başlamış,
ömrünün sonlarınadək muzeyimizlə yaxından əlaqə
saxlamış, fondumuzun və ekspozisiyamızın zənginləşdirilməsinə
böyük köməklik göstərmiş, yüzlərlə
kitablar, sənədlər, fotolar hədiyyə etmişdir.
Abbas müəllimin
ədəbiyyatşünaslıq elminin inkişafında
çoxşaxəli fəaliyyəti nəzərə
alınmış, anadan olmasının 75, elmi-ədəbi fəaliyyətinin
45 illiyilə əlaqədar 1986-cı ildən muzeyimizdə
Abbas Zamanov fondu yaradılmışdır. Fondda alimin Azərbaycanda və xaricdə nəşr
olunan kitabları, ədəbiyyatşünas alimlər,
yazıçı və şairlər tərəfindən
avtoqrafla alimə hədiyyə olunan kitabları, jurnalları,
qəzetləri, müxtəlif illərin anım günlərini
xatırladan - dostlarla birlikdə olan fotoları, böyük
şəxsiyyətin muzeyə yazdığı məktublar
öz əksini tapır.
Tədqiqatçı-alim
ömrünün yarım əsrdən çoxunu Azərbaycan
ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin
həyat və yaradıcılıqlarını geniş təhlil
və tədqiq etməklə gərgin əmək sərf
etmişdir.
Abbas müəllimin
muzeyə hədiyyə etdiyi kitabları vərəqlədikcə
ona müəlliflər tərəfindən hədiyyə
olunan kitablardan oxuyuruq ki, bu böyük insan nə qədər
təvazökar, xeyirxah bir insan olmuş və sevilmişdir.
Avtoqraflı kitablardan nümunələr:
Kamil Quliyev: "Əfsanəvi
Xızır kimi məni öz xeyirxahlığı ilə həmişə
çətinliklərdən qurtaran, nağıllardakı
Simurq quşu kimi məni işıqlı dünyaya
çıxaran, mənə mənəvi atalıq edən,
şəxsiyyətinə və
yaradıcılığına dərin hörmət bəslədiyim
görkəmli ədəbiyyatşünas Abbas Zamanova sonsuz
minnətdarlıq hissi və ən xoş arzularla".
Xəlil Rza: "Sevimli
müəllimim Abbas Zaman dədəyə, alaqaranlıq
günlərimizin yanar məşəlinə yazardan
yadigar".
Qasım Qasımzadə:
"Ədəbiyyatımızın dünya şöhrətinə
qovuşması naminə böyük vətəndaşlıq
səyi və fədakarlığı göstərən Abbas
müəllimə xoşbəxtlik arzusu və minnətdarlıq
duyğusu ilə müəllifdən".
Saf və səmimi
niyyətlə yazılan avtoqraflı kitablar çoxdur. Bu elmi, ədəbi
əsərlər Abbas Zamanov fondunda alimə layiq bir şəkildə
qorunub saxlanılır.
M.Ə.Sabir
irsinin öyrənilməsində və nəşrində
xüsusi xidmətləri olan Abbas Zamanov hər yeni nəşr
olunan kitablarını avtoqraf edib muzeyə göndərər,
göndərilən kitabların
çatıb-çatmaması barədə tez xəbər
verməyimizi xahiş edərdi.
24 mart 1981-ci il
tarixli məktubdan:
"Hörmətli
Əsədullayev yoldaş!
Muzeyin bütün əməkdaşlarının
Novruz bayramı mübarək! Arzu edirəm ki,
sizin bütün həyatınız bayram olsun.
Mənə
göndərdiyiniz məktubu aldım. Çox sağ
olun. Sizə üç kitab və üç
ottisk göndərirəm.
1. Əməl dostları. Bakı,
Yazıçı - 1979.
2. C.Məmmədquluzadə. Seçilmiş əsərləri. Ərəb əlifbası ilə. Bakı, Azərnəşr
- 1967. Tərtib edib nəşrə hazırlayan
və müqəddimə müəllifi Abbas Zamanov.
3. A.Zamanov. Sabir
və müasirləri.
2-ci və
3-cü kitablar - nadir kitablardır. Xahiş edirəm ki,
elə saxlayasınız ki, itib-batmasınlar.
Göndərilən
kitabların çatdıqlarını bilsəm, şad
olaram.
Hörmətlə,
A.Zamanov".
Abbas müəllim
çox vətənpərvər bir vətəndaş idi. Onun bizim muzeyə
və muzeyin kollektivinə olan qayğısı hər
şeydən əvvəl böyük Mirzə Cəlilə
olan sevgisi və məhəbbəti idi. Hər
hansı bir material muzeyə göndərildikdə, biz ya
telefonla danışar, yaxud da məktub vasitəsilə ona minnətdarlıq
edərdik.
Lakin Abbas müəllim bunu
özünə borc bilər və yazardı: "Salam,
Sübhi! Məktubunuzu aldım. Sağ
olun. Güman edirəm ki, artıq mənimlə
qurtarıb muzeydən yapışmaq lazımdır.
İnanın mənə,
məni təbliğ etməyə ehtiyac yoxdur. Əgər
sizə göndərdiyim kitabların, şəkillərin
çatdığını və ya
çatmadığını vaxtında mənə bildirsəniz,
mənim üçün daha xoş olar.
Son
bağlamanı göndərdiyim vaxtdan xeyli keçmişdir. Lakin xəbər-ətər
yoxdur. Xəbər gözləməkdəyəm.
Mən aldığım məktublara vaxtında
cavab verməyə adət etmişəm. Bunu
başqalarından da gözləyirəm. Xahiş
edirəm, bunu nəzərə alasınız.
Fürsətdən
faydalanaraq muzeyinizin bütün əməkdaşlarını
yeni il münasibətilə təbrik edirəm.
Yeni ildə sizə ailədə və işdə
yeni uğurlar diləyirəm.
Gəlin yeni
ildə əl-ələ verib muzeyimizi daha da zənginləşdirək.
Sizin həmkarınız
A.Zamanov.”
1986-cı ildən
muzeyimizdə Mirzə Cəlilin zəngin ədəbi-bədii
irsini hərtərəfli öyrənmək və təbliğ
etmək məqsədilə "Mirzə Cəlil
lektoriyası" fəaliyyət göstərir. Fəaliyyət göstərdiyi
illər ərzində muzeydə tədbirlər
keçirilmiş, bir çox görkəmli şəxsiyyətlər
lektoriyanın qonağı olmuş, müxtəlif
mövzularda çıxışlar etmişlər.
Lektoriyanın ilk
başlanğıcı haqqında muzeyimizin direktoru Sübhi Kəngərli
Abbas müəllimə telefonla xəbər verdi.
Sonra lektoriyanın necə keçdiyi barədə
ətraflı məktub yazıldı.
7 mart 1987-ci il tarixdə muzeyə
belə bir məzmunda məktub gəldi: "Salam, Sübhi. "Mirzə Cəlil lektoriyası"nın
işə düşməsi, yəni fəaliyyətə
başlaması məni çox sevindirdi. Əgər
ömür vəfa etsə, "Cəlil Məmmədquluzadə
xaricdə" mövzusunda lektoriyada çıxış edəcəyəm.
Sübhi, Mirzə Cəlilin
doğulduğu ev qalırmı? Əgər qalmırsa, evin olduğu yer məlumdurmu?
Bununla maraqlan, nəticəni mənə bildir.
İsa Həbib müəllim yəqin ki, bunu
bilir. Bununla birlikdə maraqlanın.
Hörmətlə,
sizin A.Zamanov".
Abbas müəllim
çox diqqətcil bir insan idi. Bakıda
yaşamasına baxmayaraq o, Naxçıvanda olan elm, təhsil,
mədəniyyət müəssisələri ilə həmişə
maraqlanar, yenilikləri öyrənmək istəyərdi.
1987-ci ildə
muzeyimizin fəaliyyətə başlamasının 20 illiyi
geniş qeyd edildi. Sübhi müəllim muzeyin 20 illiyinin
keçilməsi haqqında hazırlanmış dəvətnaməni
Abbas müəllimə göndərdi. Abbas müəllim
yazdı: "Salam, Sübhi! Göndərdiyin dəvətnaməni
bu gün aldım, oxudum, çox şad oldum.
Yubiley necə
keçdi? Rəhbər orqanlar iştirak etdimi? Muzeiyn əməkdaşlarına fəxri ad və ya
mükafat verildimi? Bu haqda mənə xəbər
yaz.
Əgər
vaxtında mənə xəbər versəydiniz, gəlib
iştirak edərdim.
Cavab gözləyirəm.
Sizin
A.Zamanov".
Abbas müəllim
muzeyin kollektivini də yaddan çıxarmamış, teleqram
vasitəsilə təbrik etmişdir.
"20
yaşınız mübarək! Gələcək fəaliyyətinizdə
sizə yeni uğurlar diləyirəm".
Abbas müəllim
yaşasaydı, 1987-ci ildə muzey əməkdaşlarına
arzuladığı fəxri adları bu gün Muxtar Respublika
rəhbərliyinin ədəbiyyatımıza, mədəniyyətimizə
göstərdiyi diqqət və qayğısı sayəsində
bir çox ziyalıların, o cümlədən muzey əməkdaşlarının
fəxri adlarla təltif olunduğunu görər, sevinər və
öz minnətdarlığını bildirərdi.
8 iyun 1988-ci il
- filologiya elmləri doktoru, professor Əziz Şərifin dəfni!
Əziz Şərifin ən yaxın dostu, məsləkdaşı
Abbas Zamanov dəfndə iştirak etdi. O, Əziz Şərifin
ədəbiyyatşünaslıq sahəsində
apardığı elmi-tədqiqat işlərindən söhbət
açdı, ulu Tanrıdan ona rəhmət dilədi.
Əziz Şərifin
dəfni zamanı çəkilən fotolardan biz bir neçəsini
Abbas müəllimə göndərdik. O, bizə öz təşəkkürünü
bildirdi və yazdı ki, şəkillərdən birini
özündə saxlayacaq, birini isə mərhumun Moskvada
yaşayan oğlu Cavad Şərifə göndərəcək.
Abbas Zamanov Türkiyədə,
İranda Azərbaycanda çıxan mətbuatı daim izləyər,
bəzi nömrələri imkan daxilində muzeyimizə
göndərərdi.
23 sentyabr 1989-cu il tarixli məktubda A.Zamanov yazır:
"Canım-gözüm Sübhi! Bütün
göndərdiklərini aldım. Sağ ol, çox
sağ ol. Son zamanlarda mən tez-tez muzeyimizin səsini
eşidir, nəfəsini duyuram. Çünki
siz yerinizdə sakit oturmusunuz. Muzeyin zənginləşdirilməsi
üçün faydalı işlər
görürsünüz. Siz faktik işlərlə
sübut edirsiniz ki, anamız Naxçıvan zəngin mədəniyyət
mərkəzidir. Bu işlərdə dostum
İsa Həbibin sizə göstərdiyi köməyi
xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Sizə də,
ona da eşq olsun!
Vaxtilə
Türkiyədə yaşayan böyük alim Əhməd Cəfəroğlunun
qızı Nazan Ölçərin və cənublu şair Kərim
Məşrutəçi Sönməzin mənə
yazdıqları məktubları göndərirəm muzeyə. Məsləhət
olsa qoyun qalsın muzeydə".
Hər iki məktub
fondda saxlanılır. Cənublu şair Kərim Məşrutəçi
Sönməzin məktubu və şeri çox səmimi və
maraqlı yazıldığına görə oxucuların nəzərinə
çatdırmağı özümə borc bildim.
"Hörmətli,
məhəbbətli Abbas müəllim! Sizin ata məhəbbətinizdən
dünyalarca təşəkkür edib, sizə, hörmətli
ailənizə ulu Tanrıdan cansağlığı,
könül xoşluğu diləyirəm".
Novruz
bayramı münasibətilə lütf eylədiyiniz təbrik
kartını aldım, mən də öz növbəmdə,
səmimi təbriklərimi hüzurunuza təqdim edərək
sizə bütün həyatınız boyu uğurlar dilərəm.
Allah sizin bəhrəli-barlı
ömrünüzü daha uzun eləsin!
Yar bağında, bilmirəm
ki, sənə mən
Bağban deyim,
çiçək deyim, nə deyim.
Bu günahkar, qalmaqallı
dünyada
Sənə məsum
mələk deyim, nə deyim.
Sən kimilər həqqimizin
üzrəti (izzəti),
Şərafəti,
iftixarı, qiyməti
Səndə olan təmizliyi,
qeyrəti
İnsanlığa
örnək deyim, nə deyim.
Ruhum sənin dostluğunla
öyünən
Alqış deyər sənə
mavi göy ilən
Sənə xəlqin sinəsində
döyünən
İstiqanlı
ürək deyim, nə deyim.
Gəldi çatdı
göndərdiyin qızılgül,
Sən
özün də, bir gül kimi qızın, gül.
Bahar kimi elin
gülsün, özün gül.
Allah sənə kömək
deyim, nə deyim!
Sənin
uzaqdakı oğlun Sönməz.
2 may 1989-cu il”
Daha bir məktub: "Salam,
Sübhi! Türkiyə səfərindən
sağ-salamat qayıdıb işlərimə
başlamışam, səfər ürəyimcə oldu.
Fəxri
doktorluq diplomunu türk qardaşlar mənə böyük təntənə
ilə təqdim etdilər. Bu münasibətlə
Səlcuq Universitetində demək olar ki, nümayiş təşkil
edilmişdi. Mənə xəcalət
verdilər. Allah işlərini varsın.
Üzümüzə gələn yeni iliniz
mübarək olsun.
Sizin A.Zamanov.
12 dekabr 1989-cu il”
Bir dəfə
Abbas müəllim muzeyimizə bir "Varlıq"
jurnalı göndərmişdi. Jurnalın ilk səhifəsində
"Cəlil Məmmədquluzadə adına
Naxçıvan MR Ədəbiyyat muzeyinə" sözləri
yazılmışdır. 2-3 gündən sonra
Abbas müəllimdən bir məktub aldıq. Məktubda
yazılmışdı:
"Salam, Sübhi! Bir neçə gün əvvəl muzeyin
ünvanına Tehranda nəşr edilən "Varlıq"
jurnalının 76-1 sayını göndərmişəm.
Bu nömrənin 120-ci səhifəsində Cəlil
Məmmədquluzadənin oğlu Ənvərin ailəsi ilə
birlikdə şəkli verilmişdir. Mən
məsləhət görərdim ki, həmin şəkli səliqə
ilə böyüdüb muzeyin divarından asasınız.
Bu, əlbəttə, həm oxucular
üçün, həm də tamaşaçılar
üçün maraqlı olar.
Hamınıza salam göndərir, hamınıza yeni
uğurlar diləyirəm.
Sizin A.Zamanov.
16 yanvar 1991-ci il"
Abbas müəllimin
arzusu yerinə yetirildi. Həmin şəkil
böyüdülüb Mirzə Cəlil guşəsində
nümayiş etdirildi.
1991-ci ildə
muzeyimizdə tədqiqatçı-alim, səmimi insan,
böyük şəxsiyyət Abbas Zamanovun anadan
olmasının 80, elmi-ədəbi fəaliyyətinin 50 illiyinə
həsr edilmiş konfrans keçirilmişdir. Konfransda
universitet müəllimləri, yazıçı və
şairlər iştirak edirdilər. Tədbirdə
məruzələr, çıxışlar, xatirələr
söylənilmişdir. Abbas Zamanovun muzeyə
hədiyyə etdiyi material-eksponatlar əsasında sərgi
hazırlanmış və baxış olmuşdur.
Tədbirin necə
keçirilməsi barədə biz əvvəldən Abbas
müəllimə xəbər vermişdik. Aldığımız
cavab bizi həqiqətən də ürəkdən narahat
etmişdi. Abbas müəllim yazırdı:
"Cəlil Məmmədquluzadə
adına Ədəbiyyat Muzeyinin əməkdaşlarına
salam və ehtiram! Xoş sözləriniz üçün
sağ olun, çox sağ olun. Xəstəliyin
üzü qara olsun. Cavabım qısa oldu.
Bağışlayın məni. Hamınızı bağrıma basıb öpürəm.
Sizin A.Zamanov.
12 oktyabr 1991-ci il"
Sübhi müəllim
Abbas müəllimin vəziyyəti ilə maraqlanar, tez-tez
telefonla danışıb bizi də xəbərdar edərdi.
9 dekabr 1991-ci il
tarixdə Abbas müəllimdən muzey əməkdaşlarını
sevindirən bir məktub aldıq.
"Sübhi! Göndərdiyiniz
materialları aldım. Sağ olun. Məni
yad etdiyiniz üçün muzeyin bütün əməkdaşlarına
təşəkkür edirəm.
Mənim səhhətim
indi babətdir. Bu dəfə əzrail ilə dil tapıb sülh şəraitində
keçindik… Allah bilir sonra nə olacaq.
Sizin
A.Zamanov".
Abbas müəllim
səhhəti ilə əlaqədar bir neçə ay muzeyimizə
məktub yazmadı. 30 aprel 1992-ci il əzizimiz Abbas
müəllimdən yenə bir məktub: "Salam, Sübhi! Çoxdandır məktublaşmırıq. Az qala yadlaşmışıq. Mən
muzeyi unutmamışam. Naxçıvanla
gediş-gediş son dərəcə çətin olduğu
üçün göndərmirəm. Qorxuram
ki, bu başıbəlalı yollarda itbat olar.
Vəziyyət
dəyişilərsə topladığım materialları
göndərəcəyəm.
Muzeyin bütün əməkdaşlarına
salam göndərirəm.
Allah bizi məkr
qonşuların xata-bəlasından xilas etsin. Mən dərin
etiqadla inanıram ki, gün gələcək qonşular
öz cəzalarına çatacaqlar".
Bu məktub doğulduğu
torpağa qırılmaz tellərlə bağlı olan, millətini
sevən, insanlara xeyirxah işlərdə köməklik
göstərən, çox hörmətli, əziz, mehriban
Abbas müəllimin muzeyə, muzey direktoruna, əməkdaşlarına
yazdığı sonuncu məktub idi.
Abbas müəllim
heç vaxt yaddan çıxmayan, sevilən bir şəxsiyyətdir. Biz muzey
işçiləri həmişə Abbas müəllimin xatirəsini
hörmətlə yad edir, anadan olduğu günü geniş
qeyd edirik.
1967-ci ildə Abbas müəllim
muzeyimizin ekspozisiyasını gəzdikdən sonra rəy
kitabında ürək sözlərini bu cür ifadə
etmişdir: "Muzey gözəldir, sağ olsun onun təşkilatçıları.
Bu muzey Mirzə Cəlil üçün ən
yaxşı hədiyyədir".
Mən isə deyirəm:
"Ruhun şad olsun Abbas müəllim! Sizin
bizlərə ərməğan etdiyiniz bu cür qiymətli
eksponatlar, həm Mirzə Cəlil muzeyi üçün, həm
də gələcək nəsillər üçün ən
yaxşı hədiyyədir. Bu hədiyyələrdən
gələcək nəsillər istifadə etdikcə
"Allah sənə rəhmət eləsin! Qəbrin nura qərq olsun Abbas müəllim" -
deyiləcəkdir.
Xanım İsmayılova
Ədəbiyyat qəzeti.- 2010.- 12
noyabr.- S.2, 4.