"Günlərin dolusu, boşu yoxuymuş..."

Müsahibimiz "Mir literaturı" qəzetinin şef redaktoru Asim Cəlilovdur

- Asim müəllim, ömür-gün, yaradıcılıq yolunuza nəzər saldıqca məşhur bir fikrin qaçılmaz həqiqəti yaddaşımı döyəcləyirdi ki, şəxsiyyət haqqında olan təsəvvürlərin inkişafı əslində mədəniyyətin inkişaf tarixidir. Deyim ki, xeyli vaxtdır eyni kollektivdə birgə çalışdığımızdan xarakterinizin, iş-gücə, ətrafınıza münasibətinizin müəyyən özünəməxsus cizgiləri haqqında bol təəssüratım var. Ancaq yenə də, bu müsahibə öncəsi tərcümeyi-halınızın bir çox səhifələrilə tanışlıq məni sizinlə qaçılmaz bir söhbətə çəkdi. Təbii ki, bu söhbətin əvvəli uşaqlıq, ilk gənclik illərinizin unudulmaz xatirələrindən, ən əvvəli də adı çəkiləndə yaddaşımızda Cabbarın, Bülbülün, Xan əminin, Seyidin səsi havalanan Şuşadan başlayacaq.

- Tanınmış şair Məmməd İsmayıl şeirlərinin birində yazır ki, yaşaya bilənə həyat həyatmış, günlərin dolusu-boşu yoxuymuş. Belə götürəndə, həyatda yaşaya bilərək ömür sürdüyümə görə rahatlıq tapmışam. Bunun da kökündə xalqıma, vətənimə xidmət yolunda həmişə bacardığım işin arxasınca getməyim dayanır. Bu, hər şeydən öncə mənsub olduğum ailədə aldığım tərbiyədən irəli gəlir. İndicə Şuşanın unudulmaz adını çəkdiniz, uşaqlıq illərinin unudulmazlığından söz açdınız, ani olaraq yaddaşımda gör nələr-nələr oyanıb keçdi. Şuşa, ana babamın Qurdlar məhəlləsindəki ikimərtəbəli, qonaqlı-qaralı evi... Üstünün dəmir çardağınacan, ərzaq ehtiyatı saxlanan və daha çox soyuducu kimi istifadə edilən alt qatına - zirzəmisinəcən. Babam Salman Ağamirli o evi 1916-1917-ci illərdə tikdirmişdi. Kifayət qədər varlı-hallı, imkanlı adam idi. Onun Şuşada və Ağdamda bir neçə dükanı fəaliyyət göstərirdi. Tiflis bazarları ilə geniş əlaqə qurmuşdu. Görkəmli ədəbiyyatşünas alim Firidun bəy Köçərlinin yaxın qohumu, Köçərlilər nəslinin sayılan simalarından olan nənəm Xurşud xanım həmişə "babanın ölümünün baisi bolşeviklərin Şuşaya daxil olması oldu deyərdi. - Var-yoxumuzu müsadirə etdilər. Buz baltası kimi kişi xəstələnib yatağa düşdü. Ahın-ufun içində əriyib getdi..."

O nəhs günün acı xatirələri bununla bitmirdi. Dayım Miryusif müsavatçı olduğuna görə göz altına alınıb. Öz dövrü üçün mükəmməl təhsil alan Miryusif dayım lap cavan yaşında Sibirə sürgün edilib, müharibə dövründə cəbhə xəttinə göndərilmişdi. Stalinqrad uğrunda gedən döyüşlərdə ağır yaralanıb 1943-də ordudan tərxis edildi. Təəssüf ki, 1947-ci ilə qədər yaşaya bildi. Bütün bu acı xatirələr mənim uşaqlıq yaddaşımda unudulmaz izlərini qoyub keçdi. Yer quruluşu mühəndisi olan atam kürdəmirli idi. Ancaq hər il yay aylarını Şuşada keçirirdik. Gedib iki-üç ay qalırdıq. Mən dünyaya gələndə anamın ağrısı İsa bulağının başında tutubmuş. Sonralar ailəmiz hər dəfə o bulağın başına cəm olanda həmin günün sevinci yenidən yaşanardı. Kürdəmir, Şuşa, Zaqatala yollarının axar-baxarı, unudulmazlığı uşaqlıq illərimin yol-yoldaşlarıdır. Atamın Zaqatalada, Kürdəmirdəki işilə bağlı ailəmiz də bir yerdə qərarlaşa bilmədi.

- Dayınız Miryusif bəylə bərabər Vladiqafqaza getdiyinizi də xatirələrinizdən oxumuşam.

- Hə, onda 1944-cü il idi. Təsəvvür edin, dayımı Sibirə sürgün etmişdilər, sonra sovet-alman müharibəsinin ən odlu nöqtəsinə göndərmişdilər, ağır kantuziya ilə tərxis olunmuşdu, ancaq yenə də ondan əl çəkmirdilər, Bakıda yaşamasına yasaq qoymuşdular. Getdi Vladiqafqaza. O zaman xalamla bərabər məni də özüylə apardı. Orta məktəbin birinci sinfini orada bitirdim. Sonra qayıtdıq Bakıya. Uşaqlığım indiki Azdramanın çevrəsində keçib. O ətrafdakı 29 və 3 saylı məktəblərdə təhsilimi davam etdirdim. Buradan beləsi isə uzun bir tarixdi. Yada saldıqca özüm də ayları, illəri qarışıq salıram.

- Maraqlıdır ki, ilk gənclik illərinizin xatirələrində sizi daha çox təyyarəçi, idmançı obrazında, istəyində görürük...

- Doqquzuncu sinfi bitirəndən sonra İrəvanda xüsusi hərbi hava qüvvələri məktəbinə qəbul olundum. Bu, 1953-cü il idi. İki il orada oxudum. Sonra Ukraynada Hərbi Təyyarəçilik məktəbinə daxil oldum. Bir il sonra uçuş üzrə sınaq yoxlamaları başladı və mən iyirmi dörd dəfə uçuş etdim. Elə oldu ki, səhhətimdəki problemlə bağlı məni Xarkovdakı hospitala göndərdilər, müayinədən sonra həkimlər uçuşa icazə vermədilər. O illərdəki ən unudulmaz xatirələrimdən bir çoxu da akrobatika ilə məşğul olmağım idi. Azərbaycan yığma komandasının üzvü kimi Moskva və Ukraynada keçirilən yarışmalardakı uğurlu çıxışlarımı heç unutmuram. 1958-ci ildə evə qayıtdım, bir il sonra Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi İnstitutuna qəbul edildim. "Əla" qiymətlərlə oxumağıma baxmayaraq ikinci kursdan sonra başa düşdüm ki, məni ən çox jurnalistika, ədəbi həyat cəzb etməkdədir. 1961-ci ildə sənədlərimi ADU-nun filologiya fakültəsinin qiyabi şöbəsinə verdim. Buna qədərsə "Molodej Azerbaydjana" qəzetilə mütəmadi olaraq əməkdaşlıq edirdim. İlk məqaləm 1959-cu ildə həmin qəzetdə dərc edilmişdi. 1960-cı ildə məni qəzetə işləməyə dəvət etmişdilər. O vaxtlar qəzetin baş redaktoru Azad Şərifov idi. Dərin qədirbilənlik hissi ilə qeyd etməyi özümə borc bilirəm ki, Azad müəllimi həmişə çox insanpərvər, təəssübkeş bir insan kimi xatırlayıram. O, rus dilində nəşr edilən qəzetə azərbaycanlı jurnalistlərin cəlb edilib yetkinləşməsində çox işlər gördü. İki ildən sonra mən həmin qəzetin şöbə müdiri idim, məsul katib işinə irəli çəkiləcəyim gözlənilirdi. Ancaq iş elə gətirdi ki, 1963-cü ildə məni "Pionerskaə pravda" qəzetinə Zaqafqaziya üzrə xüsusi müxbir dəvət etdilər. Bu dəvət mənim üçün çox maraqlı idi və 1967-ci ilə qədər xüsusi müxbir kimi fəaliyyət göstərdim. 1967-ci ildə isə Azərbaycan Komsomolu Mərkəzi Komitəsinin dəvəti ilə 1972-ci ilə qədər "Molodejğ Azerbaydjana" qəzetində baş redaktor işlədim. Sonra Sov. İKP MK-nın yanında İctimai Elmlər Akademiyasına daxil oldum. Göndərilən beş nəfərin içindən ancaq mən uğur qazanmışdım. Burada aspiranturanı bitirib namizədlik işi müdafiə etdim. 1975-ci ildə gəldim Bakıya və o ildən başlayaraq 1979-cu ilə kimi Azərbaycan Dövlət Teleqraf Agentliyində (Azərinform) direktor müavini işlədim. Baxmayaraq ki, o illər mənim üçün çox dəyərli oldu, ancaq mən daha çox qəzet işinə, ədəbi yaradıcılığa can atırdım. Onu da deyim ki, mənim birinci kitabım hələ 1968-ci ildə "Gənclik" nəşriyyatında çap olunmuşdu. Bundan başqa 60-70-ci illərdə bir neçə oçerk, hekayə, televiziya və radio üçün pyeslərim də işıq üzü görmüşdü. Məhz həmin vaxt Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm"in direktoru Cəmil Əlibəyov məni dəvət etdi. Orada baş redaktor və direktor müavini kimi işlədiyim illər ömrümün ən unudulmaz anlarındandı. Cəmil Əlibəyov son dərəcə həssas, qayğıkeş bir insandı və o, mənim rahat işləməyim üçün hər cür şərait yaratmışdı. Ən əsası isə sərbəst olmağım idi, yaradıcılıq işinə geniş vaxtım vardı. Özümü çox səmimi, doğma kollektiv arasında hiss edirdim.

- Ötən günlərdən isə sizə jurnalist həyatınızın unudulmaz xatirələri qalmışdı...

- Həm şirin, həm də acı xatirələr. Acı xatirələr ən çox "İzvestiya" qəzetinin Azərbaycan üzrə təmsilçisi işlədiyim illərlə bağlıdır. Qarabağ olayları haqqında verdiyim informasiyaları təhrif olunmuş halda dərc edirdilər. Məsələn, hadisələrin ilk günlərində mən məlumat verirdim ki, Azərbaycanın Bakı-Naxçıvan dəmir yolunun Ermənistan ərazisindən keçən hissəsində təxribatlar olur, qəzet mənim fikrimi təhrif edib yazırdı ki, guya bu təxribatlar azərbaycanlılar tərəfindən törədilir. Sonra da mənim təkidimlə təkzib verirdilər. Beləliklə, mənimki "İzvestiya" ilə tutmadı və mən etiraz əlaməti olaraq 1991-ci ildə Moskvada qəzetin təşkil etdiyi müşavirəyə qatılmadım. Buna qədərsə, mümkün qədər çalışmışdım ki, Azərbaycan həqiqətlərini dünyaya obyektiv şəkildə çatdırım.

Azərbaycanın ən nüfuzlu informasiya agentliklərində çalışdığım illərin ən xoş xatirələri isə ulu öndər Heydər Əliyevin hələ sovetlər dönəmində Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə bölgələrə etdiyi səfərlərdə onu müşayiət edən media işçiləri sırasında olduğum məqamlarla bağlıdır. Ulu öndərin yerlərdə zəhmətkeşlərlə görüşünün hər anı bir məktəb idi. Bu böyük insan Azərbaycanda taxılçılıq, üzümçülük, pambıqçılıq sahələrinin inkişafına xüsusi önəm verirdi, bu sahədə çalışan insanların zəhmətini yüksək qiymətləndirirdi. Onun sadə zəhmət adamları ilə söhbətləşməsinin, onların qəlbinə yaxın olmasının şahidi olmaq, o xoş anları yaşamaq necə də əziz, unudulmaz idi...

- Siz həm də çoxsaylı tamaşaçılar tərəfindən sevilən, görkəmli kino xadimlərinin yüksək dəyərləndirdiyi bir çox filmlərin ssenari müəllifisiniz. Moskvalı kinoşünas A.Bolixinin sizin ssenariniz əsasında çəkilmiş "Şeytan göz qabağında" filmi haqqında dediyi "Bu film Azərbaycan Kinostudiyasında çəkilmiş qeyri-adi filmlərdən biridir - yəni vaxtilə bu ölkədə çəkilmiş "Bir cənub şəhərində", "İstintaq" filmləri kimi..." fikri dərin təəssübkeşlik hissi ilə yadımda qalıb.

- O filmi tanınmış kinorejissor Oqtay Mirqasımov ekranlaşdırıb. film 1988-ci ildə ümumittifaq festivalında 1-ci mükafata layiq görüldü. Bir müəllif kimi qürur duyuram ki, ssenarilərim əsasında çəkilmiş filmlər həmişə öz aktuallığı ilə seçilib. Bu aktuallıq Teymur Bəkirzadənin ekranlaşdırdığı "Yol əhvalatı"nda da qabarıq görünür, Gülbəniz Əzimzadənin çəkdiyi "Avqust ayı gələndə", Tofiq İsmayılovun araya-ərsəyə gətirdiyi "Yayda yarpaq tökümü" filmində də... "Mozalan" satirik kinojurnalı mənim ssenarim əsasında on beşə qədər süjet hazırlayıb ki, bir qələm, sənət adamı kimi, mən o süjetləri çox gərəkli, yaxşı süjetlər hesab edirəm.

- Üçcildlik "Zaman həmişə bizimlədir" kitabınızı maraqla oxumuşam. Keçib gəldiyiniz ömür yolunun yaşantıları bu cildlərdə maraqlı şəkildə sərgilənib, çoxşaxəli yaradıcılığınızı özündə əks etdirir. Böyük ümid verir ki, hələ deməyə çox söz, yazmağa çox mövzu, rəngarəng janrlar var...

- Sağlıq olsun, "Azərbaycan" jurnalı və "Zerkalo" qəzeti son hekayələrimdən birini çap edib. "Axırıncı güllə" haqqında qələm dostlarım - İntiqam Qasımzadə, Solmaz İbrahimova, İlham Bədəlbəyli, Məmməd Oruc və Natiq Rəsulzadənin təəssüratları məni yeni əsərlər yazmağa ruhlandırdı. "Şomu" povestim "Literaturnıy Azerbaydjan" jurnalının builki səkkizinci sayında təqdim olunub.

- "Ədəbiyyat qəzeti"nin əlavəsi olan "Mir literaturı"nın şef redaktoru kimi özünüzü necə hiss edirsiniz?

- Deyim ki, "Bakinskiy raboçiy" qəzetinin baş redaktorluğundan sonra mən bir növ guşəxanlığa çəkilmişdim. Oturub əsərlərimi yazır, bağ evimdə dincəlir, ötən günlərin xoş xatirələrilə yaşayırdım. Təbii ki, mən dünyanın bir çox ölkələrində olmuşam, ömrüm boyu gəzib-dolaşmışam, həmişə informasiya mərkəzində fəaliyyət göstərmişəm, tanınmış şəxslərlə ünsiyyətdə olmuşam. Bütün bunlardan sonra birdən-birə kənara çəkilib əl-qolunu yanına salmaq da olmur. Qazanılan təcrübə həmişə adamı o yerə çəkir ki, məhz həmin yerdə sənin təcrübənə ehtiyac duyulur. Bu təklif mənə Yazıçılar Birliyinin sədri, xalq yazıçısı Anardan gəldi, məmnuniyyətlə razılaşdım. Elə bil həyatım təzələndi, qaynar ədəbi mühitlə təmasım məni yenidən səfərbər etdi. Bilirsinizmi, ədəbiyyat işi təkcə öz ölkənin coğrafi məkanı boyunca aparılmamalıdır. O, daim təbliğ olunmalı, qarşılıqlı əlaqələr yaradılmalıdır. Ədəbi dünyanın təzahürü bəşəri müstəvidə, böyük miqyasda özünü göstərməlidir. Hesab edirəm, "Mir literaturı" da ədəbi uğurlarımızın bu miqyasda və müstəvidə görünməsində bir missiyaçı rolu oynayır və bu işə vicdanla yanaşıram. Bu işdə mənimlə bir yerdə çalışan əməkdaşların cəfakeş və yorulmazlığını, vicdanlı işini xüsusilə qeyd etmək istəyirəm. Necə deyərlər, tək əldən səs çıxmaz...

Hazırladı: S.Hüseynoğlu

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 26 avqust.- S.4.