Sözdən keçən haqq

"XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus yeri olan, lakin çox təəssüflər olsun ki, totalitar sovet quruluşu və bədnam Pəhləvi rejiminin sərt qadağaları ucbatından öyrənilməsinə, əsərlərinin çapına qadağalar qoyulan, dörd cildlik Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatı antalogiyasına adı belə salınmayan başı bəlalı, təpədən-dırnağacan milli şair və azadlıq təşnəsi, Cənubi Azərbaycanda 1930-1940-cı illərdə genişlənməkdə olan milli azadlıq mücadiləsinin təsiri ilə yetişən qüdrətli qələm sahiblərindən biri" (Bəkir Nəbiyev) olan Məhəmməd Biriyanın "Elm" nəşriyyatında işıq üzü görən "Əsərləri" filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru İslam Qəriblinin tərtibçiliyilə araya-ərsəyə gəlib. "Lirik şeirlər", "Satirik şeirlər", "Poemalar", "Poema və səhnəciklər", "İzah və qeydlər" bölümləri ilə təqdim edilən yeni nəşrə akademik Bəkir Nəbiyev "Talesiz şair" adlı əhatəli ön söz yazıb. Görkəmli alimin "Məhəmməd Biriya hər şeydən əvvəl böyük lirikdir" dəyərləndirməsinə rəğmən dünyanın ən böyük dramatik faciəsilə baş-başa yaşamış, məşəqqətini görmüş bu görkəmli şəxsiyyətin soyadının repressiya maşınının fikir babası L.Beriya soyadıyla səsləşməsi də taleyin bir istehzası idi. Taleyin zamanın gedişatı cəhənnəm bayquşu olan L.Beriyanı özünün kəşf edib ətçəkən maşına döndərdiyi quruluşun qoluqandallı dustağı, Azərbaycan Milli hökumətinin liderlərindən və fikir babalarından biri olan, alovlu şair M.Biriyanı Bakı məscidlərindən birində kəfənçi kimi də səhnəyə çıxardı. Təbii ki, L.Beriya öz şeytan əməlinin buxovları məngənəsini ağır təəssüf, ağrı hissilə yaşadı. Məhəmməd Biriya isə bütün məşəqqətli ömrünü həyatından çox sevdiyi Azərbaycana "Mən verərəm uğrunda can!" fədakarlığıyla yaşadı, dörd bir tərəfdən didilən, parçalanan, sərvətinə yeriklənən bu qədim məmləkətə "haqqın üzü dönməz, inan!" səslənişi etdi, andı da, sözü, əməli də bir oldu:

And içirəm namusuma,

məsləkimə, vicdanıma,

Gün kimi dünyada müqəddəs

tanınan vicdanıma

Ya səni azad eyləyim,

ya boyanım al qanıma.

...Ey torpağı ləlü-mərcan,

Azərbaycan, Azərbaycan! -

fəxarətilə zalımlığa, tirançılığa qarşı təpki göstərdi. M.Biriyanın "Mən xəyanət etmədim mərhum olan əcdadıma, irs tək verdim bu yurdu qəhrəman övladıma" səslənişi eyni dərəcədə də özündə məmləkətimizin Babək, Səttarxan, Pişəvəri, M.Ə.Rəsulzadə, Əli bəy Hüseynzadə, Ə.Ağaoğlu və b. kimi millət fədailərinin düşüncə və amallarını ehtiva edirdi.

"Klassik Şərq poeziyasından eyni zamanda zəngin Azərbaycan folklorundan məharətlə bəhrələnən M.Biriya lirikası zamanla nəfəs alır və dövrün bir sıra cahanşümul hadisələri çox böyük ustalıq, bir qədər də romantik pafosla onun poeziyasının predmetinə çevrilir"di. İstiqlal ideyası onun şeirlərinin baş, aparıcı xətti idi. Bu şeirlər hər bir türk oğlu türkü "piri cavan" tarixinə ibrətlə baxmağa, qeyrətlə intiqama hazır olmağa, müstəvidə aman verməməyə və s. çağırırdı. Bu çağırış öz aktuallığı ilə yenə də müasirimiz və gərəyimizdi. Hesab edirik ki, M.Biriyanın "Əsərləri"nin yenidən araya-ərsəyə gətirilməsinin vacibliyini şərtləndirən məsələlərdən biri də məhz bu müasirlikdən, aktuallıqdan irəli gəlir. Lap bugünümüzün, içərisində yaşadığımız, bizi çevrələyən olayların üzünə oxunan ittihamlar kimi təzədi-tərdi Biriyanın bu ölməz misraları:

Paydar olsun gərək

odlar-alovlar torpağı,

Dalğalansın şanlı bürcündə

ədalət bayrağı!

Bu qürurlu çağırışa "Amin!" - deyib, daha inamla, vicdanla çaba göstərmək, böyük duyğuları, unudulmaz şəxsiyyətlərin xatirəsini yaşatmaq borcumuz qalır.

S.Hüseynoğlu

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 26 avqust.- S.6.