Sözü olan susa bilməz, danışar…

Ümumiyyətlə, mən həmişə əsl sənət adamlarının, elm xadimlərinin gözünü özündən diri görmüşəm. Göz sözün diriliyinə aparan yoldu. Şamil Zamanın həm göz, həm də söz diriliyi, diribaşlığı var. Bu diri gözlər və təbii ki, diri sözlər indiki durumda onun 75 illik ömür-gün yolçuluğunu basmarlayıb altına alıb. Bu diri gözlərin dibinin dibində çevik, eyni zamanda çoxbilmiş bir uşaq obrazı adamla lap gizlənpaç oyunu oynamaqdadı. Əziyyət çəkib onu dəyirmanın yuxarı başına çəkməyə ediləsi cəhdə heyif… Bilirsən ki, aşağıdan dipdiri çıxacaq. Bu qovğada sadəliyi, uşaq səmimiyyəti, zəhmətkeşliyi hayına yetəcək, dayağı olacaq. Şamil müəllimin təhər-töhüründə qəribə bir doğmalıq aurası var. Şeirdən, elmdən də əfzəl, əzəl olan doğmalıq aurası… Lap ilğım kimi.

Şamil Zaman ədəbiyyata ötən əsrin 60-cı illərində gəlib. "Çay" adlı ilk şeiri 1964-cü ildə "Araz üzərində şəfəq" almanaxında işıq üzü görüb.

"Çay" axarlı olub. Ancaq Şamil müəllim bu axarlığın cilovunu həmişə əlində möhkəm saxlayıb. Baş alıb getməyə, bu çayı boşuna axmağa qoymayıb. Damlada dəryanı əks etdirməyə, az sözlə çox mətləb deməyə çalışıb. Məsələn, erməni vandallarının Qarabağa iddia savaşı açdıqları ilk günlərdəcə o, şər və kin-küdurət maşınının sükançısı Mixail Qorbaçova şeirin diliylə çox ağlabatan bir mesaj göndərmişdi ki, a kişi, o iti hürdürmə mənə, apar yenə bağla onu yerinə. Ustad Cəfər Cabbarlının "atan kazaklardı!" işarətinin XXI əsrin lap başlanğıcında yeni yozumunu bundan da gözəl necə ifadə etmək olar?

O, gileylənməyi, "ah-uf " etməyi sevməyən insandı. Ancaq milli-mənəvi dəyərlərimizin, milli kimlik simvollarımızın aşağılanmasına edilən hər hansı kiçicik bir cəhd, unutqanlıq vərdişi Şamil müəllimi ovum-ovum ovur. Nə yaxşı ki, əlində qələmi, sinəsində sözü var. Yazır və cəmiyyətə də çatdırır ki:

Atalar sözü tək dürlü, hikmətli

Neçə deyilməmiş hekayəti var.

Babam Koroğlunun dünyaya bəlli

Heykəli görünmür, şikayətim var.

Bu şikayətin alt yapısındakı üsyan, haray bizə daha əzizdi. Əslində müəllifin şikayəti səfərbəredici şikayətdi. Və bu şikayəti etməyə səlahiyyəti çatan söz adamıdı Şamil Zaman. Nədənliyini özü hamıdan yaxşı ifadə edib; yazıb, altından da imza qoyub:

Bu torpaq boynuma çox haq-say qoyub,

Kim deyər qəmini duymamışam mən.

Doğma Naxçıvanı, Bakını qoyub,

Parisə, Londona uymamışam mən.

Ş.Zamanın şeir dili yığcam, sadə və lakonikdi. O, poetik fikrini şeirin boyuna qəribə bir simiclik, ehtiyatkarlıqla biçir və düz edir:

Baxma dağlar ucadı,

Dağların da dağı var.

Və yaxud:

Hər təpə dağ olmayır,

Dağ dağ çəkib dağ olur -

misralarında olduğu kimi.

Hələ biz "Baş-baş kimi tanınar, başla versə baş-başa" misralarının əvvəlindən sonunacan varıb getmirik.

Anda zamanı, zamanda külli-aləmi yaşamağın sirrinə vaqif olan insanlardandı o. Boşuna demir ki, "Dünya beşgünlük olar beş gün yaşayan üçün". Təbii ki, Şamil Zaman beşgünlük dünyanın hər qətrəsində əlli, yüz, yüz əlli illik ömür sürməyin fərqindədi və bu düşüncə sənətkar dünyabaxışının çevrəsinə mütənasibliyilə tanışdı.

Şamil müəllimin ədəbi-bədii fəaliyyəti onun tərcüməçilik fəaliyyətilə qoşa qanad kimidi və hansı sahədə olur-olsun, o, orijinallığı sevir. Qəlbinin ən səmimi duyğuları ilə yazanda da orijinaldı, dünya ədəbiyyatından tərcümələri də orijinaldandı. Xalq şairləri Nigar Rəfibəylinin "Qərənfillər", Məmməd Arazın "Dünya sənin, dünya mənim...", Zəlimxan Yaqubun "Şairin taleyi" əsərlərini fransız dilinə hansı şövq və səmimiyyətlə çeviribsə, Prosper Merimenin, Viktor Hüqonun seçilmiş əsərlərini, Nostradamusun "Yüzilliklər"ini, Aleksandr Dümanın (Ata) "Qafqaz"ını da eyni fikir, mövqe ucalığından fransız dilindən doğma dilimizə çevirib. Və bu tərcümələrilə o, əslində ən vacib olan işi görüb, ədəbiyyatımıza, xalqlar arasında körpü salmaq amacına ləyaqətlə xidmət edib. Şamil müəllimin elə təkcə Düma Atanın "Qafqaz" əsərinin dilimizə çevrilməsi üzərindəki zəhmətinin enerji yükü ilə neçə-neçə şeir toplusunu ortaya qoymaq mümkündü. Ancaq o yerdə ki, Azərbaycan həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasının bir yolu da "Qafqaz"dan keçir, Şamil müəllim orijinal yaradıcılığını tərcümə işinin ayağına "uf" demədən verir, "yanmayır ömrünün iki ilinə". Doğrudur, onun "Partizan Nağı" sənədli povesti, "Hökm oxumadı", "Qeyrət məsələsi", "Düşmən", "Müttəhimin son sözü", "Qisas", "Söz hakimindir", "Oxlar", "Məslək dostları", "Haqqa qovuşan ömür" hekayələri imkan verir ki, biz Şamil Zamandan maraqlı öz sözü, üslubu olan nasir kimi də söz açaq. Üstəgəl, uzun illər boyunca yazıb-yaratdığı şeirləri fonunda şair Şamil Zaman haqqında xoş ürək sözümüzü dilə gətirə bilərdik. Ancaq təbii olaraq o fikrin üzərində dayanmağa daha çox israrlıyıq ki, Şamil müəllim yaradıcılığının bütöv istiqamətləri ilə bir yerdə daha tam və bütövdü. Bu bütövlüyü onun zəhmətkeş alim ömrünün gəlişmələri tamamlayır. Yaxın günlərdə onun çevirməsində fransız dilində işıq üzü görəcək "Azərbaycan poeziya antologiyasını da nəzərə alsaq, Şamil müəllimin ağır, ancaq çox şərəfli əməyinin mənzərəsini apaydın görmüş olardıq. Bu antologiyaya 78 Azərbaycan şairinin seçilmiş şeir və poemaları daxil edilib. Onun çevirməsində Prosper Merimenin "IX Karl hakimiyyətinin salnaməsi", Qustav Floverin "Salambo" tarixi romanı isə nəşrini gözləyir".

Sərvaz

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 6 may.- S.4.