"Göyçə aşıqları və el şairləri" haqqında

Məsləhətli don gen olar.

Xalq məsəli

Xalqımızın şifahi ədəbiyyatını, o cümlədən aşıq və el şairlərinin yaddaşlarda yaşayan sənət incilərini toplayıb nəşr etdirmək çox vacib və məsuliyyətli bir işdir. Keçən əsrin əvvəllərindən belə bir nəcib işə təşəbbüs göstərilmiş, bu zəngin xəzinənin böyük bir hissəsi itib-batmaq təhlükəsindən xilas edilmişdir. Adlarını çəkmədiyim kitablar arasında Göyçə aşıq və şairlərinin şeirlərindən nümunələr olan toplular da vardır.

Mütəxəssislərin daha səmərəli fəaliyyət göstərməsi üçün sovet hakimiyyəti illərində Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda folklor şöbəsi, müstəqillik əldə edildikdən sonra isə AMEA-nın Folklor İnstitutu yaradılmışdır. İnstitut fəaliyyətə başlaynadan sonra şifahi xalq ədəbiyyatı materiallarından ibarət olan neçə-neçə kitab oxuculara təqdim olunmuşdur. Biz bu yazımızda yalnız Hüseyn İsmayılovun "Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabının birinci cildi haqqında təəssüratımızı bildirmək istəyirik.

Müqəddimədə orta əsrlərdən başlayaraq bu günümüzə qədər olan aşıq sənətinin inkişaf mərhələləri haqqında söhbət açılmışdır. Amma burada mətləbə dəxli olmayan, mövzu ilə yaxından səsləşməyən məsələlərə geniş yer verilməsi oxucuları narahat edir.

Ə.Cəfəroğlunun "Azərbaycan ədəbiyyatı" (TDAV, 1991) kitabından götürülmüş sitatlar çox uzun və yorucudur.

"Ata", "baba", "qam" sözləri haqqında doqquz səhifə (17-26) danışmaq Göyçə aşıq sənətinə aydınlıq gətirməmişdir. Eləcə də, şifahi ədəbiyyatla yazılı ədəbiyyatın fərqlərindən geniş (altı səhifə) bəhs etməyə ehtiyac yox idi.

Burada aşıq şeirlərindən ibarət olan kitabların hamısının haqqında geniş söhbət açılmış və hər kitabda verilmiş şeirlər sadalanmışdır ki, bu da çox bezikdiricidir.

Müqəddimədə "xalq şerinin görkəmli nümayəndəsi" (səh.9), "nəhəng sənət bahadırı" (səh.14) kimi göstərilən Zodlu Fatma xanım adlı bir şairənin adı çəkilmişdir. Təəssüf ki, onun həyatı haqqında məlumat (heç olmasa doğum və ölüm tarixi) və yaradıcılığından bircə nümunə verilməmişdir. Bu sətirlərin müəllifi ömrünün çox hissəsini Zod kəndində keçirmiş, orada ərsəyə gəlmiş olan aşıq və el şairləri ilə bağlı tədqiqat aparmış, amma o kənddə Fatma xanım adlı şairənin yaşamış olduğunu heç kəsdən eşitməmişdir.

Müqəddimənin sonunda yazılır: "Oxuculara təqdim olunan "Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabı üç cilddən ibarətdir" (səh.54). İkinci cildin hansı dövrü əhatə edəcəyəi göstərildikdən sonra qeyd olunur:

"…üçüncü və dördüncü kitablarda isə sovet hakimiyyəti illəri və çağdaş dövrümüzün Göyçə aşıqlarının yaradıcılıq örnəkləri təqdim olunacaqdır" (səh.54).

Oxucu bu ziddiyyətli fikirdən düzgün cavab ala bilmir; kitab üç cilddəmi, yoxsa dörd cilddəmi olacaq?!

Kitabda on aşıq və el şairi haqqında söhbət açılmış, həyatları barədə məlumat verilmiş və əsərlərindən nümunələr təqdim olunmuşdur.

Burada mübahisəyə səbəb olan bir dolaşıqlıq diqqəti cəlb edir. Bizə belə gəlir ki, bu sənətkarların bəzilərinin Göyçə şairi kimi göstərilməsi yanlışdır.

Ozan Heydər barədə deyilir: "Ozan Heydər XV əsrdə Dərəçiçək mahalının Ozanlar kəndində dünyaya gəlib" (səh.55).

Ozan İbrahim baradə yazılır: "…Dərəçiçək mahalının Ozanlar kəndində dünyaya gəlib" (səh.58).

Dərdli Nəsib barəsində oxuyuruq: "Göyçənin Ozanlar kəndində, təxminən 1670-ci illərdə doğulub" (səh.117) (Göyçədə Ozanlar kəndi yoxdur. Deməli, Dərdli Nəsib də Dərəçiçək mahalındandır - İ.Ə.).

Dərəçiçək də Göyçə kimi İrəvan quberniyasına tabe olan geniş bir mahal idi. Odur ki, adları çəkilən bu aşıqları oxuculara göyçəli kimi təqdim eləməyə haqqımız yoxdur.

Kitabda geniş yer tutan şair-aşıqlardan biri Misgin Abdaldır. Bu vaxta qədər Misgin Abdal barədə ədəbi ictimaiyyətimizə az şey məlum idi. Göyçə aşıq yaradıcılığının araşdırıcılarından biri kimi, biz də bu müqəddəs şəxsiyyətlə maraqlanmış və şeirlərindən nümunələr əldə etməyə cəhd göstərmişdik. Etiraf edək ki, bizim bu təşəbbüsümüz uğursuzluqla nəticələnmiş, ona görə də "Sazlı-sözlü Göyçə" ("Maarif" nəşriyyatı. Bakı 1999) kitabında Misgin Abdala yer verməmişdik.

"Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabının tərtibçisi Misgin Abdalın həyatı barədə maraqlı məlumatlar vermişdir.

Tərtibçinin yazdığına görə, Misgin Abdalın beşinci babası Yaqubla Şeyx Səfi dost olublar (səh.69).

1500-cü ildə Misgin Abdal Şah İsmayılı Göyçədə qarşılamış və ona saz bağışlamışdır (səh.73).

Misgin Abdal yayı Göyçədəki iqamətgahında, qışı isə Ərdəbildə Şah İsmayılla birgə keçirirmiş. Şah İsmayıl Xətainin rəsmən səlahiyyətli vəziri, dövlətlərarası diplomatik əlaqələr işinə rəhbərlik edən Seyid Misgin Abdal imiş (səh.74).

Misgin Abdal özü ilə Göyçədən seçib Ərdəbilə - Şah Xətainin sarayına 12 aşıq gətiribmiş (səh.75).

Misgin Abdal Çaldıran savaşında ağır yaralanmışdır (səh.77).

Misgin Abdal Dağıstanda şahın ona tapşırdığı diplomatik missiyanı yerinə yetirərkən ata-anasının ölümündən xəbər tutmuş və şahın icazəsi ilə ailəsini də götürüb Göyçəyə yola düşmüş, qış zamanı olduğuna görə dağlarda boran onun iki oğlunu öldürmüş və o üzünü dağlara tutub "Dağlar" qoşmasını söyləmişdir (səh.77).

Misgin Abdal Şah İsmayılın vəfatından sonra Göyçə mahalının Sarıyaqub kəndinə qayıtmış və məktəb açmışdır (səh.79-80) və sair.

Kitabın tərtibçisi Misgin Abdalın həyatı və fəaliyyəti ilə bağlı olan bu məlumatları "tarixi faktlara görə" (səh.68-69) söylədiyini bildirir. Təəssüf ki, hansı tarixi yazılı mənbədən istifadə etdiyini göstərməmişdir.

Şah İsmayıl Xətai, eləcə də Misgin Abdal barəsində bu deyilənlər əhəmiyyətli məsələlərdir. Bunları yenidən araşdırmağa ehtiyac var.

Söz yox ki, Şah İsmayıl Xətainin də dövrünü, həyat və fəaliyyətini əks etdirən mötəbər tarixi kitablar var. Tərtibçinin burada dedikləri öz təsdiqini taparsa, şübhə etmirik ki, onlar həmin kitablarda daha geniş şəkildə yazılmış olar. Çünki Şah İsmayılın da tarix yazan mirzələri sarayla bağlı baş vermiş hadisələri qələmə alırdılar.

Münasibətlərimizin normal olduğu indiki zamanda İrana getmək və bu məsələləri araşdırmaq o qədər də çətin problem deyil. Araşdırmalar nəticə verərsə, tariximizin və aşıq sənətinin yeni bir səhifəsi açılmış olar. Məsələn, Misgin Abdalın Göyçədən seçib özü ilə Şah Xətainin sarayına 12 aşıq aparması təsdiq edilərsə, belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, o zaman Göyçədə aşıq sənəti yüksək inkişaf mərhələsində imiş və aşıqlar sayca çox imiş ki, Misgin Abdal bunlardan 12-sini seçib aparmışdır. Həmin aşıqların adları və hansı kənddən olmaları da maraqlıdır.

Araşdırmalar ən qiymətli bir tapıntıya da səbəb ola bilər; bu da Şah Xətai şərəfinə saysız qoşmaları, şərəfnamələri olan Misgin Abdalın şeirləridir. "Şah sarayında ən nüfuzlu şair" kimi göstərilən sənətkarın əsərlərinin Divan şəklində mühafizə olunmasına guman var. Əgər belə bir ədəbi-bədii xəzinə ələ düşərsə, ordan-burdan, ayrı-ayrı adamların hafizəsindən təhriflərlə yazıya alınmış olan indiki zəif, uydurma şeirlərin oxuculara təqdim edilməsinə ehtiyac qalmaz.

Kitabda yer tutan şairlərdən biri də Şımpırlı Sevgilidir. Müəllifin yazdığına görə, "Şımpırlı Sevgili XVII yüzilliyin ortalarında Göyçənin qədim Şımpır elində (Babacan kəndi yaxınlığında xarabalıqları indi də durur) dünyaya göz açıb.

Xalq arasında Şımpırlı Sevgilinin Qul Mahmuda bəslədiyi eşqlə bağlı rəvayətlər dolaşmaqdadır.

Şımpırlı Sevgilinin əldə edilən şeirləri onun kamil bir sənətkar olduğunu təsdiq edir" (səh.122).

Tərtibçinin yazısında Sevgili "kamil bir sənətkar", "böyük sənətkar", "böyük şair", "şeirləri olduqca axıcı" kimi ifadələrlə dönə-dönə təriflənir. Amma şeir nümunələrinə diqqət edəndə bunu görə bilmirik.

Müəllif Şımpırlı Sevgilinin şeirlərinin "cilalı", "şirin" olmasından heyrətə gəldiyini qeyd etdikdən sonra aşağıdakı bəndi misal göstərmişdir:

Ərş ahımdan zinhar oldu,

Yollar, qədəmli olsan, hey!

Çək canımı - izahlanım,

Məzar, udumlu olsan, hey. (səh.122)

Başqa bir bəndə diqqət edək:

Bu günahın nədir yolu?

Olmuşam bir cavan qulu.

Mahmud adlı bir yad oğlu,

Sevgiliyə əba olubdu. (səh.126)

Şeirləri bu qəbildən olan şairə haqqında yüksək fikir söyləyən tərtibçi onun "özündən sonra gələn sənətkarlara böyük təsir göstərmişdir" (səh.123) sözləri ilə yazısını tamamlamışdır.

Kitabda adı çəkilən aşıq şairlərdən biri də Qul Mahmuddur. Kitabın tərtibçisi onun haqqında iki yerdə söhbət açmışdır; bir buradakı xüsusi bölmədə, bir də müqəddimədə.

Müqəddimədə yazılmışdır: "Şeir örnəkləri təqdim edilmiş sənətkarlar içərisində XVI-XVII əsrlərdə (1605-ci ildə vəfat etmiş) yaşamış göyçəli ustad aşıq Qul Mahmudun poetik irsindən nümunələr verilmişdir". (səh.44)

Tərtibçi

Yerdə qalmaz Qul Mahmudun sözləri,

Kabab üstə yandırarlar közləri.

Həddi nədir xanın, bəyin qızları,

Gözəllikdə mənim Sarama gəlsin. (s.44)

- bəndinə əsasən onun Sara adlı məşuqəsi olduğu qənaətinə gəlmişdir.

"Qul Mahmud" adlı xüsusi bölmədə isə oxuyuruq: "Qul Mahmud XVII yüzilliyin ortalarında Göyçənin qədim Şımpır elində doğulmuşdur.

Xalq arasında onun Şımpırlı Sevgili ilə böyük eşqindən maraqlı rəvayətlər dolaşmaqdadır" (səh.130).

Burada oxucu fikirləşməli olur: bu Qul Mahmud müqəddimədəki Qul Mahmuddurmu? Hər ikisi göyçəlidir. Birinin 1605-ci ildə vəfat etdiyi, o birinin isə XVII əsrin ortalarında doğulduğu göstərilir. Birinin sevgilisinin adı Sara, digərininki Sevgilidir.

"Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabında Ağ Aşıq haqqında da geniş söhbət açılmışdır. Göyçə aşıq sənətinin inkişafında mühüm xidməti olan bu saz-söz sənətkarı ilə bağlı yazılarda müxtəlif fikirlər, mübahisəli məsələlər var. Bəziləri onun Cənubi Azərbaycanda, bəziləri Naxçıvanda, bəziləri Göyçədə, bəziləri də Qazaxda doğulub boya-başa yetdiyini göstərirlər. Tərtibçinin qənaətincə "…o, məhz ustad sənətkar kimi Göyçədə doğulub və Göyçə mühitinin övladıdır" (səh.137). Yaxşı olardı ki, tərtibçi ustad sənətkarın Göyçənin hansı kəndində dünyaya gəldiyini də göstərəydi.

Ağ Aşığın yaradıcılığı zəngin olmuşdur. Təəssüf ki, onun böyük bir qismi unudulmuşdur. Kitaba daxil edilən şeirlərin çoxu ustadın nəfəsinə yaddır. Onlardan birinə diqqət edin:

Yenə yada düşdü nakam eşqimiz,

O közün oduna bir daha yandım.

Məhəbbət ötəri hal da deyilmiş,

O gözün oduna lap alovlandım.

Belə uydurmalar ustadlara da, kitab tərtib edənlərə də hörmət gətirmir. Əksinə, tərtibçinin qeyd etdiyi kimi, Ağ Aşıq haqqında ilk yazılı məlumatı bu sətirlərin müəllifi vermişdir ("Aşıq Ələsgər və XIX əsr Göyçə aşıqları" (namizədlik dissertasiyası, 1973). Orada "Ayə məndəndi" rədifli bir təcnis də təqdim eləyib və göstərmişdik ki, bu təcnisi bəziləri Ağ Aşığın yaradıcılığı hesab edir. Göyçənin Kiçik Məzrə kəndindən olan Aşıq Qara Mövlayevin israrla etirafına görə (təcnisi Aşıq Qaradan yazmışdıq), bu təcnis Aşıq Ələsgərin babası Allahverdinindir. Ağ Aşığın da adının Allahverdi olması dolaşıqlıq yaratmışdır.

Təcnis işıq üzü gördükdən sonra bəzi tədqiqatçılar bir qədər dəyişiklik edərək onu Ağ Aşığın, bəziləri də Aşıq Alının yaradıcılığı kimi təqdim etməyə başladılar. Əfsus ki, "Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabının tərtibçisi ilk məlumata məhəl qoymadan, həmin təcnisi kitabın 168-ci səhifəsində Ağ Aşığın, 411-ci səhifəsində isə Aşıq Alının əsəri kimi vermişdir.

Kitabda Göyçənin Daşkənd kəndindən olan şair Məmmədhüseynə də geniş yer ayrılmışdır.

1988-ci ilə qədər çap olunmuş kitablarda onun 3-4 şeri yarı-yarımçıq və təhriflərlə oxuculara təqdim edilmişdi. T.Göyçəlinin "Göyçə aşıq məktəbi" (1998) və bu sətirlərin müəllifinin "Sazlı-sözlü Göyçə" (1999) kitablarında şairin 15-16 şeri işıq üzü gördükdən dərhal sonra yüzlərlə şeri əhatə edən kitabı onun qohumları tərəfindən çap etdirildi. Əksər hissəsi uydurmalardan ibarət olan bu "şeirlər" şairin yaradıcılığına qatı bir kölgə salmışdır. Təəssüf ki, "Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabının tərtibçisi, saf-çürük etmədən onların böyük bir qismini S.Şairovun tərtib etdiyi "Yatıb, oyanmaz oyanmaz" (2005) kitabından götürüb bu kitaba daxil etmişdir. Odur ki, oradakı nöqsanların bir qismi burada təkrar olunmuşdur.

Kitabda başqa müəlliflərin əsərlərinin Məmmədhüseynin adına getdiyinə də tez-tez rast gəlirik. Aşıq Ələsgərin "Qabaqda" rədifli qoşması (səh.205), "Aşıqlar qövlilə, arifi aqil" misrası ilə başlanan meracnaməsi (səh.207), şəmkirli Aşıq Hüseynin "Mərd" rədifli divanisi (səh.283), Aşıq Musanın "Dilim" rədifli qoşması (səh.198) Məmmədhüseynin yaradıcılığı kimi təqdim olunmuşdur. Qəribədir ki, "Dilim" rədifli qoşma bu kitabda həm də Aşıq Musanın əsəri kimi özünə yer tapmışdır (səh.449).

"Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabının tərtibçisi Məmmədhüseynin "Gəlmədi" rədifli divanisi haqqında söhbət açarkən yazır: "Qeyd edim ki, bu şerin rədifi "Ya Əli" olmalıdır". Sual olunur: niyə?!

150-160 il bundan əvvəl yaradılmış şeirə "düzəliş" aparmağa səlahiyyətimiz çatırmı? Səlahiyyətimiz çatmasa da, tərtibçi inad göstərərək şeri "Ya Əli" rədifi ilə (səh.178) kitaba daxil eləmişdir. Maraqlıdır ki, divani 289-cu səhifədə həm də "Gəlmədi" rədifi ilə verilmişdir.

Tərtibçi söylədiyi fikri qüvvətləndirmək üçün ustadın şeirlərindən gətirdiyi sitatlarda qəribə bəndlərə, mənası anlaşılmaz misralara da rast gəlirik:

Bütləri Əli qırdı,

İbrahim yanmadı nara.

Oğlunu çaldı mərmərə,

Cəbrayıl bir qoça gətirdi

İsmayıl peyğəmbərə.

Ol səbəbdən ol geyindi,

Şahi-mərdan qırmızı. (səh.180)

Kitabı qalınlaşdırmaq xatirinə ustadların adına şeir uyduranlar dərk etmirlər ki, onların bu "xidməti" mənəviyyatımıza vurulan ağır zərbədir. Məmmədhüseynin gəraylısına baxın:

Səni gördüm yada düşdü

Al yanaqlı yarım, lalə.

İntizarın üzüb məni,

Dedim elə varım, lalə.

Ləçəklərin qırmızıdı,

Könlümün telli sazıdı.

Dağların sənəm qızıdı,

Oxşarın gül, barım, lalə.

Yazda idi xeyir işim,

Sən açmısan, nə təşvişim.

Məmmədsöyünəm, tez yetişim,

Bircə işi sarım, lalə. (səh.194)

"Aşıq Alı" bölməsində də mübahisəli məsələlər az deyildir. Əvvəlki müəlliflərin Aşıq Alı barədə söyləmiş olduğu fikirləri göstərən tərtibçi inandırıcı olmayan məqamları təkzib etmək əvəzinə, bəzən onları bir daha təsdiq eləmişdir. O yazır: "M.Həkimovun yazdığına görə, Aşıq Alının öz dəst-xətti ilə yazdığı üç kitab əlyazması, şeirləri və ustadı Ağ Aşıqdan yazdığı bir kitab əlyazması 1938-ci ilə kimi Kəlbəcərdə "Dilsuz və Xəzangül" dastanının müəllifi Aşıq Nəbinin şəxsi arxivində saxlanmışdır. Anlaşılmazlıq üzündən həmin nadir nüsxələr bir çox əlyazmaları kimi, 1938-ci ildə yandırılmışdır" (səh.323).

M.Həkimovun "Xalqımızın deyimləri və duyumları" (1986) kitabından götürülmüş bu fikir Mürsələ də ondan əvvəl yazanlardan gəlmişdir. "Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabının tərtibçisi bu yanlış fikirlə razılaşmamalı idi.

Kəlbəcərin Milli kəndindən olan şair Nəbi savadlı idi. "Dilsuz və Xəzangül" dastanını öz əli ilə yazmışdı. Əgər onun arxivində elə əlyazmaları olsaydı, heç vaxt onu yandırmazdı. Burada hansı anlaşılmazlıqdan söz gedə bilər?! Göyçənin Kərkibaş kədində yaşayan Ağ Aşığın və Qızılvəng kəndində yaşayan Aşıq Alının şeirlərinin Kəlbəcərin Milli kəndində saxlanılması da inandırıcı deyil. Axı Aşıq Alı da Aşıq Ələsgər kimi, yazı-pozu bilmirdi. Buradan da aydın olur ki, bu epizod məqsədyönlü uydurmadır.

Aşıq Alının adına 400-dən artıq təcnis uydurub, onu "Təcnis Alı" adlandıranlar onlarla digər şəkilli şeirlər yazıb onun əsərləri kimi oxuculara təqdim eləmişlər. Təəssüf ki, bunların bir qismi "Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabında da özünə yer tapmışdır.

Hələ Aşıq Alının əsəri kimi təqdim olunan bir qoşmaya diqqət edin:

Ay ağalar, gəlin sizə söyləyim,

Nə cür olsa genə vətən yaxşıdı.

Qohum, qardaş, dost, müsahib görəndə,

Şəfa tapar yaralarım, yaxşıdı.

Beybafaynan sən dost olma, kənar gəz,

Şam, çırağ olmasa, əldə fənar gəz.

Başa düşər öz hesabın qanar, gəz,

Min qarğadan bircə qırğı yaxşıdı.

Biçarə Alıyı gətirdin dilə,

Bülbül də müştaqdı budaqda gülə.

Sar quşdarı şikar etsə yüz ilə,

Qoca olsa, genə tərlan yaxşıdı. (səh.400)

"Əhsən, bərəkallah!" şeir uyduranların sənətkarlıq qüdrətinə!

Kitabda başqa müəlliflərin əsərlərinin Aşıq Alının adına getdiyini də görürük. Məsələn, "Vermərəm səni" (səh.363) rədifli qoşma H.Əlizadənin tərtib elədiyi "Aşıqlar" (1935, 1936) kitablarında (səh. 233,373) Aşıq Əlinin adı ilə çap olunmuşdur.

"Zeynalın" rədifli qoşma (səh.399) Aşıq Ələsgərin qardaşı Çoban Məhəmmədindir. "Yalvarıram" rədifli divanı (səh.419) Aşıq Ələsgərindir.

Kitaba daxil edilən şair-aşıqlardan biri də Aşıq Musadır. 1970-ci ilə qədərki kitablarda onun haqqında olan məlumat çox qısa və yanlış getmişdir. H.Əlizadənin 1937-ci ildə çap etdirdiyi "Aşıqlar" kitabında deyilir: "Aşıq Musa Ermənistan Sovet Sosialist Respublikasının Basarkeçər rayonunun Qaraqoyunlu kəndindəndir. Anadan olduğu və vəfat etdiyi tarix haqqında düzgün məlumat yoxdur. Aşıqların dediyinə görə, təxminən 1840-cı illərdə 45 yaşında vəfat etmişdir". H.Əlizadədən sonra kitab tərtib edənlər də bu fikri təkrarlamışdır.

Amma "Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabının tərtibçisi bu fikri təkzib edərək yazır: "Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, bu məlumat yanlışdır. Aşıq Musa təxminən 1830-cu ildə Göyçənin Ağkilsə kəndində anadan olmuş, 1912-ci ildə vəfat etmişdir. Qəbri doğma kəndindədir" (səh.42).

H.İsmayılov tamamilə haqlıdır. Təəssüf ki, o, hansı mənbəyə əsasən bu fikri söylədiyini qeyd etməmişdir.

Bu sətirlərin müəllifi ilk dəfə "Ulduz" jurnalının 1970-ci il birinci sayında, sonra "Aşıq Ələsgər və XIX əsr Göyçə aşıqları" (1973) adlı namizədlik dissertasiyasında və "Sazlı-sözlü Göyçə" (1999) kitabında Aşıq Musa barəsində söhbət açmış və şeirlərindən nümunələr vermişdir. Dissertasiyada aşığın qəbir daşının fotoşəkli də oxuculara göstərilmişdir. "Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabının tərtibçisi istəsəydi, bunlardan birinə isnad etdiyini yazardı.

H.İsmayılov Aşıq Musadan danışarkən gətirdiyi bir sitat maraqlıdır. O yazır: "Aşıq Musa Türkiyənin Qaraxan vilayətində neçə aşığı bəndə salır, Mələknisə ilə deyişir və çox böyük çətinlikdən sonra sazının, sözünün gücü ilə ona qalib gəlir. Nəhayət, Mələknisəni alıb vətəni Göyçəyə yola düşür. Arazı keçərkən Mələknisənin atı yıxılır, onu çayın gur suları qoynuna alır. Aşıq Musanın Araza yalvarışı, nisgili, harayı ərşə dayanır:

Tellərində şana, əlində həna,

Toyumu yas edib, döndərmə qana.

And verirəm ərşə,gürşə, asmana,

Əldən alıb şux nigarım aparma,

Axma Araz, axma, yarım aparma.

Mələknisə birtəhər bir ağac kolundan yapışıb sahilə çıxır: müsibət, fəlakət sevinclə əvəz olunur. Aşıq Musa sevgilisi Mələknisə ilə doğma yurdu Göyçəyə gəlir. Atası Səfər kişi onlara toy vurdurur". (səh.443)

Tərtibçi bu sitatı hardan götürdüyünü bildirmək üçün səhifənin ayağında qeyd etmişdir: ("Sazlı-sözlü Göyçə". Toplayanı və tərtib edəni İ.Ələsgər. B.2000, s.60; S.Paşayev. XIX əsr aşıq yaradıcılığı. B.,1989, s.53).

Qətiyyətlə bildirirəm ki, mən heç yerdə bir fikir söyləməmişəm! Aşıq Musanın düzgün ünvanını, doğum və ölüm tarixini İ.Ələsgərin yazdıqlarından götürdüyünü qeyd etmək istəməyən tərtibçi başqa müəllifin yazdığını onun adına vurması da çox qəribədir!

"Göyçə aşıqları və el şairləri" kitabını təsadüfi bir adam deyil, filologiya elmləri doktoru, professor, folklor İnstitutunun sabiq rəhbəri tərtib etmişdir. Bu kitab göstərdiyimiz və göstərmədiyimiz nöqsanlardan xali olmalı idi. İnstitutda çoxsaylı əməkdaşı olan "Aşıq yaradıcılığı" şöbəsi də fəaliyyət göstərir. Əgər kitab nəşrə getməzdən əvvəl şöbədə müzakirə edilsəydi, təəssüf doğuran qüsurlar orada özünə yer tapmazdı.

İslam ƏLƏSGƏR

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 18 noyabr.- S.3-5.