“Dağlar nəğməsi”

Əsərləri iyirmidən çox dünya dillərinə tərcümə edilən görkəmli şair, dramaturq və publisist Hidayətin bu yaxınlarda Özbəkistanda daha bir kitabı işıq üzü görmüşdür. "Mənəviyyat" nəşriyyatında çap olunmuş "Dağlar nəğməsi" şeirlər kitabını Azərbaycan ədəbiyyatından çoxsaylı tərcümələr etmiş istedadlı özbək şairi Osman Kuçkar özbəkcəyə uyğunlaşdırmışdır. Nəfis poliqrafik icrası, bədii və texniki tərtibatı ilə göz oxşayan şeirlər toplusuna Özbəkistanın xalq şairi Osman Əzim ön söz yazmışdır.

Ön sözə müəlliflə görüşünün tarixçəsindən bəhs etməklə başlayan Osman Əzim 2005-ci ildə Bakıya səfərindən də söz açmışdır: "Mən Azərbaycan şairi Hidayət ilə ilk dəfə 1982-ci ildə Gürcüstanda görüşmüşdüm. Orada sabiq İttifaq şairlərinin iştirakı ilə böyük poeziya bayramı keçirilmiş, müxtəlif respublikalardan gəlmiş sənətkarların müxtəlif dillərdəki şeirləri səslənmişdi. Bu törəndə mən Gürcüstanın Mayakovski adına Dövlət mükafatına layiq görüldüm. Bu mükafatla məni ilk təbrik edənlərdən biri də Hidayət olmuşdu. 2005-ci ildə Azərbaycanda çap olunan "Dünya ədəbiyyatı" jurnalının baş redaktoru Səlim Babullaoğlunun təşəbbüsü ilə bir dəstə özbək şairini Bakı şəhərinə dəvət elədilər. ...Bakı şəhərinə gəlib çatan kimi poeziya törənləri, ədəbi söhbətlər, Bakı şəhərinin tarixi yerlərinə səyahətlər bir-birini əvəz etməyə başladı. Səhərisi günü bizi Azərbaycan Respublikasının Milli siyasət məsələləri üzrə dövlət müşaviri Hidayət Xuduş oğlu Orucovun qəbul edəcəyini dedilər. Böyük kabinetdə cüssəli, səmimi bir insan qapı önündə bizi gülərüzlə qarşıladı. O, bundan təxminən iyirmi il əvvəl Gürcüstanda görüşdüyümüz həmin şair Hidayət idi". Ön söz müəllifi yazır ki, mən bu söhbət əsnasında hansı vəzifədə işləməsindən asılı olmayaraq, Hidayəti hər şeydən əvvəl ədəbiyyatın qüdrətinə inanan, onun bəşər sivilizasiyasındakı yeri və rolunu dərindən hiss edən yazar kimi kəşf etdim.

Özbəkistanın xalq şairi qeyd etmişdir ki, şeir haqqında danışmaq xeyli çətin məsələdir. Çünki onda şairin yüksək duyğuları, ahəngləri, bədii məharəti, şeir dili adilik kəsb edir. Nəzmi tərcümələr haqqında danışmaq isə ikiqat çətin məsələdir. Çünki belə poetik əsərin arxasında artıq həm şairin özü, həm də onun tərcüməçisi dayanır: "Lakin Hidayətin şeirlərini oxuyan şeir həvəskarı onların bizim qəlbimizə çox yaxınlığını hiss eləyir. Çünki onlarda da həmin ana təbiət, məhəbbət, xalqın tarixi, arzu-ümidləri, ana yurd, Vətən sevgisi, övladları kamil görmək istəyi, yer üzündə xeyir və ədalətin qələbəsi... Bir sözlə, bizə yaxşı tanış mövzular!"

Osman Əzim yazır ki, Hidayətin özbək dilinə tərcümə olunmuş şeirləri ilə tanış olduğu vaxt bir misra yaddaşına həkk olunmuşdur: "Ağacsansa - çinar ol!"

Ön söz müəllifinin fikrincə, Hidayət hansı mövzunu qələmə alırsa-alsın, ona öz qəlbinin cilasını, hərarətini bəxş edir, öz poetik-fəlsəfi xülasələrini sərgiləyir. Buna görə də bu şeirlər bizi dünyaya dərindən nəzər yetirməyə, hər bir vaqiə-hadisənin dərinliyindəki poetik mənanı qavramağa dəvət edir. Məsələn, Hidayət Vətən haqqında yazanda ona həmd-səna oxumaq, təntənəli müraciət etmək, ona özünün hədsiz məhəbbətini çılpaq və ritorik üsulla izhar etmək yolu ilə getmir. Şair üçün beşikdəki ana laylası da, min illər əvvəl yaşamış əcdadların öz güzəranları, arzu-istəkləri haqda şəkillər həkk etdikləri Qobustan qayalıqları da, adamları köçürülüb kimsəsiz qalmış, ucqar bir kənddə ahəstə ləpələnən Göygöl (Zəngəzurdakı Göygöl) də, böyük günahlarla zəngin nurani keçmiş də, öz gözəl istiqbalını yaratmaqda olan zəhmətkeş xalq da Vətənin ayrılmaz hissələri, bir-birini tamamlayan anlayışlardır.

"Şərq şeiriyyətində ustadlara ehtiram həmişə yüksək məqamda yer tutub, onların xatirəsinə dərin hörmət-ehtiram bəslənilib" - deyə yazan özbək şairi bunun səbəbini belə izah etmişdir ki, dahi ustadların yaradıcılığı, həyat, cəmiyyət haqqında fəlsəfi görüşləri, bədii məharəti nəsillər üçün böyük bir məktəbdir: "Azərbaycan ədəbiyyatında, o cümlədən, Hidayətin poeziyasında da bu cəhət aydın nəzərə çarpır. Hidayət dünya ədəbiyyatına Nizami, Nəsimi, Füzuli, Xətai kimi bir çox dahilər vermiş Azərbaycanla fəxr eləyəndə həmin ustadların nə qədər yüksək zirvələr fəth etdiyini, onların qarşısında hər sənətkar özünü sənətkar adlandırmağa cürət etmədiyini, xəcalət hissi keçirdiyini etiraf edir. O cümlədən Hidayət "Nizaminin məqbərəsi önündə" adlı şeirində "Xəmsə" ənənəsinin əsasını qoymuş Nizami Gəncəvinin əlçatmaz məqamına fəxrlə və həvəslə baxır:

Bura qonaq gələn böyük şairlər

Şair olduğunu demir, utanır...

Hidayət həmin şeirinə:

Razıyam,

adicə gözətçi olum

Belə əbədiyyət məqbərəsinə! -

misraları ilə yekun vurur".

Osman Əzim yazır ki, bu misralarda söhbətin adi gözətçilikdən deyil, misilsiz irsi göz-bəbəyi kimi qoruyaraq ona toz toxundurmadan yeni nəsillərə çatdırmaqdan getdiyini həssas şeirsevər dərhal hiss edir.

Hidayətin şeirlərinin formasından da söz açan ön söz müəllifi qeyd etmişdir ki, o, "dördlük yazacam", "səkkizlik yazacam" - deyə əvvəlcədən hazırlanmış ölçülər əsasında yazmır, onun yaradıcılığında həm heca, həm də sərbəst şəkilləri, bir ölçü, eyni qəlibə sığmayan sətirlər, daxili qafiyələr axıb gəlir, hər bir şeir özünə uyğun libas, özünə münasib don seçir.

Osman Əzim Hidayətin şeirlərinin çağdaş özbək şeiriyyəti ilə həmahəng cəhətlərinin olduğunu vurğulayaraq qeyd etmişdir ki, xüsusən, onun məhəbbət, vəfa, həya, sədaqət, mərdlik, düzgünlük, vicdan, halallıq kimi bir sıra mənəvi-ruhi, əxlaqi anlayışlara insani və poetik münasibəti bu iki xalq şeiriyyətinin bir-birinə nə qədər yaxın olduğunu göstərir: "Bax, bu nöqtədə türk xalqları poeziyasının, onların hansı torpaqda kök atırsa-atsın, böyük bir çinar timsalında canlandığına, hansı irmaqlardan axır-axsın, nəhəng bir dənizə töküldüyünə iman gətirirsən. Ən qədim daşbitiklərdən tutmuş Nəvai və Füzuli, Nəsimi və Məşrəb, Babur və Xətai, Abdulla Qədiri və Hüseyn Cavid, Qafur Qulam və Səməd Vurğundan üzü bəri müntəzəm davam edən ənənələrin əbədi olacağına inanırsan. Xüsusən müstəqillik illərində Daşkənddə böyük Azərbaycan şairi Nizami Gəncəviyə, Bakıda isə ulu özbək şairi Əlişir Nəvaiyə heykəl ucaldılması, iki xalq arasında bir çox ədəbi-mədəni törənlərin keçirilməsi ənənəsi əzəldən möhkəm olan dostluğumuzun bundan sonra daha da möhkəmlənəcəyini göstərir. Bu cərəyanda isə ədəbiyyatın, o cümlədən poeziyanın öz yeri, vəzifəsi, öz mövqeyi vardır".

S.Hacıyeva

Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 18 noyabr.-S.2.