Kor qadın

Poema

“Kim böləcək mənimlə, kim —

Sinəmdəki dərdi-səri?

Yad ellərdə kimə deyim

Mən bu doğma nəğmələri?..

Əsarətdə yanıb şamtək

Sönürəm mən bəxtiqara,

Həsrətimi burda gərək

Deyəm o lal divarlara.

Əsən külək, nə olaydı

Söndürəydi bu odumu;

Vətənimə yol alaydı —

Aparaydı fəryadımı.

Aparaydı bu nəğməni

Sükut dolu evimizə;

Orda atam-anam məni

Oxşayıb can üzə-üzə.

Aman Allah, aman Allah!

Yer üzünün pənahısan!

Bir mərhəmət istərəm, ah! —

Bağışla hər günahı sən...”

Bu sözləri oxuyardı

Bir dilənçi — bir kor qadın;

Dünyalarca közü vardı

Ürəyinə düşən odun.

Mülkədarın axşamadək

Qapısını kəsirdi o;

Tək olurdu aylarla, tək —

Taleyindən küsürdü o.

Nə biləsən bu kənddə sən

Kim haraya baş alıbdır;

Nə gələn var, nə də gedən —

Gen otaqlar boşalıbdır.

Yola düşmür təzə bir iz;

Unudulan, unudan çox.

Günlər keçir səs-səmirsiz,

Bu sükutu pozan da yox.

Evlər oxşar qəbristana;

Qapıları başdaşıdır.

Sıxılıbdır ora ana,

Güvəndiyi göz yaşıdır.

Oxuyur o... kirpiyi nəm...

Dərd əlindən olub xəstə.

Cavan qızı — o bəxtikəm

Yatır onun dizi üstə.

Yatır sakit, həm də rahat;

Gözlərində bu dünya — sirr.

Ağlatmayıb onu həyat,

Hələ qəmdən xəbərsizdir.

Günəş qızıl səpə-səpə

Ərzə yayır öz adını;

Ukraynam da öpə-öpə

Əzizləyir övladını.

Doğrudanmı gilə-gilə

Yaş tökəcək gözü onun?

Ömrün ötən günlərilə

Gülməyəcək üzü onun?

O — gözəldir, anası — kor;

Kim baxacaq yazıq qıza?

Sevgi çağı hansı nankor

Güləcək bu günahsıza.

...................

Oksananı tutub yuxu,

Kəsilibdir həzin səsi.

Anasını üzür qorxu,

Dayanmayır zümzüməsi.

Külək vurur, budaq əsir,

Yarpaq düşür yerə tək-tək.

Ana qəlbi zağ-zağ əsir,

Qucaqlayır qızı bərk-bərk.

Onun-bunun bucağında

İtən ömrün barıdır o;

Xatirələr qucağında

Ötən ömrün barıdır o.

Adamları il uzunu

Sınayıbdır qəmli ana:

Ölüm alsa tək qızını,

Rəhm eləməz kimsə ona.

Yetişəndə kömək dəmi

Ayaqlarlar onu, heyhat!..

Anaların hicran qəmi,

Övlad eşqi onlara yad!..

Sözlərinə qulaq asın,

Dedikləri budur yalnız:

“Sədəqəylə dolanmasın

Yetim qalan bir gözəl qız.

Gərək təzə olsun donu;

Nimdaş hara, gözəl hara?!

Qızıllara tutub onu

Apararıq saraylara.

Nə dərd bilər orda, nə qəm;

Hüzurunda çökərik diz.

Özgə dünya özgə aləm

Göstərərik ona da biz.

Sonra... sonra...”

Sonra da ki,

Ətirlərdən məst olar, məst;

Fürsət ələ düşən təki

Edərsiniz eşqinə qəsd.

Qucağına atarsınız

Ovuc-ovuc qızılı da —

Gözlərini tutarsınız;

Dirigözlü düşər oda.

Sizin ötən dövrünüzün

Xəyalıyla içər, yaşar;

Dediyiniz olar bir gün:

Axır o da pozğunlaşar...

Ürəyini əzər nəsə...

Müqəssir ki, odur;

siz yox!..

Aşnaya nə verirlərsə

Verərsiniz; bəlkə də çox...

Lakin təmiz eşqi necə?

Saf qalarmı? — deyin barı?

Qayıdarmı bircə gecə

Onun qızlıq yuxuları?..

Bir zaman saf axan qanı

Durularmı yenə az-çox?

O səxavət sizdə hanı? —

Əlinizdən gələrmi? — yox!..

Adı ilə orda-burda

Oda-közə atıldığı,

Qürbətdə qan uda-uda

Heç neçəyə satıldığı

Əziz, doğma balasına

Nəzər sala bilərmi? — yox!..

Hər dərdinə, bəlasına

Şərik ola bilərmi? — yox!..

Onu əzəl eşqi ilə

Yaşamağa qoymazsınız;

Həsrətini bilə-bilə

Duymazsınız, duymazsınız.

Tək qalar o bəxtiqara,

Göz yaşından göllər olar;

Atarsınız səhralara —

Son məskəni çöllər olar.

Ana qəlbi dağlı qalar —

Balasını görən olmaz;

Yollar sanki bağlı qalar,

Xəbər-ətər verən olmaz

Əcəl gələr... ana ağlar...

Son mənzilə ötürərlər;

Tabutunu yad uşaqlar

Tənə ilə götürərlər.

Büküb zəif dizlərini

Can alanda ondan əcəl,

Yuxulayan gözlərini

Qapasaydı doğma bir əl

Balasını görə-görə

Yetişərdi ömrü sona;

Sallananda nəmli yerə

Dar gələrdi məzar ona.

Dünya da ki, ölüm-itim —

Ürək gərək dərdə dözə.

Ağlayardı körpə yetim

Atasını gəzə-gəzə.

Payız fəsli... gün günorta...

Ah, torpağım... ah, vətənim...

Dərdim, qəmim arta-arta

Günüm səndə keçib mənim.

Ürəyimdə bəsləyirəm

Səni

ötən illər ilə;

Əzizləyir, səsləyirəm

Şirin-şirin dillər ilə.

Axtarıram... elə bil ki,

Qaranlıqda itən izsən;

Sən ki, məsum uşaq təki

Bu dünyadan xəbərsizsən.

Mən isə yox... axı bir az

Həyat ilə döyüşmüşəm

Görən olsa heç tanımaz —

Tamam-kamal dəyişmişəm.

Almayıram dərdi satın,

Üzülmüşəm fikirlərdən;

İnsanların və həyatın

Öyrənmişəm sirrini mən.

Yürüş edib üstümə qəm,

Könlümə də min qəsd olub.

İndi daha sevməyirəm —

Qəlbim, eşqim şikəst olub.

Ürəyimi dondurubdur

Qürbət elin buzu, qarı;

Lakin yaxıb-yandırıbdır.

Ukraynamın sədaları.

O səslərdə duyuram mən

Baharlı, xoş günlərimi;

İntizarla sayıram mən

Ağır və boş günlərimi.

Ukraynamla görüşürəm —

O, yarama məlhəm olur;

Həsrətimi bölüşürəm —

Kirpiklərim hey nəm olur.

Çağırıram... hay verən yox...

Vətənimdə hamı kardır.

Sevdiyimi bir görən yox —

Nə özü, nə səsi vardır.

Yatıb orda hamı, yatıb —

Ürəklər də pis olub, pis;

Mən onları bir-bir atıb

Qalmışam tək və kimsəsiz.

Günortadır... payız fəsli.

Çölü-düzü günəş döyür.

Yarpaqların üzü paslı —

Yerə düşür... nəsə deyir.

İnsanlara nəsə deyir

Ötüb keçən illər haqda.

Kor qadınsa qızıyla bir

Oturubdur bir bucaqda.

Uşaq yatır lap yanında.

İnildəyir könül simi —

Nəmli Misir zindanında

Dustaq qalan Yusif kimi.

Odur onun başı üstə

Lay buludlar örtür qara;

Ukraynadan dəstə-dəstə

Durna köçür uzaqlara.

Quşlar uçur, uçur... doymur;

Gəzir pərvaz edə-edə,

O qadını bəs nə qoymur

Burdan yaxşı yerə gedə?..

Ah... görəsən nədir bu sirr?

Niyə çıxmır qəmxanadan?

Qızına da bir söz demir;

Dərd içində qan udur, qan.

Düşür yada qızlıq vaxtı,

Gülümsəyir hərdən üzü.

Qaraldıqca qara baxtı

Əriyir o işıq izi.

Qovaqlar da pıçıldaşır

Ötənlərin şahidi tək;

Sarmaşıqlar aşıb-daşır

Bir kötüyü bürüyərək...

Onlardan ki, yığın-yığın

Atıb zaman çoxdan bəri;

Bunlarmıdır o yazığın

Unudulmuş şahidləri?

Hər şey susur... o oxuyur

Həzin-həzin, yavaş-yavaş;

Qəlbində min ağrı duyur,

Gilələnir gözündə yaş.

Keçən günün sevinc dəmi

Nə xoş imiş, nə müqəddəs...

Ötənləri nəğmə kimi

Yada salır bu qəmli səs.

Bu səs — onun könül varı,

Ürəyindən sızır, gəlir;

Bu səs — əvvəl olanları

İndi bir-bir yazır, gəlir.

Yazıq qadın neçə kərə

Dodağında dua-səna

Gözlərini dikib yerə

Başlayıbdı mahnısına:

“Nəğmə, nəğmə, qəm nəğməsi!..

Həmdəmisən könlümün ah!..

Qopur ömrün tufan səsi;

Sən sakitsən... sənə pənah!..

Gecə-gündüz aram-aram

Ağlayıb mən bəxtiqara

Səni... səni oxuyuram —

Ötürürəm uzaqlara.

Amma külək... o bərk külək

İndi əsir asta-asta;

Elə bil ki, bir insantək

Yas saxlayır itən dosta.

Elə bil ki, öyrətdilər —

Eşitməyir o da məni;

Aman Allah, nə etdilər? —

Kim aparsın bu nəğməni?..

Ürəyimdən keçib qanlar

Dərdə tənha dözə-dözə;

Ay insanlar, ay insanlar,

Neyləmişəm, axı, sizə?

Sevdim... sonra doydum cana...

Sizdən nələr çəkdi başım?..

Çox yalvardım yaradana;

Yanağımı yudu yaşım.

Möhnət ilə, qəhər ilə

Parçalandı canım mənim.

O siz verən zəhər ilə

Zəhərləndi qanım mənim.

Sızıldadım için-için;

Bala dərdi ürək yaxır.

Duam üçün, sevgim üçün

Təhqir oldu haqqım axır.

Bağışladım yenə sizi...

Pozulmadı köhnə andım.

İllər keçdi... körpəmizi

Sədəqəylə dolandırdım”. —

Bunu deyib axıtdı yaş;

Hıçqırdı son sözlərini.

Oksana da yavaş-yavaş

Açdı qara gözlərini.

Ana baxdı... yaş ələndi;

Həqiqətmi yoxsa bu da?

Göyə çıxdı, yerə endi

Cavan qızın yuxusu da...

Sonra yenə yorğun-yorğun

Gözlərini ovuşdurdu;

Yuxu gəlib oğrun-oğrun

Kirpiyini qovuşdurdu:

“Nə qəribə yuxudur bu —

Həm gülməli, həm də canlı...”

Sardı qızı bu saf duyğu —

Qızartılı, həyəcanlı...

“Hava soyuq... qarışır şər..

Az qalır ki, adam dona.

Bir az keçər, axşam düşər.

Dərdini de mənə, ana!..

Qoy bilim ki, nədir bu sirr,

Bir eşidim sözlərini,

Yaş axıdım səninlə bir!” —

Deyib sıxır gözlərini.

“Ağlayırsan... bağışla ki,

Sənə heç nə deməmişəm.

Çoxdan yağan yağış təki

Qurudar qan-yaşımı qəm.

O acı su — könül varı,

Bal yuxunu pozmaz, qızım;

Bəxtini də başqaları

Deyər sənə körpə quzum!..

Ötər aylar, ötər illər,

Min ehtiyac tutar səni;

Pis adamlar, yaman dillər.

Dərd içinə atar səni.

Nə biləsən hiylə nədir,

Eşqi necə itirərlər?

Ürəyindən

sevginlə bir

Yaxşı nə var götürərlər.

Ağlama yox, Oskana, yox!” —

Deyə ana sızıldayır;

Ürəyində yarası çox,

Bir ah çəkir, gizildəyir,

Oksananı tutur dilə:

“Ağlama, yox... yat, ay bala;

Ağlamağın tezdir hələ,

Yat, yuxuya bat, ay bala.

Gələr ömrün bahar çağı

Anlayarsan onda məni.

Gözdən axar ürək yağı —

Həyat deməz sən deyəni”.

“İndi niyə deməyirsən?

Ana, ana, nədir yenə?

Səninlə bir olanda mən

Şirin gəlir dərd də mənə!..

Dolu könül, dolu sinə...

Yükü vardır zindan kimi.

Səndən başqa özgəsinə

Boşaltmaram ürəyimi.

Amma bircə ağlama sən;

Yalvarıram, ağlama tək.

Dağsan, nəsən? — üzülərsən;

Həsrətini gəl bölüşək.

Düşünmə ki, azdır yaşım;

Bir köməkdir, işdir bu da.

Ah, qulaq as, qoy danışım —

Nə görmüşəm mən yuxuda:

Görürəm ki, biz bir anlıq

Meşədəyik... sıx meşədə.

Gah işıqdır, gah qaranlıq.

Sən yox oldun bir guşədə.

Tənha qalıb qaçıram mən,

Ağlayıram: “ana, ana!”

Yolum düşür kənd içindən —

İnləyirəm yana-yana.

Hicran yükü ağır gəlir,

Büdrəyirəm, yıxılıram.

Camaat da baxır gülür;

Gülür...

yanıb-yaxılıram.

Necə baxım üzlərinə?

Utanıram günahkartək.

Ataman da dönə-dönə

Hədələyir məni bərk-bərk.

Amma oğlu... cavan oğlu

Əl eləyir... gedirəm mən.

Başındanmı çıxır ağlı? —

Birdən tutur biləyimdən.

Nələr deyir, görün nələr:

“Böyümədin çöldə niyə?

Niyə səni göy meşələr

Səsləmədi “qızım” deyə?

Ürəyimdə solacaqdır

Gizli, təmiz məhəbbətin.

Demək çətin olacaqdır,

Evlənməksə daha çətin.

Yoxsa hamı gülər bizə

Bir əskik iş tutmuş təki.

Oğul gərək buna dözə!” —

Deyib elə bərk öpdü ki...

Öpdü... həm də sən kimi yox...

Tez ayıldım, baxdım yana.

Bu nə təhər yuxuydu, ox...

Yaxşıdır, ya pisdir, ana?..

İstəyirəm biləm bunu;

Ah çəikrsən amma yenə.

Demirsən nə olduğunu —

Qorxursanmı? Söylə mənə...

Pisdirsə bu, neyləməli,

Məskənimiz olar meşə;

Uzananda dərdin əli

Bir sıxarıq biz həmişə.

Hə, nə oldu, danışırsan?”

— Danışıram, — dedi ana, —

Qan ağladım, nə qədər qan!..

Yığılmışam daha cana.

On beş olub indi yaşın;

Qabaqdadır ömrün çoxu.

Nə çəkəcək, qızım, başın? —

Dəhşətlidir o bəd yuxu...

Çöllərə bax, düzlərə bax;

Unut məni bircə kərə.

Mənim kimi sən də ancaq

Dərdini de küləklərə.

Gecəm qara, günüm qara;

Gözüm yaşla doldu mənim

Tək onlara... tək onlara

Etibarım oldu mənim.

Onlar da ki, əl tutmayır;

Könül yaxır gözüm yaşı.

Göz yaşımı qurutmayır,

Parçalanır bağrım başı.

Oksana, gəl dinlə yenə —

Sidq ürəklə indən belə

Bir özünə, bir də mənə

Dar ayaqda dua elə.

Camaatın güzəranı

Keçir indi yalan ilə.

Bir ədalət varmı, hanı? —

Uyma, qızım, yalan dilə.

Dilə-dişə salar məni,

Öldürər o... öldürər o...

Hər gələni, hər gedəni

Gülüm, sənə güldürər o.

Axtararsan həqiqəti:

Haqqın nədir, günahın nə?..

Tapmayınca bu hikməti

Yaş tökərsən gilə-gilə.

Gəl danışım olanları —

Sevinci var, əzabı var;

Gördüyümü eşit barı —

O sənə də bir dərs olar...

Ata-ana görmədim mən,

Bir yad evdə doldum yaşa.

Özgə məni əzəl gündən

Övladıyla tutdu qoşa.

Anamın da, deyirlər ki,

Son arzusu bu imiş, bu:

O evi bir övlad təki

Tərk etməyim ömrüm boyu.

Yazıq arvad

gözü məndə

Bu dünyadan eləyib köç.

Uşaq idim o öləndə,

Adını da bilmədim heç.

İllər ötdü, böyüdüm mən,

Gözəlləşdim gündən-günə.

Elə oldu neçə yerdən

Elçi gəldi dönə-dönə.

Nə biləydim qismətimi?..

Düşdüm dilə, düşdüm dilə...

Əzizləyib ismətimi —

Fəxr elədim hüsnüm ilə.

İstəmədi bunu heç kim

Min iztirab qaldı mənə;

Ucuz şeyə sevinməyim

Baha tamam oldu mənə.

Əriyirdi çölün qarı.

Təbiət o ağır ayda

Aldı qoca mülkədarı;

Bir cavanı gəldi yayda.

Cavan ikən düşdüm oda,

Həyat verdi öz hökmünü.

Lənət ilə saldım yada

Doğulduğum o nəs günü.

Bilirsənmi niyə, gülüm?

...Biçin idi... getdik çölə.

İşdən sonra, ömrüm-günüm,

Qayıdırdıq deyə-gülə.

Yeriyirdim qabaqda mən:

Yeriyirdim kəndə sarı.

Tac hörmüşdüm sünbüllərdən;

Gördük cavan mülkədarı.

Dözərdimi onu görən?

Baxdı mənə gülə-gülə.

Titrədim mən, vuruldum mən —

Bir könüldən min könülə.

Nələr duydum sevən zaman?

Sevgi mənə gör neylədi...

Rahatlığım getdi, aman!..

O da məni tərk eylədi.

Sevdim...

gördüm üçüncü gün

Qəsrdəyəm, hökmüm də var.

Bir müddət də mənim üçün

Əldən getdi qulluqçular.

Bir səhər nə gördüm?.. bəli,

Otaq bomboş... otaq bumbuz.

Elə bil ki, qışın əli

Ürəyimə duz tökdü, duz.

Nökər-naib qovdu məni;

Allah bilsin, onlar bilsin.

Çəkib qapı-pəncərəni

Güldülər də xısın-xısın.

...Of, Oksana... mən bu dərdə

Necə dözüm?.. Aman, qızım!..

Yaxşı paltar geyənlər də

Yaman olur, yaman, qızım!..

Ömrü-günü heç eylədim;

Yaş axıtdım... can əridi.

Eldən-elə köç eylədim —

Qabağımca dərd yeridi.

Neçə kəndi ayaqladım,

Üstümə də çığırdılar.

Onlar güldü... mən ağladım.

“Dəli” deyib çağırdılar.

Gəzdim, gördüm... düşdüm oda;

Yoxa çıxsın yoxsul adı.

Ah... bu doğma Ukraynada

Mənə bir yer tapılmadı.

Meşədə, ya çöldə

gecə

Qalsa idim, nəydi dərdim?..

Barı orda istəyimcə

Oxuyardım, inləyərdim.

Axı, özü qəmlisə də

Qəm azaldır nəğmə yenə.

Oxumağı, hər nəsə də,

Öyrətdi bir qadın mənə.

O da kordu, dərdi-səri

Artıq idi məndən betər.

O dediyi nəğmələri

Deyəcəyəm qəbrə qədər.

Eşit, qızım, eşit məni,

Düşəcəyəm dildən, axı.

Yadda saxla bu nəğməni;

Oxu, mənim kimi oxu...

Yaz da gəldi bizim yerə;

Pay gətirdi dərdi mənə:

Sevincini özgələrə,

Göz yaşını verdi mənə.

Yavaş-yavaş, ağır-ağır

Gəlib çıxdım bir xutora.

Sən dünyaya gəldin axır...

Düşdün yerə — düşdün tora.

Sən ağladın... gəldi səsin,

Sevindim ki, qızım oldu.

Allah bilir, saf nəfəsin

Eşqim oldu, arzum oldu.

O fərəhi necə deyim;

Az qalır ki, ağlım çaşa.

Analardan özgə heç kim

Elə sirri düşməz başa.

Yazıqlar o qadına ki,

Söyüd kimi barsız olur.

Gülüm, səni görən təki

Könlümə min arzu dolur.

Küsüb gedən səadətim

Sən gələndə gəldi mənə,

Qayıtdı hər xoş adətim,

Günəşlə bir durdum yenə.

Getdin şirin yuxuya sən

Döşümdən süd əmə-əmə;

Gül yığdım ki, hərdən-hərdən

Batmayasan dərdə-qəmə.

...Mahnı dedim dönə-dönə,

Öpdüm səni, öpdüm səni.

Nə oslun ki... bəxtim yenə

Demədi ki, mən deyəni.

Fəxr eyləyə bilmədim heç,

Gözəl balam, hüsnünlə mən;

Günahımdan sən özün keç,

Xəbərin var təkliyimdən.

“Ana!” dedin ilk dəfə sən;

Dodağında gəzdi adım.

Böyüsən də, səni bəzən

Kənd içinə çıxarmadım.

Məni elə görsəydi kim

Çəkinməzdim əsla belə.

Dəyişmişdim... dəyişmişdim

Utanmağı sevgi ilə.

Amma, gülüm, eşit barı,

Niyə qəmli baxırdım mən:

Deyib-gülən uşaqları

Göstərməyə qorxurdum mən...

Of, Oksana, düzü budur,

İsmətin də, hüsnün də var;

Amma məni çox qorxudur

O gördüyün pis yuxular.

Oksana

Ana, məgər yuxum mənim

Fəlakətdən verir xəbər?..

Kor qadın

O yuxudur qorxum mənim;

Ağır nə var onun qədər?..

Sən də, gülüm, adamlara

Bir az yaxın olan kimi —

Varlığını çəkib dara

Çalacaqlar ilan kimi.

Tutub onlar gedən izi

Gedəcəksən — getdiyimtək;

Mən öz doğma evimizi

Bir zaman tərk etdiyimtək.

Oksana

Axı sən ki, bilməyirdin

Belə günlər gələcəkdir;

Pis adamlar qəlbində kin

Sənə baxıb güləcəkdir.

Bilmirdin ki, səni sevən

Atacaqdır eşqinlə bir...

Ana, ana, qorxuram mən,

Bu nə təhər faciədir?..

Hanı mənim nankor atam?

Deyirdin ki, burdadır o?

Gözləyirəm gözümdə kam;

Hardadır o, hardadır o?

Səni atıb çıxıb gedib,

Görünür ki, gəlməyəcək.

Bir könülü yıxıb gedib,

Onun üzü gülməyəcək...

Vəfası yox, ilqarı yox...

Onu niyə sevdin, ana?

Dayanmayaq bu yerdə çox —

Gedək, gedək lap o yana...

Kor qadın

Of, Oksana!.. hara qaçaq

Adamların əlindən biz?

Atan gələr... yollara bax.

Gələr... gələr o, şübhəsiz,

Gələr axır, bir görərəm;

Gözləyirəm onu mən də...

Sakit, rahat can verərəm

O gələndə, o gələndə...

Ana susdu... o günahsız

Baxdı yola xəstə-xəstə.

Qəmli-qəmli baş qoydu qız

Onun isti dizi üstə.

“Yat, ay bala, — dedi ana, —

Həzin nəğmə deyim sənə.

Mən oxuyum yana-yana,

Sən də məni dinləsənə!

Təbiət də budur, yatıb;

Ağlamağın at daşını.

Qoy danışım necə satıb

Doğma qardaş, qardaşını”.

Xumarlandı körpə sona,

Kirpiyindən asıldı daş.

Üz-gözündən öpüb ana

Belə dedi yavaş-yavaş:

“Muğayat ol, gözəl mələk,

Sən qurbanı olma şərin;

Uzaq olsun hiylə, kələk...

Şirin olsun yuxun, şirin.

Könlüm qədər gün saf deyil,

Yaradanın tək gözəli;

İnsaf deyil, insaf deyil

Sənə dəyə düşmən əli.

Gül üzündən muğayat ol,

Soldurmasın zaman, qızım;

Gəl özündən muğayat ol,

Öldürməsin yaman, qızım!”.

Axır gəlib keçdi günlər;

Yenə gəldi kəndə bahar.

Nə xəbərsiz köçdü günlər...

Yandı günəş, əridi qar.

Gəldi... qışı ötürdü yaz;

Həyat qaynar oldu yenə.

Gedənləri gətirdi yaz —

Boş imarət doldu yenə

Mülkədar da döndü geri;

Döndü ki, bir fəsil qala.

Yerlər də ki, onun yeri...

Ayrı düşdü ana-bala...

Evdə qaldı Oksana tək,

Özü yandı öz oduna.

“Getsin gərək... getsin gərək!—

Dedilər o kor qadına. —

Getsin... burda dolanmasın;

Eşitməyək ahu-zarın.

Səhər-axşam dilənməsin

Qapısında mülkədarın”.

Bu xəbərə, sözün düzü,

Sevindi o yazıq ana.

Düşündü ki: “Balam özü

Rahat olar...

Of, Oksana!..

Çölə çıxsa izlənər o.

Qalar evdə, qalar... qalar.

Yaman gözdən gizlənər o;

Xoşbəxt olar, xoşbəxt olar...”

Belə deyib durdu daha,

Durdu yola çıxdı qadın

Gedə-gedə tək Allaha

Tapşırdı o tək övladın.

.......................

Çil-çıraqlı bir gen otaq;

Oturubdur Oksana tək.

Geyindiyi parçaya bax:

Üstü gül-gül, çiçək-çiçək.

Amma qızın gülmür üzü;

Güzgüyə də baxmayır heç.

O nökəri... o kənizi...

Aylar belə eləyir köç.

Mülkədarı qan tutur, qan;

Daş-qaş verir, ah çəkir o:

“Nə “ata” de, nə də ki, “pan” —

Deyib qıza diz çökür o.

.........................

“Niyə belə oldu, axı?” —

Deyib qız da hey ağlayır.

Bülbül, oxu; bülbül, oxu;

Yer ağlayır, göy ağlayır.

...Kor qadınsa düşüb qalıb

Uzaqlarda səs-soraqsız.

Bilməyir ki, çaşıb qalıb

Pis adamlar içində qız.

Aylar ötdü, arzuları

Ürəyində oldu tələf.

Düşdü yerə qışın qarı;

Ana döndü kəndə tərəf.

Yorğun-yorğun yeriyirdi,

Dərdi vardı yüzlər ilə.

Oğrun-oğrun yeriyirdi

Köhnə, tanış izlər ilə.

Burdan gedib o, keçən yaz;

Sinəsində nə qədər sirr.

Bir səs gəlir... Durur bir az,

“Of, Oksana!..” — deyib əsir.

O yerdə ki, neçə illər

Yaş axıdıb yazıq ana —

İndi orda qalıb inlər

Tək Oksana... tək Oksana...

Uşaq alıb qucağına,

Elə bil, o qaragünlü.

Baxıb qanlı bıçağına

Pıçıldayır kinli-kinli:

“Bala, aram ol, aram;

İndi kökə yaparam.

Bişər... balla yeyərik,

Pana “əhsən” deyərik.

Kor qadın

Hayandasan, Oksana?

Oksana

Suss!..

Oğlum yatır; ah, ana, suss!..

(Oxuyur)

“Layla, layla...

Yat, ay bala,

Qalın meşə içində;

Gedim çöldən

Pay alım mən,

Gülüm, sənin üçün də.

Layla, layla...

Yat, ay bala,

Yoldan bir az kənar yat;

O əl-ayaq

Olsa da ağ,

Sındırar bu camaat.”

Aha, yatdı... bir bax ora,

Qapqaradır, lap qapqara!..

Kor qadın

Hayandasan, of, Oksana?

Nə üz verib, qızım, sənə?

Oksana

(Cəld ona yaxınlaşır)

Sən hardasan? Buna bax a...

Pan ziyafət qurur yenə.

Yox, pan orda olmayacaq;

Ölüb... ondan gözünü çək.

Mən yandırdım onu ancaq;

Gedək, gedək rəqs eləyək...

(Oxuyur və oynayır)

“Ay dərmanım, ay dərdim —

Gözəl qızlar, a qızlar!

Bir gül əkdim, “Vay!” — dərdim;

Yaram sızlar, a qızlar!

Qulağımda sırğa var,

Xatirədir kazakdan.

İlan kimi, sırğalar

Fışıldayır uzaqdan.”

Kor qadın

Oksana!.. Ox, yazıq qızım!

Belə sözlər demə daha.

Qorxuludur onlar, quzum! —

Dua elə sən Allaha...

Oksana

(Oxuyur və oynayır)

“Kazak, getmə meşəyə;

Getmə, əzizim, mənim.

Düşərsən əndişəyə,

Ay canım, gözüm mənim.

Cadugərlə nəyin var? —

Bərk ayaqda itər o;

Qonur gözü yandırar,

Qara qaşı ütər o...”

Kor qadın

Aman, qızım, düşün barı,

Oxuduğun sözlər nədir?

Gedək qonşu kəndə sarı;

Burda məni qorxu didir.

Oksana

Burda, sanki od içində

Ayaqyalın gəzirəm mən.

Kəndə gedək... kənd üçün də

Nələr üzüb-düzürəm mən.

Gedək orda gecələyək;

Orda harda gecələyək?

Evə bizi kim buraxar,

Qorxmayırmı bizdən hamı?..

Qorxsun... nə çox canavar var —

Onlar tutar ilticamı.

Meşələrə gedək, ana;

Canavarlar sevər bizi.

İnsana yox, tək heyvana

Danışarıq dərdimizi.

Yadındamı, dedin mənə...

Nə deyirdim?.. Unutdum, ax...

Xəyalımdan keçdi yenə;

Qonur gözlü kazak... kazak...

Sevdim onu ...sevdi məni...

Gecə gəzdik göy bağları;

Unutmaram o gecəni,

Unutmaram o çağları.

Taleyimə deyim, nə?

Yoluma gül səpirdi o;

Oxşayırdı sevə-sevə,

Oxşayırdı... öpürdü o.

Bir sehirli könül simi

Bağlamışdı ona məni;

İndiyədək onun kimi

Öpməmisən ana, məni...

Kor qadın

Apar məni tez bir yana!..

Oksana

Dayan, dayan... hara gedək?

Bataqlığa, ya ormana?

Bir yer varmı ora gedək?..

Kəndə gedək...

o kəndə ki,

Kol-kosları pöhrə atır;

Məzarında könlüm təki,

Sevgim yatır, eşqim yatır.

Kor qadın

Gedək, tez ol. Xaç çək, bala...

Oksana

Xaç da çəkdim dönə-dönə.

Qaldım gözü dola-dola;

Eşitmədi Allah yenə.

Unutmusan bəlkə də sən...

Bilirsənmi, söylə, nəyi? —

Yadındamı körpə ikən

Öyrədərdin qan əmməyi?..

Kor qadın

Nə deyirsən, aman, qızım?!

Dua elə, canım-gözüm!..

Oksana

Hə... bilirəm nə deyirəm.

Yadındamı gözündə qəm

İyirmi il üşənmədən

Yatdın hasar dibində sən?

Gedək ora... səs-səmirsiz.

Üfüq qana boyanmamış;

Gedək orda oxuyaq biz

El yuxudan oyanmamış,

Oxuyaq ki, neçə-neçə

Döyüşlərə gedib kazak;

Təzə eşqə düşüb necə,

Köhnəni tərk edib kazak.

Xoşdur axı, töküb oda

Eşq ətirli gülləri sən

Dolanasan pay-piyada

Özgə, uzaq elləri sən.

(Astadan oxuyur)

“Keç Dunayı, keç Dunayı, qayığım;

Saf suların sinəsində üzüm mən.

Kazakların gülüşündən pay yığım,

Ölənlərin meyitiylə gəzim mən!..”

Bura bax bir, mənə!.. mənə!..

Tez ol gedək!.. Getmə yox, dur!..

Aman Allah, qaldım yenə;

Başmaqlarım hanı? — yoxdur.

Çox bahadır onlar, baha...

İtib itsin... nə eybi var.

Məzara ki, şükr Allaha,

Onlarsız da getmək olar.

(Oxuyur)

“Bir quşcuğaz qanad çaldı,

Uçdu çaydan o taya;

Qanad çaldı,

lələk saldı

Bizim sakit Dunaya.

Sular axır düz, ay lələk,

Üz, ay lələk, üz ay lələk!..”

Dayanmışdım lal kimi mən,

Nəsə dedi, öpdü oğlan;

Of, əzizim, bilirmisən

Necə dillər tökdü oğlan...

Gəl, gəl, ana, gedək çaya;

Çimək, bir az sakitləşək.

Günümüzü saya-saya

Üzək suda bir durna tək.

“Xoşdur quşa

səmalarda

Uçduqca hey uça yenə;

Lakin ömrü belə darda

Keçirməyim xoşdur mənə.

Məhv oluram yana-yana —

Günahımmı çoxdur mənim?

Yox, bilirsən, ana, ana! —

Bir təqsirim yoxdur mənim.

İnanmışdım mən hamıya;

İllər keçdi... heç kəs amma

Bu sidqimi duya-duya

İnanmadı inamıma...

İndi daha keçmiş ola!..

Bax, bax, odur, ilan uçur...

Uçur, uçur sağa, sola;

İnsanları çalan uçur.

Öldürərəm onu!..

Aha...

Öldü... oldu sonu...

Ha!.. ha!..

Bunu deyib gözəl pəri

Əldə bıçaq qanadlandı.

Dalğalandı hörükləri;

Oda düşdü... yandı, yandı...

Alov tutdu, yerə çökdü;

Qışqırığı çıxdı göyə.

Ana qorxdu, xaç da çəkdi

— “Amin, amin, amin!” — deyə.

Gurultular baş apardı;

Divar uçdu birdən-birə.

Ağlar gözü yaş apardı —

Uğuldadı, susdu dərə.

Üzə vurdu tüstü və qar,

Alov oldu dilim-dilim;

Yazıq ana qaldı naçar

Sızıldadı zülüm-zülüm.

Gəlmədi qız... gəlmədi qız...

Dözmədi tək qalınca o;

Nəsə dedi ixtiyarsız

Yaradanın dalınca o.

Kəndi qoydu yana-yana;

Getdi gözü nəmli-nəmli.

Dayanmadı... getdi ana...

Pıçıldadı qəmli-qəmli:

“Kim böləcək mənimlə, kim —

Sinəmdəki dərdi-səri?

Yad ellərdə kimə deyim

Mən bu doğma nəğmələri?..”

Taras Şevçenko

Tərcümə edəni:

Ayaz VƏFALI

Ədəbiyyat qəzeti.- 2014.- 28 fevral.- S.3.