«…Mənim ölümüm yeri dolmayan

bir boşluq deyil…»

Bir əsr əvvəl Yevlax qəsəbəsində poçt-teleqraf qulluqçusu ailəsində dünyaya göz açan Ənvər Yusifoğlunun həyatı keşməkeşli olmuşdur. Atası əslən naxçıvanlı, anası isə şair Əliqulu Qəmküsarın doğma bacısı Xanım idi. O, ibtidai təhsilini Şuşa şəhərində N. Nərimanov adına məktəbdə almış, sonra atasının xidməti işi ilə əlaqədar Tiflisə köçmüş, daha sonra isə yenidən Bakıya qayıtmışdır.

1926-1930-cu illərdə Tiflisdə təsis edilmiş Pedaqoji texnikumda oxuyan Ənvər 1931-1932-ci illərdə Moskvada Kinematoqraflar İnstitutunun ssenari şöbəsində natamam təhsil alıb Bakıya qayıdır və özünün yazdığı kimi, bu illərdən həyatını doğma Bakı ilə, ictimai-ədəbi mühitlə bağlayır.

1932-1937-ci illərdə Azərbaycan KP MK-nın və Nazirlər Sovetinin orqanı olan Kommunist qəzetində ədəbi işçi, Azərbaycan komsomolunun orqanı olan «Gənc bolşevik» jurnalında məsul katib, az sonra Gəncədə «Kirovabad bolşeviki» qəzetində şöbə müdiri vəzifəsində çalışmışdır. Qəflətən qara buludlar onun da başının üstünü almış, 1938-ci ilin yanvar ayından 1939-cu ilin aprelinə qədər həbsdə olmuş, 1942-ci ilin avqust ayından 1947-ci ilin avqustuna qədər sürgündə yaşamışdır. Ənvər Yusifoğlu sürgündən qayıtdıqdan sonra pasport rejimi ilə əlaqədar olaraq Bakıda yaşamaq hüququndan məhrum edilib, Balakən rayonuna göndərilmiş və oradakı meşə materialları emal olunan zavodda əvvəlcə fəhlə, sonra da podratçı mühəndis vəzifəsində işləyir. Nəhayət, 1955-ci il sentyabr ayında Azərbaycan SSR Ali Məhkəməsi onun işinə yenidən baxaraq verilən imtahanları əsassız saymış və ona bəraət vermişdir. O, bir neçə ay Azərbaycan Radio Verilişləri Komitəsində, 1957-ci ilin yanvar ayından «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetində əvvəlcə ədəbi işçi, sonra isə təsviri sənət şöbəsinin müdiri, 1966-cı ildən isə «Azərbaycan» jurnalında ədəbi işçi vəzifəsində çalışmışdır.

1976-cı ilə qədər bu vəzifədə fəaliyyət göstərən Ənvər müəllim elə bu ildən də təqaüdə çıxmışdır. O, 1971-ci ildə xəstəliyilə əlaqədar təqaüdə getmək istəyirmiş. Lakin şair Qabil onun ərizəsinə belə dərkənar yazmışdır.

Pensiyaya buraxmayın Ənvəri,

Sənətindən giley olub şakəri.

...1964-cü ildə xəstəliyi ilə əlaqədar Yesentukidə müalicə olunan yazıçı orada övladlarına yazmağa başladığı vəsiyyəti Bakıda tamamlayır. Ənvər müəllimin ömrünün çətin anlarında da ruhdan düşmür, «həyat bizə ömrün baharı təki şirin gəlir» - deyirdi.

...Ənvər Yusifoğlu yazdığı tərcümeyi-halında ədəbi aləmə gəlməyini belə təsvir edir: «İlk qələm təcrübəm iyirminci illərin sonunda Tiflisdə nəşr edilən «Yeni fikir», «Yeni kənd» qəzetlərində, «Qızıl şəfəq», «Yeni qüvvə», «Dan yıldızı» jurnallarında xəbərlər, kiçik məqalələr, oçerk və kiçik hekayələr kimi çap edilmişdir. Bakı mətbuatında ilk dəfə Azərbaycan Proletar Yazıçılar İttifaqının orqanı «Ədəbiyyat cəbhəsində» jurnalının 1930-cu il 7-8-ci nömrəsində «Bir matrosun xatirələri» adlı hekayəm çap olundu. 1939-1942-ci illərdə «Ədəbiyyat qəzeti»ndə müxtəlif mövzularda hekayələrini dərc etdirən Ənvər müəllim, «İnqilab və mədəniyyət» jurnalının 1940-cı il 6-7-ci saylarında «Ucalın anası» povestini də dərc etdirir. Ənvər Yusif oğlu tərcümeyi-halında təsviri sənətimiz, xüsusən onun tarixi haqqında düşüncələrini belə ifadə etmişdir:

«…1939-1942-ci illərdə məni təsviri sənətimiz, xüsusən onun tarixi maraqlandırdı. Respublika İncəsənət işləri idarəsinin (rəisi xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov idi) tapşırığı ilə «Azərbaycan təsviri və tətbiqi incəsənət tarixi oçerkləri» kitabının orta əsrlər bölməsini yazırdım. Bu məqsədlə dəfələrlə Moskva və Leninqrad şəhərlərinə ezam edilmiş, «Şərq incəsənəti» muzeyində və Ermitajda qədim milli sərvətimizə dair materiallarla tanış olmuşam.

XVI əsrdə «Təbriz miniatür məktəbi» barədə yazılmış bəhsin bir hissəsinin bir qismi «Ədəbiyyat qəzeti»nin 1940-cı il yay nömrələrinin birində dərc edilmişdi. Sənətşünas-müəllim Rəfibəyov, Orucəli Həsənovla birlikdə yazdığımız həmin oçerklər toplusu Azərbaycan Rəssamlar İttifaqında indi də saxlanılır.

...Ə.Yusifoğlunun 1970-1980-ci illərdəki yaradıcılığı xüsusilə diqqəti çəkir. Onun «Cərrahlar», «Düşmənimin düşməni», «Vətəndaş», «Veysel və dostları» və bu kimi əsərləri müasirliyini indi də saxlayır.

Ənvər Yusifoğlunun şəxsi fondundakı materiallardan bir neçəsini oxuculara təqdim edirik.

Maarif Teymur

S.Mümtaz adına Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinin direktoru

Bəxtiyar Vahabzadənin

məktubu

Bir günlük rayona getmişdim. Gəlib sizin məktubunuzu gördüm. Dərhal oxudum. Geniş və izahlı məktubunuza görə çox təşəkkür! Xeyli vaxt sərf etmiş, diqqətlə oxumuş və diqqətlə analiz etmisiniz. Mən bilirəm ki, müasir şair və yazıçılar içərisində Füzulini nəinki bilən, hiss edən, hətta heç olmasa onu sevməyə, başa düşməyə səy edən də çox azdır. Buna görə də həmin məqaləni sizin oxumanızı və öz fikrinizi mənə çatdırmanızı istədim. O ki qaldı mənə, mən füzulini tam başa düşürəm iddiasında deyiləm. Bu məqaləni mən Türkiyə ədəbiyyat cəmiyyətində mühazirə oxumaq üçün yazmışdım. Məsələ belə olub: Mənim «Ədəbiyyat və incəsənət» qəzetində dərc olunan «Yel qayadan nə aparar» adlı məqaləm Türkiyədə müəyyən əks-səda doğurdu. Həmin məqaləni «Varlıq» dərgisi çap etdi. Ətrafında müzakirələr başlandı (Yəqin ki, oxumusunuz. 1972-ci ildə dərc olunmuşdu. Füzulini ölü şair hesab edən türk aliminə cavab idi). Bilirsiniz ki, Türkiyədə «Bütləri yıkalım» şüarı ilə divan ədəbiyyatı nümayəndələrinə böyük hücumlar olub və bu tendensiya indi də davam edir. Lakin Türkiyədə bu tendensiyanın əleyhdarları da var. Bunlardan biri də «İstanbul» ədəbiyyat cəmiyyətinin sədri Əhməd bəy Kabaklıdır. Bu adam mənim məqaləmdən çox xoşlanmış və bundan sonra redaktoru olduğu «Türk ədəbiyyatı» dərgisində mənim bir çox şeir və məqalələrimi qəzet və jurnallardan götürüb çap etmişdir.

Türkiyə səfərim ləngidi deyə, mən həmin cəmiyyətdə oxumaq üçün yazdığım məruzəmi bir qədər işləyib redaksiyamıza təqdim etdim.

Məqalə haqqında dediklərinizin çoxu ilə razıyam. Bir qisminin mənə çatmadığından gərək bir yerdə oxuyaq, danışaq. Mən sizin Füzulini sevdiyinizi və onun hissləri ilə yaşadığınızı bilirdim. Lakin sizin Füzuliyə bu qədər aludə olduğunuzu və bu qədər dərindən bildiyinizi bilmirdim. Fikirləriniz, xüsusən Füzulinin «Nola xəm olsa qəddin, səndən artıqdır mənim yaşım» misrasının yeni yazılışı, «Leyli və Məcnun»un əvvəlindəki «Saqinaməyə» yeni münasibət və «düşünən biosferi» haqqındakı mülahizələriniz məni Füzuliyə yenidən baxmağa, bir də düşünməyə vadar etdi.

Əziz dost, bildiyiniz kimi, Füzuliyə hansı tərəfdən baxsan onda təzə bir dünya kəşf etmiş olursan. Düzünü deyim ki, söz tanrısı, məni dəli eyləyib. Mən onu oxuduqca və dərinliyinə getdikcə sehirlənirəm. Əlimdən qələm düşür və aylarla yazı masama baxa bilmirəm. O zaman balaca bir yaradıcı kimi öz kiçikliyimi və eybəcərliyimi (sənətdəki) görür və yazdıqlarımın xəcalətini çəkirəm. Bu, yalançı təvazökarlıq deyil. Bu, Füzuli sənətini dərindən bilən bir qələm sahibinin qarşısındakı təbii və aydın etirafımdır. Bu etirafı Füzulini bilməyənin qarşısında etmək yalançı təvazökarlıq ola bilərdi. Amma sizin qarşınızda cəsarətlə deyirəm. Çünki siz məni yaxşı başa düşərsiniz. Onu demək, istəyirəm ki, çətindir. Çox çətin! Qəlbimdəkiləri və sizin də ora əlavə etdiklərinizi tam aydınlığı ilə bir məqaləyə sığışdırmaq müşküldür. Həmin məqalədə dediyin kimi, toxunduğum məsələlərin hər birinin tam izahı və təhlili üçün çilidlər bağlamaq olar. Hər halda imkanım daxilində dediklərinizi mütləq nəzərə alacağam.

Sonda yalnız sizə təşəkkür və minnətdarlığım qalır. Sağ olun, var olun, zəhmətinizə görə min təşəkkür!

Hələlik,

Bəxtiyar

25.IX.74

İmamverdi Əbilovun

məktubu

Möhtərəm Ənvər müəllim!

Əsrin dörddə üçünü yola saldığınızı bu mənalı günlərdə sizi dərin səmimiyyət duyğusu ilə təbrik edirəm. Sizin pak, büllur təbiətiniz öz-özlüyündə yazılmamış mənəvi ləyaqət romanıdır. Sizi şəxsən tanıyanlar, əda və rəftarınızı diqqətlə müşahidə edənlər, həlim söhbətinizi dinləyənlər bu mənəvi ömür kitabını qiyabi səhifələyirlər… Əzabkeşlərin qayğı ilə süslənmiş istirahətə daha çox haqqı var! Ona da inanıram ki, siz istirahəti yaradıcılıq əzablarında tapan sənətkarlardansınız.

Bədii nəsrimizi, zənginləşdirən istedadınızın işığında hasilə gələcək yeni-yeni əsərləri xəyalən görür, bu münasibətlə sizə uzun və sağlam ömür, ailə səadəti arzulayıram.

İmamverdi Əbilov

20.02.1989

Ənvər Yusifoğlunun Rəşid

Mahmudova məktubu

Hörmətli Rəşid Mahmudov yoldaş!

Son vaxtlarda hamının sevimli qəzeti «Kommunist»in səhifələrində əmək adamlarının qabaqcıl iş təcrübəsini yayan, mədəniyyətimizin müxtəlif sahələrini işıqlandıran oxunaqlı, canlı dil ilə yazılmış məqalə və materialların müntəzəm surətdə çap olunması bir oxucu kimi məni sevindirir. Xüsusi müxbirlərin gecikmiş xarici, eləcə də ittifaq xəbərləri çap etməyə son qoyulduğu da hiss olunur.

«Kommunist»in səhifələrində ədəbi prosesə, rəsssamların işinə dair yazıların müntəzəm surətdə dərc olunması da təqdirəlayiqdir.

İctimai həyatımızın güzgüsü olan bütün bu məsələlər barədə yeni-yeni yazılarınızı oxuyacağıma əminəm Respublikamızın həyatına az-çox bələd olan bir ziyalı kimi böyüyüb iri şəhərlərə çevrilən rayon mərkəzləri barədə müntəzəm yazılarla çıxışlarınızı arzulayardım. Məsələn, vaxtilə qəsəbə sayılan Bərdə, Ağdam, Əli Bayramlı (indiki Şirvan - M.T.), Balakən kimi məskun yerlərin indi günbəgün genişlənməsi, böyüməsi, əsl şəhərə çevrilməsi prosesi başlanmışdır. Əhalinin artması yeni-yeni təsərrüfat sənaye və mədəniyyət obyektlərinin tikilməsi, ictimai və xüsusi yaşayış evlərinin geniş miqyasda salınması şəraitində bu şəhərciklərin hər birinin özünəməxsus xüsusiyyəti, tələbləri və qayğıları vardır. Yəqin ki, memarlarımızı daima artan, genişlənən şəhərlərimizin orijinal üslub xüsusiyyətləri, həmçinin içməli su və işıqlı təchizi və ümdəsi yaşıllıqla bəzənməsi də düşündürür. Bütün bunlar barədə, yəni təzə, həmçinin köhnə şəhərlərin gələcək inkişafı barədə xüsusi rubrika (hər halda siz bilən məsləhətdir, bu bir oxucu təklifidir) açmanızı xahiş edirəm.

«Kommunist»in yaradıcı kollektivinə və sizə hörmət və ehtiramımı bildirirəm.

Ənvər Yusifoğlu

Ənvər Yusifoğlunun

Müzəffər Nəsirliyə məktubu

Hörmətli Müzəffər Nəsirli!

Sənin anadan olmağının 60 illiyinin bayram ediləcəyi xəbərini bu gün poçta ilə gətirilən məktubdan bildim. Təəssüf ki, mənim sənə yazdığım bu məktub qeyd-mübarək günündən, yəni noyabrın 11-dən sonra çatacaq. Bu günsə ayın 12-sidir. Məktub Naxçıvandan ayın 9-da yola salınmışdır. Lakin mən iclaslıq məktubu yazmıram, bu sözləri şəxsən sənin özünə, bir qələm əhli həmyerli, ictimai xadim olan M.Nəsirliyə, otuz, bəlkə də qırx ildən bəri tanıdığım dostuma yazıram; altmış illik şərəfli bir ömür başa vurmuş yoldaşa yazıram.

Hər zaddan əvvəl sənə cansağlığı, gümrahlıq, könül xoşluğu arzu edir, yaradıcılığında yeni əsərlər yazıb, yeni kitablar nəşr edəcəyinə ümid bəsləyirəm. Sənin uzun illərdən bəri başçılıq etdiyin Naxçıvan yazıçıları kollektivinə - istər cavanına, istər qocasına müvəffəqiyyətlər, şənliklər, yubileylər arzulayıram. Özün bilirsən ki, mən də naxçıvanlıyam, Naxçıva-nın torpağı mənim üçün müqəddəsdir. Dayılarım Qəmküsarın, Rzaqulunun vətəni mənim behiştimdir. Lakin mən Azərbaycanın hər qarışından bir çimdik torpaq götürüb üstümə atana - mənə ovuc-ovuc ləl-cəvahir bağışladı, - deyərdim. Vətənimin hər qarışı mənim üçün müqəddəsdir, mənim qibləmdir.

Əziz dost, sənin bu şən günündə bir iki şikayətimi, daha doğrusu, arzularımı çatdırmaq istəyirəm. Əvvəla, budur ki, biz bu əziz torpağın gözəl, canlı, təravətli iş və söz pəhləvanlarının həyatından az yazmışıq və az yazırıq. Biz Bakı fəhlələrinə, Muğan pambıqçılarına borclu olduğumuz kimi, Naxçıvan zəhmətkeşlərinə - quran, yaradan qeyrət təpərli həmvətənlərimizə də borcluyuq. Nəimi, Əcəmi vətəninin bədii tarixi, elecə də Araz üstündə nəhəng qurğular yaradan müasirlərimizin həyatı ədəbiyyatda nə zaman öz əslini tapacaq?! Biz şirin və bol meyvəli bağçamızdan, dolu süfrəmizdən doyunca yeməyə qıymayan xəsislərə bənzəyirik.

Ətrafımız romanlar, povestlər, poemalara layiq qəhrəmanlarla doludur, biz isə xəcalət içində onların üzünə baxa bilmirik. Çünki onlardan yazmırıq, onların bahar təravətli ömürlərini, min bir hadisələrlə dolu zəngin həyatını qələmə almırıq.

Mənim gözüm yoldadır - hey gözləyirəm ki, indicə dostum Müzəffər Nəsirlinin gözəl, əla bir rəyi ilə naxçıvanlılarının həyatından budur, bir povest gətirdilər. Amma hey gözləyirəm təzə bir şey gəlib çıxmır. Görəsən Əlixan məhəlləsinin tarixini yazan, ziddiyyətlər içindən, nadanlıq nəticəsindən qurtarıb öz xalqına nicat qapılarını göstərən Məmmədtağı Sidqiləri, Qurbanəli Şərifovları, Qəmküsarları, Bəhruzları qələmə alan əsl qələm nə zaman meydana çıxacaq?! Naxçıvan ərlər məkanıdır. Naxçıvan Şeyx Nəimini yetirib, o Şeyx Nəimini ki, Nəsimi onun hikmət bulağından doyunca su içib. Naxçıvan bütün Orta Şərqə təsir göstərmiş, memarlıq məktəbinin cahanşümul abidələrini qoynunda bizə töhfə saxlamış şanlı tariximizdir.

Vaxtilə mən Naxçıvan haqqında roman yazmaq istəyirdim, amma indi qocalıq, xəstəlik arzularımı gözümdə qoymaqdadır. Heç ümidim yoxdur ki, müqəddəs vətənimi gəlib görəm. Bircə ümidim sənədir, rəhbərlik elədiyin gənc yazıçılar kollektivinədir.

Naxçıvanda oturub Məhsəti haqqında əsər yazmaq olar, nə eybi var? Mirzə Cəlil demişkən, yaxşı olar, yeməli olar. Amma Naxçıvanda oturub Heyran xanım haqqında yazmamaq, təbliğat aparmamaq - vallah, günahdır. Naxçıvanda oturub hələ inqilabdan əvvəl Münəvvər xanımın bir dəstə qızlarla bütün bir tamaşanı səhnədə canlandırmasını, Naxçıvan zəhmətkeş ziyalıları içərisindən çıxan ilk hümmətçilər, sosialistlər, inqilabçılar haqqında yazmamaq günahdır. Duz mədəni haqqında yazmamaq günahdır. Naxçıvan dəryaçası haqqında poema yazmamaq günahdır. Yeni tikilən, yenidən gəncləşən Naxçıvan haqqında dastan bağlamamaq vallah, günahdır.

Əziz dost, gəl bu qədər günaha batmayaq. Lakin bütün bu arzularımı şikayət şəklində dediyimdən incimə.

Mən əminəm ki, gec-tez belə əsərlər yazılacaq, onların içindən elələri olacaq ki, ədəbiyyatımızın qızıl fonduna daxil olacaq. Ancaq mən tələsirəm, mənim bu vəfasız ürəyim tələsir…

Sənin bayram günündə, başını çox ağrıtmaq istəmirəm. Əgər mənim bu məktubum, sənin gözəl və vəfalı gəlbini dilləndirsə, özümü xoşbəxt sanaram. Səni və dostlarımı xoş arzular, xoş diləklərlə dönə-dönə təbrik edirəm.

Hörmətlə,

Ənvər Yusifoğlu

Bakı - 12 noyabr 1971-ci il

-----------------------------

Vəsiyyət

Yesentuki, 05.VIII.64

Əcəlin günbəgün mənə yaxınlaşdığını hiss edirəm. Doktorlar, qohum-qardaş nə qədər təskinlik versələr də, mən içimdəki illərin necə dövr etdiyini, məni haldan salıb bədənimin gücünü, taqətini apardığını aşkar duyuram.

Mənim ölümümlə dünyada heç nə dəyişməyəcək. Bəlkə bir neçə nəfər əbləh sevinsin, yaxın qohumlarımdan qəlbən kədərlənsinlər. Bilirəm ki, mənim ölümüm bacılarımın, ailəmin ürəyinə dağ çəkəcək. Onlar uzun müddət məni unutmayacaqlar.

İki balamın gözü ağlar qalacaq. Yusifimin, Nərgizimin kamala çatana qədər nə kimi çətinliklərə, işkəncələrə, ehtiyaca dözəcəklərini yadıma salanda ölüm əzabı ikibaşlı əjdaha kimi canıma lərzə salır.

Mən balalarıma heç olmasa orta təhsil alana qədər yaşamaq ümidində idim. Tale bu ümidi də əlimdən aldı. İndi görsəniz - Yusif balam səkkiz il məktəbə yetim gedəcək, qızım ata fərəhi görməyəcək. Mən və mənim kimi vaxtsız həyatdan gedən ataların ən böyük dərdi kama çatmamış qara arzuları budur ki, övladlarını atalı uşaqlardan fərqli olaraq, sözün əsl mənasında yetim qoyub gedirlər. Əgər bizdən sonra cəmiyyət balalarımızı tam hüquqlu, mənəvi və maddi cəhətdən fərqlənməyən bir şəraitdə böyütsə idi və buna bir tam mənası ilə hal-həyatda ikən əmin olub inansaydıq, ölümün üzü bu qədər amansız olmazdı. Bu gün ölən sabah ölmək zəhmətindən xilas olur, - deyiblər. Hamımız öləcəyik. Ancaq dərd burasındadır ki, bəziləri ölüm döşəyində də dili söz tuta-tutmaya pulunu, malını, dövlətini fərzəndlərinin arasında bölüb-bölüşdürür, bəziləri də mənim kimi, ölümü ilə ailəsinə maddi zərbə vurur və bu zərbə mənəvi məhrumiyyətlə birləşib ailəni dağıdır.

Nə isə… ölümə qalib gəlmək mümkün deyil və onun nəticələrini də islah etməyə güc çatmayacaq. İndi sözlərim oğluma - Əziz Yusifimə, Nərgizimə aiddir.

Sizə pasiban ananız qalır. Ananız savadsız bir qadındır. Ancaq aciz deyil, çalışın onun elə ağıllı, savadlı bacarıqlı balaları olun ki, yazıq qüssə-dən dilgün düşməsin, sizinlə fəxr eləsin. Buna görə yaxşı oxuyun. Dərs-lərinizdə əlaçı olun, tərbiyəli olun, məktəbinizi sevin, müəllimlərinizə hörmət edin.

Bibilərinizi, xalalarınızı sevin. Bilirəm ki, bibiləriniz sizi çox istəyirlər. Ancaq məndən sonra bu istəyin azalıb çoxalacağını, necə olacağını deyə bilmərəm. Hər halda bibi və xalalarınıza onların övladlarına olan münasi-bətinizdə namusu, mərdliyi və öz mənliyinizi unutmayın. Bir sözlə, məğrur olun. Sizə verilən bir tikə çörəyin arxasından tənə eşitsəniz, üzünüzü onlardan elə çöndərin ki, bir də dönüb baxmayasınız. Bu xasiyyəti qoy ananız sizdə tərbiyə etsin! Bu, gələcəkdə də sizin xasiyyətinizin məhək daşı olmalıdır. Böyüyüb müstəqil yaşayanda özünüzdən zəif olana kömək əlinizi uzatmağı, bir insan kimi ürəkdən, səmim-qəlbdən eyləyin. Özünüzün səadətinizi qohumlarınıza, yoldaşlarınıza, məktəbinizə, doğma şəhərinizə, doğma xalqımıza xidmətdə görün.

Zəhmət həyatına tez atılın. Bu, həm ananızın iztirablarını yüngülləşdirər, həm də sizi hamının gözündə yüksəldər, şöhrətə çatdırar.

Ananızı sevin, ona hörmət edin, o bədbəxt və nakam qadını nalayiq hərəkətiniz, yersiz sözünüzlə incitməyin.

Bəzən, məni - ömrü məşəqqət və əzabla keçmiş bədbəxti də yada salın.

Gələcəkdə əgər ikinizdən biriniz ədəbiyyatımız, mətbuatımızla maraqlansanız, atanızın bəzi-bəzi yazılarına rast gələcəksiniz. Bu yazılarda bəzi həqiqətlər vardır. Onları saf-çürük edin. Mənim ölümüm yeri dolmayan bir boşluq deyil, sizə, məni istəyənlərə təbiətiniz, əxlaqınız, ağlınız-kamalınızla məndən qat-qat yüksəklərə ucaltmağımızı Allah təaladan istəyirəm.

Atanız Ənvər Yusifoğlu Qasımov

Bakı - 29.VIII.64-cü il

Ədəbiyyat qəzeti.- 2014.- 28 fevral.- S.6.