Gülümsəyir, tüpürür

HEKAYƏ

...Bircə Kübra xalagilin qapısı açıqdır, içəridən eşidilən uşaq çığırtısı ördək vaqqıltısına qarışıb. O sağdakı Nağı əminin evidir, onun yanındakı doxtur Nəcəfin. Sonra Mirqasımın evi gəlir, sonra Nübar xalagillə Zeynal müəllimin.

O görünən də bizim evimizdir. Ürəyim yerinnən atılır. Ohoo, qapımızın rəngini dəyişiblər. Anamın işidir. Bekar dura bilmir arvad. Nə var, nə var, oğlum gələcək, gözü dəyişiklik görsün. Aləmdir mənim anam. İntəhası, sarı darvaza yamyaşıl söyüdlərə uyuşmur, anam olanda nolar, zövq sarıdan o söz. Zövqü olsaydı, uzundraz dədəmi bəyənib Bakının göbəyindən bu mənasız rayona qaçmazdı ki. Məni yandıran budur.

***

Əsgərlikdən qayıtmağımdan beşcə gün keçib. Gəlib-gedənlər seyrəlib, anam indi-indi dincliyə çıxıb. Bircə Nübar xaladır, gündə iki dəfə özünü verir bizə, gedəndə də deyir, balam erməniləri öldürüb, evə qayıdıb. Neçə dəfə demişəm, ay arvad, mən erməni üzü görməmişəm. Görməmişəm e, Quran haqqı, peyğəmbər haqqı, görməmişəm, Beyləqanda veyillənib, rədd olub gəlmişəm. Kimə deyirsən, hara çatdı, Mirqasımın cəddinə and içib, məni biabır eləyir. Hamısı doxtur Nəcəfin dərmanlarının işidir, Nübar xalaya nə yazırsa, arvad get-gedə ağlını itirir.

Kəsə deyirəm: evdə vəziyyət pisdir. Dədəmin qazancı day əvvəlki deyil. Bir tərəfdən də bacımın uşaqları düşüb üstünə. Yeznə ev-eşiyi atıb, indi Bakıdadır. Bir imkanlı arvadla kefini çəkir. Əcəb eləyir. Anam kimi fağır adamın qarnından belə şüvən uşaq necə çıxıb, bilmirəm. Bacımı deyirəm.

Anam böyrümdə bitir. Ki, get şəhərə, baban səni görmək istəyir. Açığı, babamdan zəndeyi-zəhləm gedir. Ta uşaqlığımdan. Əlinə kim keçdi, tutub danlayır, itin sözünü deyib adamı gün vurmuş xiyardan betər edir. Hələ lap uşaqlığımdan vərdiş etmişəm ki, bu Yezid törəməsinə ərköyünlük eləmək olmaz. Tutalım: baba, o maşını mənə al, baba, su istəyirəm, baba, acmışam e, kökə alarsan? İndi yadıma düşəndə təpəm tüstülənir. Kişi "yox" dedisə, Həzrəti İsa minnətə gələ, xeyri yoxdur.

Bəşər tarixində nadir rast gəlinən düşük sevgi şeirləri yazdığını nəzərə almasaq, babamı ağıllı adam saymaq olar. Vaxtilə SSRİ-nin ən məşhur istirahət mərkəzlərindəki mehmanxanaların tikilməsində onun məsləhətlərindən istifadə olunub. İmkanı fısqırıq. Şəhərin neçə yerində ev, İmişlidə ferma, Ağcabədi tərəflərdə əkin-əkinəcək yerləri...

Allah tərəfi, üzümə itin sözünü desə də, mənim adam olub ortalığa çıxmağımdan ötrü yaman narahatdır. Tələbə vaxtı nadincliyimi görəndə söyüb-söyüb lap axırda deyərdi ki, sənin başın yaxşı işləyir, ay it oğlu, get ağıllı-başlı bir işin qulpundan yapış.

Adım kimi əmin idim: yenə söyüb-söyüb lap axırda deyəcəkdi, get, filankəsin yanına, səni işə götürəcək, adam oğlu adamsan, başını sal aşağı, işlə!

Yığışıb getdim babamın Mərdəkandakı bağ evinə. İçəri girəndə kişi telefonda mənim haqqımda kiməsə danışırdı. Danışırdı ki, bizim gədənin dədəsi də xuliqandır, özü də, onu əhliləşdirib adam eləmək lazımdır. Babam atama xuliqan ona görə deyir, düz 25 il əvvəl bizim kişi onun qızını vurub qoltuğuna, fitilləyib rayona. Kişinin vaxtilə özünə kürəkən eləmək istədiyi adam indi "Bentley"də gəzir, atamın köhnə "Mercedes"nin benzin çəni isə heç vaxt ağız-buğuz dolmayıb. Babama ən çox təsir eləyən başqa şeydir: atam hələ də kreditə kontur götürür, amma dindir, danışanda Bağdadda xurma biznesindən goplasın. Ən pisi də odur, başqa qohumlarımız kimi babama yaltaqlanmır, nəyi də olmasa, Allah bu dünyaya göndərəndə quru bəyliyin lap yağlı yerini ona çəkib. Atamın dikbaşlığından mənə də pay düşüb, intəhası, mən ağıllı axmağam. Allah onda üzümə baxıb ki, anamın səbrindən bir çimdik qədəri payıma düşüb.

Gözümə inanmıram. Babam qollarını geniş açıb məni bərk-bərk qucaqlayır. Soruşur: əsgərlikdə nə öyrənmişəm, nə iş bacarıram?

- Pinəçiliyi öyrənmişəm, yaxşı ayaqqabı yamaya bilirəm.

- Həə, bax, xoşuma gəlirsən. Adam gərək zəhmət çəkməyi öyrənsin.

- Yaxşı suvaq vururam, divar rəngləyirəm, dülgərliyi, elektrikliyi öyrənmişəm, maşınqayırma və kimya sənayesi üzrə ixtisaslaşmışam.

Divar rəngləməyi çıxsaq, yerdə qalanını gop edirəm. Mən danışdıqca, babamın eyni açılır, seyrək bığlarının altında bic-bic gülümsəyir. (Kişi qazdan ayıq adamdır, nə sirdirsə, başa düşmür ki, maşınqayırma və kimya sənayesi məsələsində məzələnirəm. Lap yaxşı, get-gedə xəlifləyir)

Sözüm ağzımda qalır, qulluqçunu əldamına göndərib cındırı çıxan bir ayaqqabı gətizdirir ki, yama, görüm, heyifdir, zibilliyə atmayaq, həyət-bacada geyinərəm.

Sonra soruşur, hansı işin qulpundan yapışmaq istəyirəm? Düzünü desəm, nə iş olsa, başımı girriyərəm. Təki pul çıxsın, utana-utana evdən, babamdan xərclik istəməyim.

- Deməli, belə, avaragor, - babam deyir, - danışmışam, səni göndərirəm "Günəşli" otelinə. Ay sağ ol, tanıyırsan. Orda Əzrayıl adında bir adam var.

- Əzrayıl?

- Hə. Adı Cəbrayıldır, Əzrayıl müəllim çağırırlar. Özünün xoşuna gəlir. Sən Əzrayıl əmi de, müəllim lazım deyil. O da əvvəl sənin kimi axmağın biri idi, sonra əhliləşdirdik, oldu adam. Get onun yanına, yerdə qalanını özü başa salacaq. Əsgərlikdə səni yontalayıblar, yəqin, dözə bilərsən. Evə də özüm xəbər verərəm. Dur, tərpən.

Babamın danışığından heç nə başa düşmədim. Necə yəni "evə özüm xəbər verərəm?".

- Məni sürgünə göndərirsiniz?

- Yox, sürgün demək olmaz, - babam üz-gözünü turşudur, - sadəcə, bir az dözümlü olmaq lazımdır. Dözə bilsən, ömrünün axırına qədər çörəyin olacaq. Sənin adını ora xahiş-minnətlə yazdırmışam. Məncə, bacararsan. Hərdən dədən kimi yekəbaşlıq eləsən də, istəyəndə qılığa girə bilirsən. Beş-altı kitab oxumağın da lap yerinə düşəcək.

Növbəti sualımı vermək istəyəndə ağsaqqal gözünü yumub ağzını açır. Peşəkarcasına mumlayıb dilimi qarnıma soxuram.

Qapıdan çıxanda qulluqçuya yavaşdan deyirəm:

- Kişi sənə girişməyib?

Qadın mənim bu misilsiz həyasızlığımdan əvvəl ilan görmüş kimi diksinir, sonra qaşqabağını töküb üzünü turşudanda başa düşürəm: ağsaqqal bu çöl çəyirtkəsinə oxşayan qadının halalca cəhənnəmini bu dünyada çəkdirir.

İstəyirəm qadına nənəmdən danışam, amma yeri deyil. Babamdan həm də ona görə zəhləm gedir ki, gül kimi arvadı çərlədib öldürüb. Yadıma salın, bir azdan nənəm haqqında danışaram.

***

"Günəşli" otelinin əzəmətli binası. Simasında ağırtaxtalı kişi zəhmi var. Adətən qadınlar belə kişilərə dəyib çilik-çilik olurlar. Arzuladım, möhkəm arzuladım ki, adamın yaxşı pulu ola, bir həlim qız götürüb lap axırıncı otel odasında əsgərlik xatirələrini danışasan. Əldən düşəndən sonra qalxasan axırıncı mərtəbədə çay içib dənizə baxasan, Nargin adası adama qüssə gətirə, bu dünyada olan tükənməz sevgilərdən, qadınlardan, kişilərdən danışıb lap axırda qıza bizim ağsaqqalın hüdudsuz biabırçı şeirlərindən oxuyasan, kefi açıla. Mən babamın şeirlərini bura yazıb onu axıra qədər biabır eləmək istəmirəm. Tərbiyəsizlik eləyib bu müşkül məxluq haqqında ağzıma gələni yazsam da, hər halda, təəssübünü çəkmək borcumdur. Pislik etməyib ki, minnət-sünnətlə adımı siyahıya saldırıb, mənim gələcəyim üçün əziyyət çəkib.

Otelin girişində dayanan həlim görünüşlü pəzəvəng adamdan Əzrayıl müəllimi soruşdum. Pəzəvəng cavab verməyə macal tapmamış, içəridən bala hinduşkaya oxşar bir oğlan çıxıb gülümsər əda ilə üstümə şığıdı. Aramızda iki addım məsafə qalanda oğlan əllərini cütləyib ehtiramla baş əydi:

- Xoş gəlmisiniz, cənab.

- Salam.

- Buyurun, Əzrayıl müəllim sizi gözləyir.

Bala hinduşka qabağa düşüb məni liftin qarşısına gətirdi. Pilləkənin yanından iki ofisiant çıxıb əlləri sinədə, baş əyib xorla dedilər:

- Xoş gəlmisiniz, cənab.

- Salam.

Ofisiantlar eyni boyda, sarışın, ağbəniz idilər. Şax görkəmləri ilə yanaqlarında oynaşan taxma təbəssüm bir-birinə qəti uyuşmurdu. Onlar təkrar baş əyib irişə-irişə keçib getdilər.

Beş-altı addım uzaqlaşmışdılar ki, biri lap yavaşdan məni yağladı:

- Oğraş...

Bu vaxt liftin qapısı açıldı və fikirləşdim ki, geri qayıdıb onun çənəsini çıxarmasam da olar. Əsgərlikdə var-yoxumu o qədər söydürmüşəm, indi bircə yüngülvarı "oğraşlıq"dan dünya dağılmaz.

Liftdə hiss elədim, bala hinduşka məni diqqətlə süzür, hərdən yanaqları dartılır, dişlərini ağardıb nəsə demək istəyir. Axır dilləndi:

- Cənab, olar sizə bir söz deyim?

- Olar...

- Bizim nümunəvi işçilərimizə qarşı kobud davrandınız.

- Nə kobudluq etdim?

- Onlar sizə gülümsəyəndə vecinizə almadınız. Bu, bizim otelin qaydalarına ziddir. Siz belə şeyləri indidən öyrənməlisiniz.

Hinduşkaya dişimin dibindən çıxanı demək istədim. Sonra yadıma düşdü ki, anamın səbrindən bir çimdik qədəri də olsa, mənim qismətimə düşüb. Və beləcə, gülümsədim.

***

Əzrayıl müəllim... İt oğlunun zəhmi yaman ağırdır. Tüklü, uzun qolları ocaqda yanmayıb qaralan meşə odununa oxşayır. Səsi ördək qaqqıltısı kimi adamın əsəblərini korlayır. Bilmirəm belə vücudla onu hansı ağıllı işə götürüb. Hikkəylə nə isə danışır, izah edir, iş nizam-intizamı haqqında çərənləyib qurtaranda soruşur: qaranlıq qalan nə isə var?

- Xeyr, hər şey aydındır...

(Yalançının atasına lənət)

- Yerdə qalanını uşaqlar izah edəcək.

Mən qapıdan çıxmaq istəyəndə Əzrayıl müəllim soruşur ki, baban necədir?

- Yaxşıdır, çox sağ olun, bağda dincəlir.

- Qoca oğraş... Yenə şeir yazır?

- Bə-əl-ii, yazır...

Əzrayıl gülümsəyib siqaret yandırdı.

- Səni bura göndərəndə mənim haqqımda nə dedi?

- Dedi, orda bir adam var, Cəbrayıl. Əzrayıl müəllim çağırırlar. Sən Əzrayıl əmi de, müəllim lazım deyil.

Meşə odunu ləzzətlə güldü. Qarnı elə iyrənc atılıb düşürdü ki. Siqareti külqabıya basıb soruşdu:

- Başqa nə dedi?

- Başqa...

- De, qorxma.

- Dedi ki, o da əvvəl sənin kimi ... ax-mağın biri idi, sonra ... sonra əhliləşdirdik, oldu a-dam.

Bunu deyənə qədər o dünyanı görüb gəldim. Təzədən qarnı atıla-atıla güldü.

- Sən axmaqsan?

- Nə bilim, vallah... elə deyir.

- Deməli, bizimlə işləmək istəyirsən...

- Babam belə məsləhət gördü.

- Məsləhət görübsə, çətinliyə dözəcəksən.

- Çətinlik deyəndə ki... Mən yavaş-yavaş qorxuram e...

- Kişi ol, əə... O nədi, şalvarının qabağı niyə islanıb?

- Nə?

- Deyirəm, şalvarının qabağı niyə islanıb?

Odun bağırıb külqabını üstümə tolazladı. Ayağımın altına tökülən şüşə qırıqları kimi mən də elə ilk görüşdəcə Əzrayıl müəllimin ayaqlarının altına qırılıb tökülmüşdüm. Dilim tərpənmirdi nə isə deyim, əlim-ayağım qıc olmuşdu.

- Bu nə iydir, əə, səndən gəlir? Şalvarı da batırdın?

Axırıncı dəfə əsgərlikdə belə ağlamışdım. Özümü Əzrayılın otağından bayıra atıb qaçmaq istəyəndə iki pəzəvəng qoluma girib tualetə gətirmişdi ki, camaatı narahat eləmə, unitazı qucaqlayıb ağla, ürəyin boşalsın.

Və hər şey o gündən sonra başladı. Bizi gecənin bir aləmi yuxudan qaldırıb, xüsusi təyinatlı ofisiant yetişdirən düşərgəyə apardılar.

* * *

- İndi özünüzü necə hiss edirsiniz?

- Yaxşıyam, doktor.

- Bilirəm, burda darıxırsınız, amma bir-iki gün də səbr edin, sizi tam sağlam vəziyyətdə evə buraxacam.

Pəncərədən görünən qovaq ağacının yarpaqlarını meh vurduqca tərpəşir. Yox, onlar tərpəşmir, onlar mənim yerimə sevinirlər.

***

Bir şeyi danışmağı unutdum. Hələ yola düşməmiş qapı açıldı, otelə girəndə məni söyən ofisiant iməkləyə-iməkləyə içəri girdi. Ayağıma sarılıb ağladı:

- Bağışlayın, cənab, məni bağışlayın...

Ayağımı geri çəkəndə bu dəfə daha bərkdən ağladı, bu dəfə hər iki ayağımı qucaqladı.

- Qalx ayağa, qalx...

O, əllərimi öpüb it kimi zingildədi, sonra bir də ayağıma düşdü:

- Mən kameraya düşmüşəm, sizi söyəndə məni çəkiblər. Siz... siz bağışlamasanız, məni təzədən təlim üçün düşərgəyə göndərəcəklər.

- Mən bağışlayıram...

- Çoo...çox sağ olun, cənab.

Ofisiant titrəyə-titrəyə ayağa qalxıb əvvəl üst-başını səliqəyə saldı, sonra tualetə girib əl-üzünə su vurdu. Yenidən gülümsədi, üzündə peyda olan təbəssümdən ətim ürpəşdi.

- Cənab, lütf edin, buyurun, gəlin, məni bağışlamağınızı təntənəli elan edin. Bu sizin tərəfinizdən çox böyük mərhəmətdir.

Mən key-key onun üzünə baxırdım, hələ də anlaya bilmirdim ki, haradayam, bura necə yerdir, bunlar necə insandır. Amma ofisiant məni ovsunlamışdı, nə dedisə, lal-dinməz yerinə yetirdim.

Biz böyük zala keçdik. Divardan sıra ilə şəkillər asılmışdı. Kim idi bunlar? Biri gülümsəyirdi, o biri ciddi görkəm almışdı, başqa birisi əlini çənəsinə söykəyib müdriklik edirdi. İlahi... Babamın da şəkli burda idi.

Ofisiant mənə kağız verdi ki, bunu oxuya-oxuya əvvəl başıma sığal çəkirsən, sonra qulağımı dartıb burursan. Və uzun bir mətndən yadımda qalan bu cümlələri təntənəli şəkildə oxumalı idim: "Humanizm insan mənəviyyatının, əxlaq və etik davranışlar sisteminin ən vacib anlayışlarından biridir. Bütün dinlər, fəlsəfə və əxlaq qanunları bağışlamağı ən böyük insani keyfiyyətlərdən biri hesab edir".

(Bu yerdə mən ofisiantın qulağını dartıb burmalı idim).

"Biz səhv edib bundan səmimi peşmançılıq keçirən insanları bağışlamağı öz həyat amalımıza çevirməli, bu gözəl xüsusiyyəti gələcək nəsillərə də miras qoymalıyıq. Bağışlamaq bəşər övladının yüksək mənəviyyatının və əxlaqının göstəricisidir".

Çıxış bitər-bitməz ofisiant qoluma girib məni liftin yanına gətirdi. O, məni burda söymüşdü.

- Cənab, biz burda, bax, o kameranın qarşısında bir-birimizin əlini sıxmalı, sonra qucaqlaşmalıyıq.

Ofisiant qollarını geniş açıb məni bərk-bərk qucaqladı, dedi, onu ürəklə özümə sıxmalıyam. Biz kameraya baş əyib gülümsəyə-gülümsəyə oradan uzaqlaşdıq.

***

Düşərgə. İkimərtəbəli, yasəmən rəngli binanın üstünə böyük hərflərlə yazılıb: "Təbəssüm və tərif insanı xilas edir". Həyətin yuxarı başında böyük bir lövhə gətirin gözünüzün qabağına. Gətirdinizmi? Aha, indi üstündəki bu sözləri oxuyun: "Tənqid etmək ləyaqətsizlikdir". Təlim otaqlarının, seminar mərkəzlərinin divarlarında isə bu sözlərə hər addımda rast gələrsən: "Xidmət et, mövqe qazan", "Ofisiant... şəxsi ləyaqəti olmayan adam", "Ən yaxşı ofisiant baş əyib gülümsəyəndir"...

Düşərgənin hündür hasarları güllü-gülüstandır. Təkcə güllər yox, sarmaşıq kolları, həmişəyaşıl ağaclar, dekorativ çiçəklər adamın ürəyini açır. Lap sonradan biləcəkdim ki, çiçəklərin altından tikanlı məftillər çəkilib. Və qaçmaq istəyən adamlar tikanlı məftillərlə gül-çiçək arasında qalıb çapalayanda bütün düşərgəni tamaşaya yığırdılar.

- İnanıram, möhkəm inanıram ki, bu müqəddəs peşəni seçməyinizə görə peşman olmayacaq, keçirilən təlim və tərbiyəyə ömrünüzün axırına qədər ləyaqətlə sadiq qalacaqsınız. - Düşərgə rəisi - hündürboy, zəhmli kişi soyuq baxışlarını üzümə zilləyəndə bədənimdən üşütmə keçdi. Deyəsən, bu son cümləni ona görə mənə baxıb dedi ki, bura öz arzumla gəlmədiyimi yaxşı bilir.

- Məsələn, siz, cənab Hüseynov, sizinləyəm, bəli-bəli, sizinlə, niyə gülümsəmirsiniz? - O, məndən soruşurdu, - İstəyirsinizsə, biz sizə gülümsəməyi zorla öyrədərik.

Dizlərimin taqəti çəkildi, içimə dolan qorxu o qədər şiddətli idi, qorxurdum mədəm qopub yerə düşsün.

- Siz məni eşidirsiniz?

- Bə-li...

- Bu peşəni seçən insan hətta səbəbsiz yerə gülümsəməyi bacarmalıdır. Məsələn, təsəvvür edin, müştərilərdən biri sənin üzünə tüpürdü, ya da dedi, mənim ərköyün oğlum səni eşşək kimi minmək istəyir. Onda nə edəcəksən?

- Etiraz edərəm, cənab rəis, işdən gedərəm, - Mən zorla da olsa gülümsədim.

Düşərgə rəisi yaxın gəlib əlini sinəsinə qoydu, qarşımda ehtiramla baş əydi. Sonra uzun-uzun üzümə zilləndi. Onun yaşıl-sarımtıl gözləri iblisanə işıltı ilə parıldayırdı.

- Aha... bax, gülümsəməyin xoşuma gəldi. Düzdür, hələ çox naşısan. Yaxşı irişə bilmirsən, dodaqların tam açılmır, dişlərini gizlədirsən. Bunu öyrənmək o qədər də çətin deyil. O ki qaldı etiraz etməyə, yaxud işdən getməyə... Hələ təzəsən, ona görə etiraz hissin oyaqdır. Sizə təlim keçməkdə məqsədimiz həm də etiraz hissini sıfra endirməkdir. Yəni ofisiant müştəridən asılıdır, onun xidmətçisidir və turizm elminin ümumi qaydalarına görə etiraz edə bilməz. Nə isə, mən sizə yalnız uğurlar arzu edirəm. İnanıram ki, siz bu çörəkli və şərəfli peşəni dərindən mənimsəyib insanlara vicdanla xidmət edəcəksiniz.

Düşərgə rəisi sağollaşıb gedəndən sonra bizi günorta yeməyinə apardılar. Yeməkxanada məni dəhşətə gətirən hadisə oldu: nəzarətçilərdən biri üzbəüzümdə olan oğlanın qabına tüpürdü. Yox, buna tüpürmək demək olmazdı, at kimi fınxıran o heyvərənin bir lomba bəlğəmi toyuq supunun içində üzürdü. Oğlan gülümsəyib ayağa qalxdı, əlini sinəsində çarpazlaşdırıb baş əydi:

- Hirslənmək sizə yaraşmır, cənab. Nə qulluğunuz var?

Nəzarətçi razı qalıb əlini oğlanın kürəyində şappıldatdı.

***

Tibb bacısının gülümsər siması qapıda görünür.

- Baban gəlib, səni görmək istəyir.

- Babam?

- Hə... Yuxudan durmağını gözləyirdi.

***

Düz on beş gün idi bu lənətə gəlmiş yerə sürgün olunmuşdum. İlahi, mənim günahım nədir, nəyə görə bura düşmüşəm? Bax, indi günorta təlimidir, məni yaramazın biri kimi təlimdən kənarlaşdırıblar. Ki, sənə babana görə dözürük, papağını qoy qabağına, fikirləş. Hamı kimi olmasam, dikbaşlığı tərgitməsəm, işim çətin olacaq.

Burdakı uşaqlar hər şeyi o qədər tez öyrənirlər ki. Tutalım, nimçənin başına min oyun açırlar yerə düşmür, stəkanları, bardaqları, qab-qaşığı sehrbaz cəldliyi ilə əllərinin içində, çölündə fırladırlar. Sürüdən geri qalan axsaq yabı kimi heç kəs məni vecinə almır. Daha doğrusu, əvvəl almırdı, elə ki "Hamı bir nəfər üçün, bir nəfər hamı üçün" prinsipi işə düşdü, qara günlərim başladı. Gecənin bir aləmi çarpayımı çevirib boğazıma çökürlər: oğraşın belindən gələn (yazıq dədəm), sənə nə vaxta qədər dözəcəyik? Mən onlara gülümsəyirdim və deyəndə ki, "cənablar, sizə hirslənmək yaraşmır, nə qulluğunuz var", birinci şapalaq sol qulağımın dibində açılırdı. Mən gülümsədikcə, onlar üzümə tüpürürdülər.

Babamın yazdığı şeirlərin qafiyəsinə tüpürüm. Tüpürüm onun ilham pərisinin lələklərinə. Keçən həftə məktub göndərib. Yazır: "Əziz nəvəm, sənin gələcəyinlə bağlı sinə gərdiyin bu əziyyətli və şərəfli işi alqışlayıram. Lap uşaqlıqdan möhkəm olduğunu bilirdim. Səbirli olmağın məni bir daha sevindirdi. Döz və öyrən. Dedilər, Əzrayıl mənə qoca oğraş deyib, sən cavab qaytarmayıbsan. Əhsən sənə, min əhsən! Mən bunu da gözləyirdim. Deməli, söz götürməyi elə ilk addımdan öyrənibsən. Həyat belə adamları sevir, əziz balam. Bir sevindirici xəbəri sənə yazmaq istəyirəm. Şeirlər kitabımı çapa verdim. Artıq haqqında bir neçə məqalə yazılıb, gələn həftə qəzetlərə verəcəm. Kitab çıxsın, birini mütləq sənə göndərəcəyəm. Özündən muğayat ol".

Qəribədir, belə dözülməz vaxtlarda hamıdan çox nənəmi fikirləşirdim. İndi torpaq altında dərin yuxuya gedən o müqəddəs qadının nəvazişinə heç vaxt olmayan qədər ehtiyacım vardı. Sağ olsaydı, mənim bura düşməyimə dünyasında razı olmazdı. Nənəm ürəyində günəşi dipdiri gəzdirən qadın idi. Əslində babamın içindəki qaranlıqla nənəmin ürəyindəki işıq gecə-gündüz kimi bir-birini tamamlayırdı: kişi özü də nənəmi çox istəyirdi. Arvad ölən gün görərdiniz qoca begamot necə səssiz, sakit ağlayırdı...

Nənəmin yeddisi çıxandan sonra babam zəng vurmuşdu:

- Bir konyak al, gəl bağa.

Gözlərimə inanmırdım, kişi qədəhin birini mənim qabağıma qoydu.

- Yoldaşlıq elə, bu gün içib yüngülləşmək istəyirəm.

Həmin gün babama yazığım gəlmişdi. Bu adam işığını, gündüzünü, sevgisini itirmişdi. İndi içindəki qaranlıqda tək-təkcənə çapalayıb uşaq sayaq qorxurdu babam. Siqaret yandırıb nənəmlə tanışlığından danışmışdı. Danışmışdı ki, Bakının lal kimi səssiz küçələrində gəzib hündür-hündür ağaclardakı yuvalardan istilik, dərin-dərin göylərdəki ulduzlardan aydınlıq istəyirdik.

- Bir dəfə bilirsən noldu?

- Noldu? - Mən soruşuram.

- Nənən mənə sığınıb dedi, xoş söz de. Elə söz ki, heç vaxt eşitməyim.

- ...

- Mən də nə desəm yaxşıdır?

- Nə?

- Sevgilim, ağızın o qədər balacadır, bildirçin dəməyinə oxşayır.

Haa-ha-ha-hoo-ho-heee-hiiii-hi-hi-hiiiiiii... Mən qarnımı tutub divana çökdüm. Dilimi-dişimi keçib divarları titrədən heyvani səsimin lap şirin yerində babam hönkürüb ağladı. Babam təkcə ağlamırdı, babam həm də zarıyırdı, inildəyirdi. Məni qucaqlayıb sinəsinə sıxanda o iniltini, əlacsızlığın o dözülməz hayqırtısını boyun-boğazımda, kürəyimdə hiss edirdim və babamın dizlərindən başlayan taqətsizlik mənim də canıma keçmişdi. O gecə başa düşmüşdüm ki, babam nə qədər əzazil olsa da, ürəyinin lap dərinliyində ovuc içi boyda təmiz yer saxlamışdı. Babama şeir yazdıran da həmin o ovuc içi boyda təmizlik idi...

***

Növbəti təlim günüdür. Bir ağızdan, ucadan, həvəslə deyirik: "Ofisiant... şəxsi ləyaqəti olmayan adam". Hər şey o qədər gözəldir. Öyrəşmişəm, elə öyrəşmişəm, lap əlasından. İndi bir-birimizin üzünə tüpürməyi lap rahatca edirik. Üzə tüpürməkdə, üzümə tüpüzdürməkdə heç kimdən geri qalmıram. Düşərgədə keçirdiyim aylar, çəkdiyim əzablar mənə çox şeyi öyrədib. Bir dəfə düşərgədən qaçıb kənarda, heç kim olmayan yerdə doyunca söyüş söymək istəyirdim. Mədəniyyətli olmaq məni bezdirmişdi. Bezdirmək nədir, intihar həddinə çatmışdım. Amma burda intihar etmək dözməkdən daha çətindir. Kimdir səni canına rahatca qıymağa qoyan? Cəzaçəkmə otağında günlərlə eyni musiqini dinləyib divara dırmaşsanız, siz də quzu balasına dönərdiniz. Yaxşı gülümsəmədiyinizə görə ağzınıza dəmir salıb yanaqlarınızı günlərlə dartılı saxlasalar, siz də mənim kimi edərdiniz. Hər gün eyni yemək yeyirdim, soyuq yatağım yuxumu ərşə çəkmişdi, bir az mürgüləyən kimi yuxuma min cür əcinnələr gəlirdi.

Təlim başa çatandan sonra şəhərdən imtahan komissiyası gəldi. Yaxşı qiymət alanlardan biri də mən idim. Düşərgənin bütün qanunlarına istedadla yiyələnmişdim. Yerişim də dəyişmişdi, danışığım da, ədalarım da. Xidmət bölgüsündə məni şəhərin mərkəzinə yox, kənara - xüsusi qonaqlar üçün dəniz kənarında tikilən otelə göndərdilər. Bura oteldən daha çox muzeyə oxşayır. Əzəmətli binanın qarşısında şəlalə yaradıblar, suyu göz yaşı kimi təmiz hovuzlar yan-yana düzülüb, köklü-köməcli hündür ağaclar sıralanıb uzanır. Sağ və sol girişdə iki ofisiant heykəli: üzündə təbəssüm, bir əli sinəsində, o biri qabağa uzanıb. Heykəlin yanında növbətçi ofisiant dayanıb. O da eynən heykəl təki quruyub. Gün ərzində bu sözləri təkrarlamalıdır: xoş gəlmisiniz, cənab, mən sizə xidmət edirəm.

Ev üçün darıxıram. Anam tez-tez yuxuma gəlir. Hələ icazə vermirlər, deyilənə görə bir müddət sonra növbə ilə, iki günlük atamıza-anamıza baş çəkə biləcəyik. Düşərgə qaydalarını nə qədər diqqətlə öyrənsəm də, bura uyğunlaşmağım çətin olur. Uşaqlara isinişə bilmirəm. Hamı yalandan üzümə gülümsəsə də, hiss edirəm, məndən ehtiyat edirlər, uzaq gəzməyə çalışırlar. Divarlara bərkidilən kameralar yalnız üzdə təbəssümə, dildə xoş sözə nəzarət edə bilir, uşaqların ürəyindəkiləri isə kim oxuya bilər? Məsələn, onlar məndən nəyə görə çəkinirlər, niyə uzaq gəzməyə çalışırlar? Bir dəfə məni ikinci mərtəbədəki qarderoba çağırıb sorğu-suala tutdular. Hər ikisi oteldə illərdir xidmət edən ofisiantlar idi. Sonra məni divara dirəyib boğmağa başladılar. Ölümlə göz-gözə gəldim. Niyə? Nə üçün? Heç kim heç nə demirdi. Boğazımdakı əl boşalanda gözüm qeyri-ixtiyarı divarlarda dolaşdı. Kamera... Axşam düşsün, onlar cavablarını mütləq alacaqdılar. Axşam da oldu, səhər də açıldı, mən heç kimin yadına düşmədim. Sonradan öyrəndim ki, asılqanın kamerası sıradan çıxarılıb. Oteldə nə isə gözlənilirdi, nə isə mənim bilmədiyim, öyrənməkdə çətinlik çəkdiyim hadisə olacaqdı. Amma nə?

***

- Özünü qoru, hər şey yaxşı olacaq.

- Çox sağ olun, doktor.

Pəncərədən görünən qovaq yarpaqları yenə yüngül-yüngül tərpəşir. Ağac bu dəfə həm sevinir, həm də sağollaşırdı...

***

İki gün sonra xəbər gəldi ki, şənbə günü 12-ci mərtəbədəki restoranda otel rəhbərliyinin qonaqlığı olacaq. Daha doğrusu, otel rəhbərliyi yox, otel rəhbərinin. Düşərgə ideyasının müəllifi. Hamı əl-ayağa düşüb, hamı gərgin, narahat görünür.

Bizi yığıb uzun-uzadı təlimat keçdilər, nizam-intizam qaydalarını bir də xatırlatdılar.

...Maşının qapısı çırpılan kimi ciy-ciy uşaq səsi yerə endirilən başlara sarı axıb-axışdı. O səs bizə çatanda zəif uğultu qopdu. Yox, bu uğultu deyildi, sağımda-solumda dayanan ofisiantlar it kimi mırıldayırdılar. Axı təlimat mırıldamaq yox, miyoldamaq idi... Bu nə özbaşınalıq idi? Bu axmaqlar nə etmək istəyirdilər? Uşağın addım səsləri yaxınlaşanda "Qalx" əmri verildi. Gözümə çökən qaranlıq aydınlaşan kimi baxışlarım onu axtardı. İlahi... O, şikəst idi.

Sağ çiyninə sarı əyilən başı bir yerdə dayanmır, titrəyir, titrəyir, titrəyirdi... Və baş titrədikcə ağız əyilir, alt dodağı sallanırdı. Onun ağzının suyunu tez-tez silmək üçün bir adam əlində yaylıq dayanmışdı. Otel rəhbəri hərdən özünü toparlayıb başının titrəməsini birtəhər saxlayır, sallaq dodağını yerinə qaytarıb bizə sarı gülümsəyirdi. Onun yanaqları dartılanda təbəssümü üzündə çox qala bilmir, alt dodağı əyilən kimi ağzının suyu axırdı.

Hər şey birdən oldu. Ofisiantlar əllərini yerə qoyub it kimi, hə, it kimi uşağın üstünə mırıldamağa başladılar. Hamının üzündə qəzəb, nifrət, vəhşi ehtiras var idi. Mən özümü itirmişdim, bilmirdim dörd tərəfimdə qəzəblə mırıldayan adamlara qoşulum, yoxsa hücuma hazırlaşan mühafizəçilərə kömək edim. Mırıldamaq, ulamaq, hürmək kəsildi, bu dəfə hamı yerbəyerdən bağırıb otel sahibini söyməyə başladı. Mühafizəçilər irəli cummaq istəyəndə otel sahibi əlini qaldırdı, şikəst səslə çığırdı.

- İşiniz yoxdu...

Get-gedə yaddaşım oyanırdı. Mən düşərgədən əvvəlki günlərimi xatırlayırdım. Özüm də bilmədim bu bağıran, söyüş söyən qəzəbli adamlara nə vaxt qoşuldum. Deyəsən, ən pis söyüşləri elə mən söyürdüm. Sonra gördüm ətrafımda olan qəzəbli adamlar başladılar gülümsəməyə. Onlar gülümsəyir, tüpürür, gülümsəyir, tüpürür, sonra yenə gülümsəyir, tüpürürdülər...

Yenə qulağım o şikəst səsi aldı.

- Necə gözəl söyürsünüz. Mən ömrüm boyu... həə, ömrüm boyu bu cür söyüşlər eşitməyi arzu etmişəm. Söyün, söyün, bərkdən söyün. Bərkdən tüpürün, bərkdəəən, bərkdən tüpürüüünn...

***

İndi küçəmizdəyəm. Götürülürəm lap uzaqdan görünən evimizə sarı. Bu yamyaşıl, bu rəngbərəng qapıların bəzədiyi küçədə heç kim yoxdur. Bircə Kübra xalagilin qapısı açıqdır, içəridən eşidilən uşaq çığırtısı yenə ördək vaqqıltısına qarışıb. Mən hər şeyi yaxşı xatırlayıram. O sağdakı Nağı əminin evidir, onun yanındakı doxtur Nəcəfin. Sonra Mirqasımın evi gəlir, sonra Nübar xalagillə Zeynal müəllimin.

Qapını açıb özümü atıram içəri. Nübar xala yenə anamı salıb çənəsinin altına. Bilmirəm bu sevinc idi, yoxsa mən ağlımı itirmişdim: onları görən kimi armud ağacının altına üzüqoylu döşənib gücüm çatan qədər bağırıram. Sonra başımın üstündə kişi səsi eşidilir. Dəlilik mənə atamın titrəyən əllərində toxunurdu...

Cavid Zeynallı

Ədəbiyyat qəzeti.- 2017.- 10 iyun.- S.26-27.