Unutqan ayna

Gürsel Korat

Bu il 46-cısı təqdim olunan Orxan Kamal mükafatı yazıçı Gürsel Koratın "Unutqan ayna" romanına verildi. 60 əsər arasından bu romanın seçilməsi qurum tərəfindən beləcə açıqlanır: "Unutqan ayna" romanı Birinci Dünya müharibəsi dövründən, Anadolunun bir qəsəbəsində baş verən mülk davası, cinayətlər və yerli hakimiyyətin otoritar rejimini əks etdirən hadisələrdən ibarətdir. Sevgi, dostluq, mübarizə kimi insani duyğuların dərin bir şəkildə işlənməsi və müasir həyatımız, reallıqlarımızla uyğunlaşdırılması baxımından roman bu mükafata layiq bilinmişdir.

"Nevşəhərin yeganə çərçisi olan Boqosu səhərə yaxın vurdular."

Çərçi Boqosun ağlından belə bir fikir keçdi. Sanki tanıdığı birisi demiş və ağlında qalmışdı. Göy üzü qaranlığa bürünmüşdü, ulduzlar par-par yanırdı, bağa gedən yolda dayanıb atını dincəldərkən uzaqdan cəh-cəh vuran bülbülün səsini dinləyərək əlindəki qaysı qurusunu ağzına atdı, sonra da meyvənin turşluğunu damağında hiss edə-edə ölümü düşündü, dil-dodağını büzüşdürüb gecəni dinlədi.

İydə ağaclarının çiçək açma vaxtı idi, yolboyunca əkilmiş ağaclardan iydə qoxusu gəlirdi. "Vurulub ölsəm",- deyərək Boqos qəhərləndi, dünyanın faniliyini bildirərcəsinə başını sağa-sola fırlatdı "Nevşəhərlilərin mənə yazığı gəlməyəcək ki…"

Ayağa durmaq üçün əlini yerə qoydu, inildəyib dikəldi, yük daşımaqdan beli ağrıyırdı, qaysının necə də gözəl turşluğu vardı.

"Vurulub ölsəm… Nevşəhərlilərin mənə yazığı gəlməz, amma kimsənin gətirə bilməyəcəyi qaysı qurularına, pastıllara, doşablara heyfi gələr. Bunları başqa kim gətirəcək, yeganə çərçimiz o idi"- deyəcəklər.

Getməli idi. Atın başından yem torbasını çıxarıb heyvanın alnını sığalladı. Üzr istərcəsinə "Haydı" - dedi. Alnı əzilmiş at quyruğunu qaldırıb başını yana əydi, sağ ayağını qaldırıb-endirdi, alçaqdan bir səs çıxardı. Sahibinin nəsə bir dərdi olduğunu hiss etmişdi.

Atın boyunduruğundan fənər asılmışdı. Kədərli işığını sağa-sola saçan bir fənər. Boqos fənərin fitilini yüksəltdi, işıq çoxaldığından gözlərini qıyıb arabaya mindi və yüyəni çəkdi: "Haydı aslanım!" At tərpəndi, əşyalar gurultu ilə çalxalandı. Bir kəpənək havaya işıq tozları səpən fənərin işığını görüb yaxından baxmağa gəldi: İşığa yaxınlaşdıqca dümağ görünən kəpənək təkidlə və mənasız yerə pırıldayaraq lampanın ətrafında fırlanmağa başladı.

Arabanın gurultusu çox idi, atın nalları ritmik səslərlə torpağı döyəcləyirdi. Təbii ki, torpağa yaxından baxdıqda orada da canlıların olduğunu görmək mümkün idi. Bir çöl siçanı iki ayağı üzərinə qalxıb sanki "Üstümdən keçən nə idi?" deyərcəsinə baxdı.

Boqos lampanı bilərəkdən söndürmürdü ki, çərçi olduğu bilinsin. Çünkü bu ətrafda hər kəs bilir ki, Boncuqdan başqa başı lampalı atı yoxdur.

Boncuq atın adıdır: gözləri işıl-işıl olduğu üçün belə bir ad qoymuşdular. Yəhəri parlaq, qulaqları da dikdir: o qaçdıqca alnındakı kiçik zınqrov da cingildəyir.

Boqosun arabasındakı əşyalar çox səs çıxarsalar da neyləyə bilər ki, başqa çarəsi yoxdu. Qaşıq, çömçə, manqal, nal, mismar, bıçaq, sac, tava və bir çox başqa şeylər. Hər tərpənişdə bir-birinin üstünə aşaraq danq-dunq səsləri çıxarır. Bu səslər gecənin səssizliyində o qədər güclü idi ki, nal səsi eşidilməsə əşyaların səsi, işıq görülməsə, atın alnındakı zınqrov çərçinin bu ətrafdan keçdiyindən xəbər verir.

Kaş ki, bu gecə görülməyim… Nə olar?

Sağ əlinin üç barmağının əvvəlcə alnına, sonra çiyinlərinə toxundurub xaç çəkdi. Tək-tük də olsa, evlərdə işıq yanmışdı. Səhər namazını vaxtı idi. Qala divarı qara kölgəyə bənzəyirdi. Uzaqdan it hürüşməsi də eşidilirdi.

Boqos atına narahatlığını bildirmək istəməsə də, qarşısını ala bilmədiyi bir titrəyiş hiss etdi. Təəccüblə göyə baxdı. Sanki bəsdi, artıq isin demək istəyirdi.

Səhərin qaranlığı keçdikdən sonra mavi bir aydınlıq başlayar. Boqos sürətli aydınlanmaya təəccübləndi. Kır düzünə, tənha qaysı ağacının kədərli bir halda dayandığı təpəyə çıxmışdı. Səhərin alaqaranlığında ağacın rəngi də maviyə çalırdı.

Sonra mavi adamlar ortaya çıxdı. Səhərin mavi alaqaranlığında mavi görünən, bığları qara, baxışları sərt insanlar. Bunlar düşündüyü adamlar deyildi. Əsgərləri fikirləşirdi, nazik bığlı əsgərlər. Atın yalına sıxıldı.

Tərslikdən düz Nevşəhərə gedən vaxt… ax səni!

Dəfələrlə yolunun kəsiləcəyini düşünüb qorxsa da, quldurlar qarşısına çıxdıqda sanki bu necə ola bilərdi deyən kimi baxdı. Sanki bu dünyada qaçaq-quldur ola biməzdi.

Quldurların kim olmasını başa düşmüşdü: Osman ağanın dəstəsi idi. Yenə buna da şükür. Quldurların çərçiyə toxunmayacağı hər kəsə məlum idi. Amma bu adamların qəddar qatil olması bir şeyi dəyişdirmirdi. Boqosu saxladılar. Heç bir şey demədən, səbirlə arabanı axtarmağa başladılar. Çərçi adamların arasında bir onbaşı gördü. "Bu nə deməkdir" deyib başını çevirdi, yerə baxdı: quldurların axtardıqları şeyin nə oduğunu bilsə də, bildirmək istəmirdi. Hətta heç bir şey tapa bilməyəcəklərindən əmin bir halda gülümsəyirdi.

Quldurlar əvvəlcə gözlərinin qabağında qalıb tapa bilmədikləri bir şey ola biləcəyini düşünüb narahat oldular, sonra isə reallıqla razılaşıb təəccüblə:

-Yox, mal yoxdur - deməyə məcbur oldular.

İri cüssəli birisi çərçinin çiynindən tutub "Hara qoymusan, yerini de!" Boqosun rəngi avazıdı: "Nəyi ağa?" Osman ağa Boqosa şillə çəkdi. Təhqir etdi. Boqosun burnundan qan açıldı. Çərçi gördüklərinə inana bilmirdi. Uşaq kimi yazıqlaşdı, qanı saxlamaq üçün qolunu burnuna sıxdı. Osman ağa "danış" deyəndə yumruq yeyəcəyini düşünüb ürpəndi. Zalımlarda vurma eşqi oyadan ürkək baxışı vardı.

- Gizli iş görürsən. Qaranlıqda aradan çıxırsan. Elə bilmə ki, başa düşmürük. Malı ver!

Boqos öz yalanına inanıb qışqırdı:

- Hansı malı? Əli ilə arabanı göstərib: "Bütün malım buradadır.

- Arabada olmadığını anladıq. Harada gizlətmisən?

Səhərin alatoranlığında qorxudan ağappaq ağarmış şəkildə adamlara baxan Boqos axtardıqları malı saxladığını ələ verən ifadəsindən xəbərsiz halda təəccüblənmiş kimi görünməyə çalışırdı. Adamlardan biri hirslə qabağa keçdi. "Bu sənin ağlını başına gətirər" - deyib tapançanı Boqosun təpəsinə dayadı. Lülənin soyuqluğu ürpədici idi. Osman ağa hirslə deyinməyə başladı. "Paltarını soyundurub səni biabır edərəm. Tez cavab ver! Tabutu hara qoymusan?"

Boqos xəncərini siyirib üstünə gələn qulduru gördükdə təpədən-dırnağa sarsıldı, bədəninə dəmir dəyməsindən qorxurdu. Gözü dönmüş qatilin baxışları da urküdücü idi. Canını qurtarmaq üçün adamları itələdi, qaçmağa çalışdı. Halbuki bunu qorxudan eləmişdi. Əllərindən qurtula bilməyəcəyini yaxşı bilirdi. Atəş açacaqlarını isə heç düşünməmişdi.

Xəncərli adam tullanıb Boqosun jiletindən yapışdı. Çərçi onun əlindən çıxmaq üçü çapalayarkən digər adamın əlindəki silah açıldı. Hər kəs təəccübləndi, əlində silah açılan adam belə... Osman ağa qorxudan kəkələdi.

- Neylədin?.. Tez Boqosun üstünə əyilib nəbzini yoxladı, vəziyyətin ağırlığını başa düşdü, hirslə əli silahlı adama baxdı:

- İt oğlu it… gör neylədin? İndi bu ölü necə danışacaq? Boqos həqiqətən ölmüşdü. Qəribə, təəccüb edəcək qədər də sürətli bir şəkildə. Bu ölü daha "Nevşəhərin yeganə çərçisi Boqosu səhərə yaxın vurublar" cümləsini fikirləşə bilməyəcək. Halbuki bu sözləri düşünərəkən qorxudan ürəyi partlasa da, öləcəyinə inanmırdı; bir gün öləcəyi fikrini qəbul etmirdi. Heç kim bu məsələyə inanmaq istəmirdi. Qatillər bəlkə də ilk dəfə idi ki, vurduqları adamın ölməməsinə çalışırdılar. Dəstəbaşı az əvvəl ölümlə təhdid etdiyi adamı xilas etmək üçün işə başladı. Boqosun baxışları çoxdan sönmuşdu, əməlli -başlı ölü baxışı idi.

- Ağa, istəmədən oldu, - deyə qatil yalvarmağa başladı. Osman ağa onu eşidir amma fikir vermirdi. "İndi səni bunun yanına bağlayardım, lakin elədiyin axmaqlığı Miralaya başa salmaq çətin olar. Sonra onbaşıya tərəf dönüb - Elə deyilmi, onbaşı. Bax, sən də gördün… Osman ağa Boqosu vurmadığı halda günahkar hesab edilməkdən qorxur, özünü qurtarmağa çalışırdı. Bilirdi ki, Miralay Ziya bəy deyib keçmək olmaz. O Boğazlıyandan Urumdiyinə qədər uzanan bütün əsgəri hissələrin başçısıdır. Təşkilat kimi qəbul edilən dövlətin qorxu yaradan gizli işlərini idarə edən adamdır.

Silahı çəkən qatil sanki Miralay Ziya bəyin qarşısına atılmış kimi zarıyırdı: "Ağam istəmədən oldu, özün də gördün!" deyirdi. Görəndə ki, Osman ağadan bir kömək yoxdu. Onbaşıya yalvarmağa başladı. Lakin onbaşı bütünlüklə ruhsuzdu, sanki hər gün bu qatillə deyib-gülən adam deyildi, divar kimi dayanmışdı.

Osman ağa durmadan yalvaran qatili bir şillə ilə susdurdu., Boqosa işarə etdi:"Ayağından arabaya bağla. Sürüklənə-sürüklənə getsin". Sonra bütün dəstəyə tərəf dönüb: "Arabanın izini axtarmağa gedirik. Gəldiyi istiqamət addım-addım axtarılacaq!"

Hava sərindi. Hər şey gözəl görünürdü. Su və külək yuxudaydı. Ağaclar, ciçəklər bu xoşbəxt havaya yaraşan ətirlər içində idi.

Birdən havanı yara-yara dörd bir tərəfə yayılan silah səsləri eşidildi. Camaat silahı elə-belə atırdılar at ürkütmək üçün. Boqosun ölüsü arabanın tərkində sürüklənməyə başladı.

Nevşəhərin çərçisi Boqosu səhərə yaxın belə vurdular.

Hazırlayan:

Nərmin Cahangirova

Ədəbiyyat qəzeti.- 2017.- 14 oktyabr.- S.21.