Quşlar saatla yox, işıqla başlayır oxumağa…

1985-in yayı. Tayqa meşəsi. Gecə. Meşənin bütün quşları qəfil və bir ağızdan ötməyə başlayır. Bu polifonik quş xorunun, əslində, işıqla, günəşlə ilgili olduğunu bir neçə dəqiqədən sonra əsgərlik dostum, rəssam Ucal Haqverdiyevlə söhbətim zamanı xatırlayacam... Ucal öz məxməri səsiylə "Qalx, Fransua, quşlar arıtıq çoxdan Allahı salamlayıb" - deyə Fransua Millenin anasının hər səhər oğlunu yuxudan oyadarkən söylədiyi sözləri yada salacaq. Ucalın bu xatırlatması bir yandan da yaddaşımda Vaqif Səmədoğlunun misralarını oyandıracaq: "Quşlar saatla yox, işıqla başlayır oxumağa..."

***

Jak Prevertin "Bir quşun rəsmini çəkmək üçün" şeirinin Rusiyada da, Türkiyədə də orta məktəblərin 5-ci sinfində öyrənilməsi tövsiyə edilir... Uşaq xəyalının sənət üfüqlərinə pərvazlanması, estetik dünyagörüşünün formalaşdırılması baxımından şeirin doğurduğu intibalar çoxdur...

***

"Bir quşun rəsmini çəkmək üçün" "aralarında məntiqi əlaqə olmayan iki gerçəyin yaxınlaşması"ndan, Bretonun və Reverdinin ortaq təbirincə, iki işığın toqquşmasından yaranıb. Şeirin rus interpretasiyasına görə, həyat gözəldir, amma rəssam onu daha da gözəlləşdirə bilər.

Prever şüurardından, fəhmdən, röyadan, instinktiv, sövq-təbii düşüncədən yola çıxaraq, "sənət əsərinin yaradılışında əqlin və məntiqin nəzarətini" rədd edib. Məntiq "məhbəslərin ən iyrəncidir" (A. Breton). Ona görə də sürrealist Prevert bu şeirdə ənənəvi məntiqin sədlərini dağıdır. Bəlkə də real məntiqdən imtina edərək, sürreal məntiqsizlikdən metafizik məntiq törədir. Həm bu, həm də bunun əksi. Yəni bu şeir bir fransız şairinin irfanıdır. Türk interpretasiyasına görə, "tablo dünyadır, quş fiquru insanın özüdür. İnsan bir kənara çəkilib özünün gəlməsini gözləyir." Bəlkə də Nazim Hikmətin dediyi kimi:

ben beni bir daha ele geçirsem,

-ab-ı hayat içersem demiyorum-

kapılar bir daha açılsa

ben bu haneye bir daha girsem

yaşardım yine böyle kan revan içinde

yine böyle aşk ile sersem,

ben, beni bir daha ele geçirsem...

Prevert quşu azadlıqdan qəfəsə salır və qəfəsin içində estetik iqlim qurşağı yaradır.

Görəcəksiniz, bu şeirdə hüzurun melodiyası misradan misraya necə uçur, sözdən sözə necə qonur...

***

Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, "Bir quşun rəsmini çəkmək üçün" şeirinin Rusiyanın da, Türkiyənin də orta məktəblərinin 5-ci sinfində öyrənilməsi tövsiyə edilir... Uşaq xəyalının sənət üfüqlərinə pərvazlanması, estetik dünyagörüşünün formalaşdırılması baxımından şeirin doğurduğu intibalar çoxdur... Görünür, sabahlı ədəbiyyat yaratmağın yolu zövqü, təfəkkürü uşaq yaşlarından etibarən bu kimi ciddi estetik dalğaya kökləməkdən keçir.

Azər TURAN

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 7 aprel.- S.10.