Qızılbaş
divannaməsi
"Divannamə" ənənəsinin
izi ilə
Şərqin
Qədim dövr şeir şəkillərindən olan
"Divannamə"lər mərifəti və əxlaq
prinsipləri barədə təəssüflər olsun ki, tədqiqi
filoloji fikir tariximizdə heç bir elmi araşdırmalara təsadüf
etmək mümkün deyil. Halbuki, bu şeir şəklinin
inkişaf tarixinə dair Şeyx Mürtəza Ənsari, Molla
Sədra, Molla Yəhya və Molla Feyzulla Badi - Kubeyi kimi təsəvvüf
və irfan alimləri müxtəlif mərifətlər ənənəsinin
tərənnüm səlahiyyətlərinin mündəricə
prinsiplərinə rəğmən elmi araşdırmalarla
problemin ilk tədqiqatçılarından hesab edilirlər.
Doğulub
boya-başa çatdığım
ata ocağının yaxınlığında bir əmanət
məzar var.Özümün özümə aid olduğum
vaxtlardan etibarən bu məzarla zikr və dualarla "söhbət
etməyə" vaxt tapa bildiyim üçün
şükranlıqla əmanət qəbrində olduğu
çağlara xatir bu divannaməni həmin məzardan Ərdəbilə
aparılanadək bizim ellərlə və evlərlə bahəm
"sakinliyinə" xatir Şah İsmayıl Xətainin
atası Şeyx Heydərin ruhuna hədiyyə etdim.
Təəssüflər
olsun ki, "Divannamə" şeir şəklinin və
ümumilikdə divannamələr ənənəsinin Azərbaycan
filoloji fikir tarixində təşəkkülü və inkişaf mərhələləri
barədə heç bir nəzəri - elmi tədqiqi istiqamətdən
araşdırmalara təsadüf edə bilmədik. Qədim mənbələrə
istinadən belə nəticəyə gəlmək olar ki, bu
şeir şəkli hələ islamiyyətə qədərki
"Hələbiyyə" şeir bazarı mədəniyyətinin ilk
çağlarından bəlli faktorallığına görə
artıq uzun bir tarixi yol keçə bilmişdir. Belə ki,
Azərbaycan filoloji fikir tarixində çox təəssüflər
olsun ki "Şeir
bazarı" anlayışı tarixən təşəkkül
və inkişaf istiqamətləri baxımından sistemli
şəkildə tədqiq edilməmişdir. Məhz bu
boşluğun döyülməmiş qapılarını
döymək babətindən
"namələr" ənənəsinə "qızılbaş"
epoxasının mərifət
"pəncərəsi"ndən baxılmasına rəvac
verməyi məqbul bildik. Bu divannamənin məzmun təfərrüatlarında
bir sıra mətləb incəliklərinə aydınlıq
gətirməyi zəruri hesab edirik. Belə ki, mətn təfərrüatında
adı keçən tarixi şəxsiyyətlərdən Mirzə
Səid Bərəkə Əmir Teymur epoxasında imtiyaz və
nüfuz sahibi, Şeyx Qəhqani isə böyük irfan alimi
(təsəvvüf tarixinin mühüm əxlaq və mərifət
gizlinlərini lədnanilərə təqdim etmədiyinə
görə Qüdsdə övladları və həyat
yoldaşı edam edilməklə, özü tonqalda
yandırılmışdı) olmaqla təsəvvüf
tarixinin ən böyük alimlərindən biri olmuşdur.
Qızılbaş divannaməsi
Qızılbaş
əzmindəki
Son
söz idi "Çərəkə".
Belə
zikr eyləmişdi
Mirzə
Səid Bərəkə.
Qüdsün
qunut dərsiydi
Səfiyyədin
Şeyx özü.
Qəhqaninin
alovda
Gülümsünürkən
gözü.
İki
oğul
"dağının"
Zikri
salavat idi.
Ruhunda
qanad açan
Fikri
salamat idi.
Alov alanda
cismin
İnsan
necə gülərmiş?!
Qorxurmuş
ki ağlasa
Ulduzlar
tökülərmiş.
Edam
kürsüsündəki
Ana qeyrət
qalası -
Bətnində
yol gəlirdi
Körpə
oğul balası.
Reyhaniyyə
ləçəyi -
Qəhqaniyə
bükülü.
Külək
də şahə qalxdı
Alov
apardı külü.
Cəhdi
aciz deyildi
Qılınc
çalanda topa.
At da duydu
təkbiri
Dördnala
çapa - çapa.
Çox
da qəviydi düşmən -
Ölüm
behişt yoluydu.
Təkbirə
ayaq tutan
Atın
ipək yalıydı.
Pusquda
güc azalıb,
Qılıncda
ovxar hanı?
Cəddinə
səslənirdi
Axdıqca
qızıl qanı.
Lələnin
sağ qalmağa
Dəyərdimi
həyatı?
Son dəfə
baxıb Şaha
Ölümə
çapdı atı.
Nə hacət
var deməyə -
Arxada Təbriz,
Gilan.
Məğlubiyyət
bəllidi -
Daha nə
top, nə filan.
Lədnani
hiyləsiydi
"Çaldıran"da
bu savaş.
Bunu bəlli
bilirdi,
Qorçu,
əsgər, halavaş.
Ərdəbilin
pirində
Namaz qəzaya
qaldı.
Qardaş
olan yağılar
Özünə
qılınc çaldı.
...
Qızılbaş əzmindəki
Son
söz idi çərəkə.
Şöhrət Qaraoğlu
Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 14
aprel.- S.29.