İsa Martha Məryəmin evində

 

Esse

 

Vatsapın status səhifəsinə göz gəzdirirəm. Bir xanımın paylaşımı diqqətimi çəkir. "İlahi, axmaq şeydir natamam qalmaq". Özünü kimsə ilə müqayisə etmək yaşamağa imkan vermir. Bu hal qibtə hissi oyadır. Bundan da qısqanclıq, həsəd, kin paxıllıq törəyir. Sentimental hisslər baş qaldıra bilər. Romantik, duyğusal depressiya yaşayanlar da  olur. Bu xanımda qarışıqdır. Hərəsindən bir az var. Natamamlıq kompleksi hərədə bir cürədir. Bəziləri özünü təsdiqlə əlləşir. Şəxsi həyatında, karyerada, sosial şəbəkələrdə sənətdə. Sənətdə təsdiqolunma istəyi ən gözəl nadir olanıdır. Ancaq istedad intelllektin yerini məzmunsuz nümayiş alırsa, faydasızdır. Halbuki, həyat buna vaxt ayıracaq qədər uzun deyil. Başqaları ilə müqayisə ya bəhsə girmək ömür çürütməkdir. Yaşamağı var olma səbənini unudub öz-özünə deyinməkdir. Biri gözəllik çirkinlik, o biri  varlılıq yoxsulluq,  başqası zəkilik dayazlıq kompleksinə girir.

İngilis yazıçı Antoniya Syuzen Bayettin "İsa  Martha Məryəmin evində" hekayəsinin qəhrəmanı Dolores kök çirkin bir qızdır. Üstəlik, xanım Konçitanın evində qulluqçudur. Özündən gözəl varlı qadınlara nifrət edir. Onlara qulluq etmək dözülməz həddə gəlir. Nəhayətdə xanım Konçita ilə dalaşıb oranı tərk edir. Bir restoranda ofisiant işləməyə başlayır. Restoran sahibi müştərilərə aqressiya ilə yanaşır. Çirkin gombul olmağın kompleksi ona əzab verir. Dolores natamamlıqdan qaynaqlanan aqressiya   acığını başqalarının üstünə tökür. Hər gün restorana gələn rəssam bu vəziyyəti müşahidə edir. restoran sahibi Konsepsion Doloresin rəsmini çəkir. Tabloda amiranə davranışlar sərgiləyən, müştəbeh bir müdirin eqoizmi ən incə cizgilərinə qədər öz əksini tapır. Onun arxasından boylanan kinli çirkin ofisiant "ölümsüzləşir". Tabloya ilk baxan müdir Konsepsion özünü görmür. Doloresin çirkinliyinə kinayə edir. Dolores öz növbəsində Konsepsionun iti baxışlarını ələ salır. Hər ikisi şaqqanaq çəkir. Sənət isə ikisinə   zərif  bir yumorla gülür.

XVII əsr ispan rəssamı Dieqo Velaskesin "İsa Martha Məryəmin evində" tablosunun dekonstruksiyası olan hekayə sistem içərisində sistem yaradır. Velaskesin tablosu sənətlər arasında ünsiyyət qurur. Hekayə rəsm sənəti müasir dövrə köçürülür. Tabloda iki qadının mətbəxdəki fəaliyyətinin naturası verilir. Masada 4 balıq, 2 yumurta, 2 baş da sarımsaq var. Arxa fonda isə  İsa, Martha Məryəmin tablosu. Məişət işləri dini dəyərlər bir yerdə təsvir edilir. Antoniya Syuzen diqqəti bu məqama çəkir. Çünki natamamlıq kompleksi  daha çox məişət fonunda baş verir. Bir radikal dindarlıqda. Sosial-mədəni problemlərin qaynağı birbaşa maddi təminatsızlıqdır. Ordan digər yerlərə yayılır. Ondan xilas olmağın yolu özünü nədə hardasa tapmaqdadır. Vaskes Bayett özlərini sənətdə təsdiq edirlər. Bəs Dolores kimi adi məişət dərdləri natamamlıqdan əziyyət çəkənlər etməlidir? Özü mövcud şəraitlə barışmalıdır. Çünki dünya işıqlı həyat doludur. Fəaliyyətdir. Natamamlıq süstlük gətirir. İntihara belə qapı açır. İşıqlı həyat dolu dünyada var olmamaq cinayətdir. Gərək hər kəs özünü nədəsə tapa. Yerişindən belə zövq almalıdır insan. Xüsusi iş-gücü, sosial statusu olmayan bir insan özünə məşğuliyyət tapanda həyatına işıq harmoniya gəlir. Zövq almaq işin əsas formuludur. Bayettin hekayə rəsm sənətini birləşdirməsi təadüfi deyil. Çünki bütün incə sənətlər ilk növbədə zövq formalaşdırır. Rəssamlıq, teatr, kino ədəbiyyat kimi sənətlər insana  bir əndam aynasında özünə lümlüt baxmaq şəraiti yaradır. Bu, soyunmaq anlamına gəlmir. Özünüironiya gerçəkliklə  üzləşməyi bacarmaqla mümkündür. Çünki bu zaman ruh cismin həqiqəti ortaya çıxır. Komplekslərdən xilasa estetik terapiyadır bu. Ən çox başqalarının maddi mənəvi təminatını mənimsəyənlər görünür bu aynada. Ancaq bu məqam digərindən incə bir xətlə ayrılır. Birində özünü tapmaq mövcuddur. Fərdin xilası aparıcıdır. İkinci isə ümumi , bəşəri xislətin inadkarlığı. İsa obrazı da xüsusilə seçilib. İsa heç bir maddi ambisiya mövqe güdməyən peyğəmbərdir. İsada  mənəvi təkamül vacibdir.

Ümid duyğusu da qabarıqdır həyatımızda. Natamamlıq sindromuna son qoya biləcək gücdədir. Sənətin ümidi fərdlərin hər növ kompleksdən arınmasınadır. Təkcə bu zaman mədəni komplekssiz bir toplum  yaranar. Yoxsa kəndli şəhərli, mədəni "zırrama" bölgülərinə ehtiyac yoxdur. Yüksək texnologiya dövründə kəndli-şəhərli bölgüsü forma olaraq mövcuddur. Əyalət ya meqapolisdə yaşamaq kübarlıq əlaməti deyil. Ziyalı elitası da, sadə, zəhmətkeş  bir kəndli həyatında harmoniya axtarır. Bayettə görə, sənətlə harmoniya tapmaq mümkündür. Haqlıdır. Ancaq bu yolla aqressiya dolu bir mühitdə dincliyə qovuşmaq olar. Onda şair demişkən "sevda kədəri, xəstəlik kədəri, qocalmaq kədərin"dən başqa heç bir dərd döyməz qapımızı. Heç gərək yoxdur. Xəstəlik qocalıqla mübarizə  insan təbiətinin var olmaq səbəbidir. Natamamlıqdan xilas olmağa çarədir. Sevgi isə ixtiyarsız bir dünyadır. Hər zaman ona möhtacıq. Azadlıq çörək uğrunda mübarizə isə absurddur. Çünki azadlıq da, çörək hər kəsin təbii haqqıdır. İnsan olmaq yaşamağın  səbəbidir. Təbiətdəki möhtəşəm yardımlaşma sərbəstlik yetməzmi? Yenə sənət imdada yetişir. Natamamlıqdan şəhərli-kəndli qovğalarından xilas olmağın yolu bütövlük gözəllik duyumundadır. "Bir ağac kimi tək hür, bir meşə kimi qardaşcasına". İsa Martha Məryəmin evinə belə bir gözəllik anlayış gətirir. Empatiya həqiqət duyğusunu işə salır.

 

Ülvi  BABASOY

 

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 28 aprel.- S.19.