Elm və bədii
yaradıcılığın qovuşuğunda
Ədəbiyyatşünas və tənqidçi
şairlərimizin yaradıcılığına ümumi bir
nəzər saldıqda görürük ki, onlar ədəbiyyatın
əbədi-əzəli mövzuları ilə yanaşı,
müasir həyatın sosial problemlərinə, insanı
düşündürən məsələlərə daha sıx
müraciət edirlər. Ümumi xətt-leytmotiv Vətəndir...
İki il
bundan öncə Ədəbiyyat
İnstitutunun direktoru, hörmətli ədəbiyyatşünas
alim, akademik İsa Həbbibəylinin təşəbbüsü
ilə İnstitutun nəzdində
"Elmi Şuranın 29 oktyabr 2016-cı il tarixli qərarı
ilə "Ədəbiyyatşünaslıq, plyus"
Yaradıcılıq Birliyi" yaradıldı. "Birliyə" rəhbərlik etmək mənə
tapşırıldı. Birliyin ətrafında
qırx nəfərə yaxın ədəbiyyatşünas
alim cəmləşdi. Bu birlik üzvləri
həm tədqiqatçı kimi olduqca istedadlı,
tanınmış, nüfuzlu alimlər, həm də eyni
zamanda, bədii ədəbiyyatın müxtəlif
janrlarında qələmlərini sınayaraq müəyyən
uğur qazanmış şairlər, nasirlər, publisistlər
və tərcüməçilərdir.
Tez bir zamanda Birlik üzvlərinin ədəbi-bədii
materiallarının toplanmasına və onların əsərlərinin
tərəfimizdən növ və janrlar üzrə (nəsr,
poeziya və tərcümə) təsnif olunmasına
başlandı.
Bu mühüm işdə məqsədimiz institutumuzdaki ədəbi
prosesi üzə çıxarmaq, burada fəaliyyət
göstərən alimlərin bədii yaradıcılıq
nümunələrini izləmək, araşdırmaq və təhlil
etməkdən ibarətdir. Ötən il və
2017-ci ildə də davam etdirən alimlərimizin bədii məhsulları
"Ədəbiyyatşünaslıq, plyus bədii
yaradıcılıq" (I kitab) almanaxında oxucuların
ixtiyarına verildi.
Mərdəkanda AMEA-nın Dendiralogiya İnstitutunda
akademik İsa Həbibbəylinin rəhbərliyi altında
"Fizika və lirika" konfransında kitabın təqdimatı
yüksək səviyyədə keçirildi.
***
Ədəbiyyatşünas
və tənqidçi şairlərimizin
yaradıcılığına ümumi bir nəzər saldıqda
görürük ki, onlar ədəbiyyatın əbədi-əzəli
mövzuları ilə yanaşı, müasir həyatın
sosial problemlərinə, insanı düşündürən
məsələlərə daha sıx müraciət edirlər.
Ümumi
xətt-leytmotiv Vətəndir, onun
ağrı-acılarıdır, itirilmiş
torpaqlarımızın həsrətidir, insanın mənəvi
borcu, xeyrə-şərə, həqiqətə,gözəlliyə münasibəti, hər kəsi
narahat edən ictimai, sosial, siyasi qayğılardır...
Görkəmli
ədəbiyyatşünas alim, akademik İsa Həbibbəyli
AMEA-nın vitse-prezidenti olmaqla və Ədəbiyyat İnstitutuna rəhbərlik
etməklə yanaşı, bədii ədəbiyyat sahəsində
də qələmini uğurla işlədir. Onun
şeirlərindəki emosionallıq və ictimai şüurla
sıx bağlı olan rasionallıq diqqəti daha çox cəlb
edir.
Filologiya
elmləri doktoru, professor Nizami
Tağısoyun poetik yaradıcılığı da diqqətə
layiqdir. O, qələmini müxtəlif mövzularda lirik-epik
janrlarda işlədir.
İnstitutun Qədim dövr Azərbaycan Ədəbiyyatı
şöbəsinin aparıcı elmi işçisi, şairə
Leyli Əliyeva poeziyanın müxtəlif janrlarında qələmini
sınamışdır. Leyli xanım, əsasən, heca vəznində
şeirlər yazsa da, qələmini əruzda da
sınayır. 2017-ci ildə Leyli xanım folklor janrı
olan incə
ruhlu, zərif bayatılar qələmə alıb:
Mən
aşiq bar olalı,
Bağbandım
bar olalı.
Ağlaram
için-için,
Yar yada yar olalı.
İndiyədək bir çox elmi-publisistik və bədii
əsərləri, kitabları işıq üzü
görmüş filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Fəridə Hicranın (Vəliyeva) Qarabağ niskili ilə
yazılmış şeirləri üstünlük təşkil
edir.
Tanınmış tənqidçi-ədəbiyyatşünas
Qurban Bayramovun da şeir yaradıcılığında
müxtəlif mövzularla yanaşı Vətən,
Qarabağ mövzusu qırmızı xətlə keçir.
Qurban
Bayramovun vətənpərvərlik mövzusunda yazdığı
şeirlərini oxuduqca belə bir fikrə gəlirsən: o,
elmi bilikləri ilə bədii təxəyyülünü
birləşdirə bilir və gözəl ədəbi-estetik
sintez yaradır.
Elmi fəaliyyətlə
yanaşı, bədii yaradıcılıqla da məşqul
olan Lütviyə Əsgərzadə "Dünya başdan-başa
nağılmış demə" (2003), "İçimdə
hönkürdü dözüm" (2003), "Bir dilim ay
işığı" (2005), "Mənə elə gəlir
ki..." (2009) və
"Qaranlığa söylədiklərim"
(2009) adlı şeirlər kitablarının müəllifidir.
Təranə Məhəmmədqızı (Abdullayeva)
üç şeir kitabının müəllifidir. Şeirlərin əksəriyyəti
nakam bir ömrün-lirik qəhrəmanının fəci hiss və
düşüncələrini, həyata bir qədər də
bədbin münasibətini, emosional ovqatını ifadə
edir. "Təranə Məhəmmdəqızı
şeirlərinə şəxsi yaşantılarını
yansıtmaqdan başqa heç bir məsuliyyət yükləmir,
"mən şairəm" deyə böyük iddialarda
bulunmur-sadəcə yazır" (Mətanət Vahid).
Elə
hey qan-qada, elə hey savaş,
Bir tərəfdə qılınc, bir tərəfdə
baş.
Bir
bağlı sandıqdı mənə bu cahan,
Ya da ki, tilsimdən çıxmayan bir daş.
Filologiya
üzrə fəlsəfə doktoru, tənqidçi-ədəbiyyatşünas
alim "Ədəbi tənqid"şöbəsinin
aparıcı elmi işçisi
dosent, Qürbət Mirzəzadə eyni zamanda 80-ci illərdən dövrü mətbuatda
şeirləri ilə ara-sıra çıxış edir.
Bununla yanaşı, onun şeirlərində uğurlu satirik
notlar da müşahidə edilir:
Sərhədə
bölünüb: hava, su, torpaq,
Bura hava xətti,
ora su
xətti.
Burda nə şərikli,
burda nə ortaq,
Dünya başdan - başa demə
sərhəddi.
Əflatun Baxşəliyev "XX əsr (Sovet
dövrü) Azərbaycan ədəbiyyatı" şöbəsinin
aparıcı elmi işçisidir. Xeyli müddətdir ki, poetik
yaradıcılıqla məşğuldur, bir neçə şeir kitabının müəllifidir.
Əflatunun yaradıcılığında
sevgi, ana məhəbbəti, təbiət gözəlliklərini
əks etdirən bədii nümunələr çoxluq təşkil
edir. Başqa şailərimiz kimi Əflatun
da öz yaradıcılığında folklor qaynaqlarından
qidalanır.
Gərək
el qədrini dada biləsən
Yağ
üstündən balı yaxmağa nə
var?!
Yalan
danışıram, tutulur dilim,
Doğru danışıram, sözüm yerimir.
Xədicə Muradın şeir
yaradıcılığında poetik-prozaik vəhdətdə
yaranmış mənsur şeirlər vardır. "Bulaq üstə
bitən susuz laləyəm" mənsur şeirlər toplusu
onun bu mövzuda yazdığı ilk kitabıdır. Burada toplanmış mənsur şeirlərdə
müəllifin yaşantıları, hissləri, ilahi sevgiyə
olan münasibət, nakam məhəbbətdən bəhs
olunur. "Xədicə Muradın
varlığı şeirlərində yazdığı poetik
misralarda əks-səda verir".
Sevgini
axtardım güldə, çiçəkdə,
Şövq ilə açılmış tər bənövşədə.
Bilmədim,
bilmədim bütün kainat,
Sevgiylə dopdolu imiş, sən demə.
Gülbəniz
Babayeva sələfləri və xələfləri kimi
dünyanın etibarsızlığı, təzadları, ziddiyyətləri
barədə "Dünyadı" adlı şeirində
olduğu kimi
poetik çəkildə təcəssüm etdirə
bilir:
Neçə
qərinələr, zamanlar ötüb,
Avandı tərsinə yazan dünyadı.
Göylərin
fövqünə ucalan kəsin
Adın yer üzündən pozan dünyadı.
İradə Yusifova da poeziyanın əbədi-əzəli
mövzularından olan ana, məhəbbət haqqında fikir və
əhvali ruhiyyəni əks etdirən silsilə şeirlər
yazmışdır.
Ana
gözəl ana, cəfakeş ana,
Səni
çox sevdiyimi deyə bilmədim
Bu
dünya bir yana, sən başqa yana,
Sənin dəyərini qəlbdə gizlədim.
İstedadlı yazıçı, şair, ədəbiyyatşünas
Bahar Bərdəlinin (Məmmədova) imzası oxuculara
yaxşı tanışdır.
B.Bərdəlinin
şeirləri çoxçalarlıdır, hikmətli məzmunu
ilə düşündürücüdür:
Əsrlərin
daş yaddaşı,
Tarixlərin
qəm sirdaşı,
Karvanların
köç yurddaşı,
Qədim
Bərdə, yurdum mənim,
Ulu diyar,
Bərdəm mənim!
Gənc şairə Gülnar Səma "Gül"
adlı şeirlər toplusunu 2016-cı ildə oxucuların
müzakirəsinə verimişdir. Kitaba müxtəlif
mövzuları əhatə edən 50-dən artıq şeir
daxil edilmişdir. Gülnar Səmanın
poeziya yaradıcılığında mövzu əlvanlığı
dərhal diqqəti cəlb edir.
Qəndab Əliyevanın 2017-ci ildə
"Səni elə sevdim ki!.." şeirlər
kitabı işıq üzü görüb. Kitaba
"Ön söz" yazan görkəmli şairimiz Musa Yaqub
Qəndabın şeirlərini bədii-poetik cəhətdən
belə səciyyələndirir. ...şeirlərin
əksəriyyəti lirik qəhrəmanın
pıçıltılarına həsr olunub. Mən bu qəhrəmanın simasında əsrimizin
Leylisini gördüm.
İndicə
gözümü qapadıb ölsəm,
Bilirəm, bu sevgim ölməyəcəkdir.
Bir
qöncə çiçəklə, körpə ürəklə,
Yenidən
cücərib, dircələcəkdir!
Professor Asif Rüstəmlinin şeirlərini oxuduqca bir məsələnin
şahidi oldum ki, onun coxşahəli elmi-ədəbi tədqiqatı
qədər bədii təfəkkürü də zəngindir. Məlimdur ki,
ana müqəddəs varlıqdır, şairlər
üçün tükənməz mövzu mənbəyidir.
Asif Rüstəmli də özünəməxus biçimdə
ananın poetik obrazını yaradır və bu parlaq
obrazı şairin anasının müqəddəs ruhuna həsr
etdiyini "Ana" şeirində aydın görürük:
Ağzı
dualıydın, sözü müqəddəs,
Getdin... xatirələr nura bürünür.
Hər
sözün-söhbətin aldığımız dərs,
Hayana baxırıq yerin görünür...
Solmaz Həyatova "Yeni dövr Azərbaycan ədəbiyyatı"
şöbəsində aparıcı elmi işçidir. Bir sıra
şeirləri mətbuatda nəşr edilmişdir. Solmaz xanımın
şeirləri saf bir sevgidən, zərif-lətif
duyğulardan xəbər verir.
Töküldü
saçıma bahar yağışı
Qəlbimdə kövrəldi sevgi naxışı.
Hərənin
bəxtinə bir gözəl düşdü,
Mənim də bəxtimə təkcə sən
düşdün.
Zəkulla
Bayramlı 2015-ci ildə ilk dəfə seçmə şeirləri
ilə oxucuların görüşünə gəlib.
Professor Məhərrəm Qasımlı Zəkulla
Bayramlının "Səni kimə deyim, kimə söyləyim"
kitabına yazdığı "Ön söz" də onun
yaradıcılığının bədii-poetik məziyyətlərini
belə səciyyələndirir: "Şeirlərindən
görünür ki, o yazdıqlarını
yaşamağı, içindən keşirməyi bacaran bir
şairdir. Şeirlərində ictimai-siyasi
motivlər, vətən, yurd ağrı-acıları
özünü göstərsə də, mən onun yaradıcılığında
lirik-romantik duyğuların, təmiz fədakar və saf sevgi
çalarlarının üstün olduğunu
gördüm".
Yadındamı
bir xoş bahar;
Ömrümüzə yağdı ilk qar.
Həm
sevildim açıq-aşkar,
Həm gizlicə sevdim səni.
***
Ədəbiyyatşünas
alimlərimizin şeir yaradıcılığı haqqında
fikrimizi yekunlaşdıraraq deyə bilərik ki, onların qələmə
aldıqları poeziya nümunələrinin əksəriyyəti ictimai-siyasi mühitlə nəfəs
alan, bu mühitin bədii təcəssümünə nail
olan, yaşadıqları dövrün hadisələrinə
çevik, mütəmadi reaksiya verən, vətənpərvərlik
duyğuları ilə coşub-daşan, milli və əcnəbi
ədəbi prossesi izləyərək onlardan yaradıcı
şəkildə bəhrələnən müəlliflərin
dəyərli əsərləridir və müasir Azərbaycan
ədəbi prosesinin ayrlmaz bir hissəsidir.
Nəsr
Ədəbiyyat İnstitutunda çalışan elmi
işçi heyətinin nəsr əsərlərinə nəzər
saldıqda görürük ki, onların əksər hissəsində
süjet və təhkiyə real həqiqətlərə
söykənir.
Bu cəhətdən
İnstitutunun baş elmi işçisi, filologiya elmləri
doktoru Elçin Mehrəliyevin nəsr və publisistik
yaradıcılığı maraqlıdır.
"Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı"
şöbəsinin aparıcı elmi işçisi filologiya
üzrə fəlsəfə doktoru Mənzər Niyarlı
tanınmış yazıçılardandır. Mənzər
xanım 40 ildən çoxdur ki, yazıb yaradır. Onun yazdığı əsərlərin
orijinallığı ondadır ki, o gerçək həyat
materiallarına realistcəsinə çox istinad edir. Mənzər
xanımın hekayələrində fərqli, özünəməxsus
cazibədarlıq, harmoniya var. Yazıçının
"Yola dikilən gözlər", "Yarımçıq
məzuniyyət" və "Səhv atılan
addımlar" povestlərində bunun əyani şahidi
oluruq.
Qarabağda doğulan Mərziyyə Səlahəddinin bədii
yaradıcılığının ana xətti Qarabağ
mövzusudur.
Mərziyyənin povest və hekayələrində
xalqımızın başına gətirilən bəlalar, bu
bəlaların törətdiyi faciələr
inandırıcı bədii boyalarla təsvir edilir. Nasirin "Şəhid anası", "Saat səsi"
povestlərini həyəcansız oxumaq
qeyri-mümkündür.
Şahbaz Şamıoğlunun "Ocaq daşı"
hekayəsi Qarabağda erməni faşistləri tərəfindən
qətlə yetirilən körpələrimizin müqəddəs
ruhlarına ithaf olunur. Şahbaz gərgin süjet quraraq hekayədə
erməniyə nifrəti birbaşa,
açıq-açığa yox, real tarixi olayların bədii
əksinə nail olmaqla verə bilib.
Məmməd Əliyevin "İsmixanın Şabran
xatirələrindən" "Rəssam" adlı
yumoristik hekayəsi doğulub boya-başa
çatdığı bölgədə eşitdikləri,
gördükləri əsasında qələmə
alınıb.
Əsər real hadisələrə söykənir.
Filologiya üzrə elmlər doktoru Almaz Ülvi
İnstitutun "Azərbaycan Türkmənistan-Özbəkistan
ədəbi əlaqələr" şöbəsinin
müdiridir. Almaz Ülvinin "Təndir günü" essesində
doğma ocaqlarından, ev-eşiklərindən didərgin
salınmış və ucqar bir dağ kəndində binə
salmış insanların taleyindən bəhs edir.
Professor Vüqar Əhmədin şeirləri də
dövrü mətbuatda müntəzəm çap olunmuş,
sözlərinə nəğmələr
yazılmışdır. 2017-ci ildə alim-yazıçının 2
kitabı işıq üzü görüb.
"Yeni dövr ədəbiyyatı" şöbəsinin
aparıcı elmi işçisi, filologiya elmləri doktoru Baba
Babayev satirik nəsri araşdırır və eyni zamanda,
satirik hekayələr qələmə alır.
Filologiya
üzrə fəlsəfə doktoru Esmira Fuad
(Şükürova) "Sevgi məktubları" silsiləsindən
"Unutdun məni" hekayəsi formaca esse xarakterlidir. Hekayənin leytmotivi nakam sevgini tərənnüm edən
sevgi məktublarıdır.
Fidan Abdurəhmanova elmi fəaliyyət göstərməklə
yanaşı, bədii yaradıcılıqla da məşğuldur. Uşaqlar
üçün nəşr olunan "Göyərçin",
"Bala dili" dərgilərində onun uşaq hekayələrinə
rast gəlmək olar. Bu il nəşr
olunan topluya onun "Müdafiə günü" və
"Sərçənin arzusu" adlı iki hekayəsi daxil
edilmişdir.
Salidə
Şərifova Rusiya Yazıçılar Birliyinin Q.R.Derjavin adına medalı ilə təltif edilmiş və
M.A.Şoloxov adına beynəlxalq mükafatın
laureatıdır. 2017-ci ildə Salidə
xanım "Ləzzəti-söhbət" adlı povesti ilə
oxucuların görüşünə gəlib. Bu povestdə ədəbi camedə baş verən
hadisələr və ədəbiyyatçılardan söhbət
gedir.
Zəhra Allahverdiyeva elmi faəliyyətlə bərabər
bədii yaradıcılıqla da məşğul olur. "Dəniz
laylası" adlı şeirlər kitabının müəllifidir.
2017-ci ildə qələmə aldığı
"Türkün tarixi uluların yaddaşında" memuar
povesti Azərbaycan xalqının soy-kökünə dair məlumatlarla
zəngindir.
Bizim ədəbiyyatşünas alimlərin nəsr əsərləri
haqqında yekun olaraq deyə bilərik ki, bu povest və hekayələrin
ideya-bədii dəyəri onlardakı istedad və səmimiyyətin
gücündədir.
Vüqar ƏHMƏD
Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 2 iyun.- S.30.