Nazim HİKMƏT

 

İnsan mənzərələri

 

Pirayə xanıma

 

Qartallı Kazım

                        bir də dedi:

- Ey,

          bulğur aşı

                      Süleyman…

Süleymandan səs çıxmadı.

Qatarın pəncərəsindən

                         yellədi əllərini,

qaranlığı dağıdırmışcasına

və

     aşağıda

             qatarla yanaşı qaçan

birinə söyləyirmiş kimi:

- Allahla aramız necədi,

kəndlim, - dedi.

Qartallı Kazım

            canı sıxıla-sıxıla

                            cavab verdi:

- Bildiyin kimi.

Bu əks-həmlə

         məmnundu Süleyman.

Qartallı Kazım davam etdi:

İnsan

       Allahlı da,

                   Allahsız da

                                yaşaya bilir…

Mənim dediyim,

                       öz-özluyündə təmiz,

yəni,

   suya, sabuna toxunmayan,

                   siyasətə qarışmayan

Allahdı, -

türkü kimi,

            rəhmətlik babamı

                          xatırlamaq kimi

bir şey…

Süleyman güldü:

- Görünür,

bu barədə

            çox düşünmüsən,

üz tutacaq

     bir qapı da tapmısan,

            kəndli hiyləgərliyinlə…

Cavab vermədi

                        Qartallı Kazım.

Hər şeyə rəğmən

                         Allaha inanırdı

və

   düşmən idi bolqarlara,

hətta

            dünyadan küsəcək qədər,

amma

            ara-sıra

                        bir ümid,

                                   təsəlli

qımıldanırdı içində -

bəlkə də

            Balkan müharibəsində

bunların

            hamilə qadınlara

                         etdikləri yalandı

deyə.

Bir ayaq səsi gəldi.

Qartallı Kazımla

      Süleyman dönüb baxdılar.

Dəhlizə çıxmışdı

                       Sakaryalı Şakir.

Və

     kupelərin qapısından

                                   tuta-tuta

nazik ayaqları üstündə

                        su dolu qarnını

qamarlaya-qamarlaya

     yaxınlaşdı Qartallı Kazımla

                                    Süleymana.

Ağzının içində

    fəryad qoparan,

               ah-fəğan edən

                   bir tütək varmış kimi

dedi:

- Biləciyə hələ çoxmu var?

Güldü

            Qartallı Kazım.

Diksindi Süleyman,

handan-hana

                        özünə gəlib dedi:

- Biləciyi çoxdan keçmişik.

- Qartallı Kazım

      qarışdı sözə:

- Yuxudaydın?

- Nə yuxu,

                 qardaşım?

Biləcik gəldi-keçdi demək?

İndi

      bizi harda düşürəcəklər?

Mən indi neyləyəcəm?

Artıq gülmürdü

                      Qartallı Kazım.

Sakaryalı Şakir

                           əllərilə

danqanaq kəlləsini döyə-döyə

bir ucdan üdüləyirdi:

- Mən indi neyləyəcəm?

Qatarda öləcəyəm.

Dəmiryoluna atacaqlar

                                meyitimi,

qurda-quşa yem olacağam.

Mən indi neyləyəcəyəm?

Mən indi neyləyəcəyəm?

Gözünü

           yerə dikib,

                         susur Süleyman.

Və

    bir daha

Sakaryalı Şakiri

             geri gətirməmək üzərə

Ay işığında

     kədər dolu tak-tuklarla

         şütüyür 510 nömrəli qatar…

Gün ağardı.

Buz bağlamış

            nəhəng şüşə kimidi

                                           göy üzü

və

   sürətlə güclənən rüzgar

                           yığıb aparmışdı

qırmızı,

              mavi,

                         sarı buludları…

Günəş

     çox sürətlə yüksəldi -

                        yarım mizraq boyu -

çöl üzə çıxdı birdən:

Aydakı vadilərin

             cadar-cadar,

                        kədərli susuzluğu -

nə

   bir ev,

nə

    bir təkər izi,

nə

    insanın əlinə toxunan

                                bir meyvənin

ümid dolu vədi…

Budur,

            sonsuz yalnızlığı

                                         heç nə

vermək istəməyən

     otsuz, quşsuz-böcəksiz,

                                qısır dünya.

İnsan

        incə torpağa

                        basınca ayağını

əcdadlarının

            ilk döyüş nərəsini

                           duyur içində,

sanki

     mamont çıxacaq qarşısına,

sanki yenəcək,

ya da

yeniləcək,

            əski çağlarda

                         olduğu kimi…

 

Göy üzündə dağıldı buludlar.

Heydərpaşa vağzalından

                        saat 15:45-də

                             qalxan qatar

balaca,

fəqət inadkar,

               cəsur bir oyuncaq kimi

keçir çöldən.

 

Nəhayət,

bir adam göründü,

       tək-tənha bir adam,

                        üstündə eşşəyin.

Nəhayət,

bir kənd göründü

      həyətləri ağacsız,

evləri pəncərəsiz,

    torpaqdan və təzəkdən

ibarət.

Nəhayət,

bir qız uşağı çıxdı

     uçuq-sökük evlərin arasından,

baxımsız,

            fəqət sağlam,

                    əlində su bardağı,

baxdı qatarın arxasınca.

Sivri burnuyla

                        iylədi havanı,

güldü,

yanaqları batıq-batıq oldu,

deyək ki,

        Zəhradır

                       qızcığazın adı.

Deyək ki,

      atası yoxmuş qızcığazın.

Nədən yoxmuş?

Deyək ki,

       bir yerə getmiş,

                dönməmiş bir daha,

bəlkə də

            dönəcəkdi,

                             kim bilir,

bir gün,

            günorta çağı,

                         ya axşamüstü,

çölün

        gözlə görünməyən

                         bir yerindən…

Deyək ki,

            Zəhra qızcığazın

                          anası evdədir,

hələ oyanmamış,

amma

            bəlkəli,

                        bəlkəsiz

o

   bir daha

                   oyanmayacaq -

qara yorğanın altında

                   çırılçılpaq yatır!

Deyək ki,

       beş yaşındakı

                   Zəhra qızcığazın

dünyadan xəbəri yoxdu,

yox,

      deməyək,

                   boyuna görə

böyük yük götürənlərin

         dünyadan xəbəri olur…

Etiməsudda durdu qatar.

Üç-beş

            dəqiqə sonra tərpəndi.

Yolboyu

            akasiya ağacları

                                 əkilmişdi,

yellənirdilər

                   məğrur-məğrur -

bir

     qorxu-ürküləri

                               yox idi

çölün

        hər şeyi qovuran

                              istisindən,

kim bilir,

       nə qədər

            quraqlıq yola

                        salmışdılar…

Qatar

       bir az getmişdi ki,

                        yenə dayandı -

Qazi vağzalında.

Bir

     taksi şütüyürdü

            asfaltın üstündə,

                 Ankaraya doğru.

Üç

     pilot vardı taksidə,

bir də

        nar çiçəyi bir qadın.

Qadın arxada -

    Yusufla Vədatın arasında,

Rəhmi Çavuş qabaqda -

         sürücünün yanında

                           oturmuşdu.

On səkkiz

      yaşındadı Rəhmi Çavuş.

Sivri,

      əsmər üzü

insanı

    heyrətləndirəcək dərəcədə

siçovula bənzəyirdi.

Və

   külrəngi uniformasının

qalstukunu vurmasından

bu işdə

         səriştəsiz olduğu

                   dərhal sezilirdi.

On səkkiz

     yaşındadı Rəhmi Çavuş.

On səkkiz yaşında

       ürək bir sapand

            daşı kimi fırladılır

və

   insanın başı

        çiyinlərinin üstündə

                                   deyil,

kim bilir,

         haralarda,

                     haralarda olur?

On səkkiz yaşında

     yatağa xatirələrsiz girilir,

pırıltılar,

      pırıltılar

              yalnız irəlidə,

                            irəlidədir.

On səkkiz yaşın

bir yanı

           dərya-dəniz,

bir yanı

             yamyaşıl meşəlik,

bir yanı

            Qayya quyusu,

bir yanı

     hər birimizlə başlayan dünya,

bir yanı günlük-günəşlik,

bir yanı

           röya...

Bir yanında

          arxası üstə yat,

                            ulduzlara bax,

bir yanı dümdüz,

           yüyürdükcə yüyür,

                 yüyürdükcə yüyür...

Bir yanı

          toz, duman,

bir yanı

             bomboş...

On səkkiz yaşın

      heç nəyi gizli qalmır,

                              danışılır...

Fəqət

     Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

Pilot məktəbinə

               girmədən öncə

bir

    həbsxana dükanında

            bir baqqalın yanında

                                  şəyird idi -

il yarım

     daş dükanla

            dəmir qapının arasında

bəhməz,

          quru lobya,

                          kömür daşıdı -

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

İbtidai məktəbi

                      acqarına,

həm də

baharat satıcısından

     oğurladığı qələmlərlə

                         bitirdiyinimi,

yoxsa,

    atası -

       rəhmətlik qara saqqalı

                 bir şirniyyatçı idi -

 

öldükdən sonra

     anasının yanına

          zampara gətirdiyinimi?

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

Həbsxanadakı

         dükanın baqqalı

                     pəhləvan cüssəli

Hüseynin dal ayaqları üstə qalxmış

qocaman

   bir ayı kimi

        çıxartdığı hoqqalardanmı?

Səsi

      bir qız çocuğunun

                          səsi kimi incə

və

   şit olurdu sevinərkən

və

    küfr edərkən.

Baqqal Hüseyndən

                   yumruq yeyərkən

Rəhmi Çavuş

                  yerə çömələr

və

   əlləri ilə üzünü örtərdi

və

   barmaqları arasından

bic-bic,

hiyləgər-hiyləgər,

məsum-məsum

     gülümsəyərdi, hər nədənsə,

baqqalın arvadına...

Əlli yaşındaydı

                      baqqalın arvadı.

Qapqara bir şey idi,

         bərk-bərk örtərdi başını.

Heç deməzdin qadındı -

 

ayaqları nazik, qupquru,

                       sinəsi dümdüz,

saçı

və

   dişləri düzəltmə...

Fəqət,

      inanılmayacaq qədər

                          mavi, xain

və

  xəyanətlə dolu gözləri

                 Rəhmi Çavuşu

                          bir şeylərə sövq edirdi.

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

Düşünürdü ki,

             bu dükandan

                            bir daha çıxmayacaq.

(Şəyirdinin

         adam olmasını

                     istəyərdimi

                                  baqqal Hüseyn?)

"Həp

      burada keçəcək

belə yüz,

belə min

           hesabagəlməz illərim.

Həm də,

      axırda

           bu qaranlıq künc-bucaqda

cəviz çuvallarının altında

                  qazılacaq məzarım..."

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

Pilot məktəbinə

                     necə girdiyinimi?

Bir müəllim vardı həbsxanada -

cəzası çox,

dostları çox,

qulaqları iri,

boyu qısa,

axmaq kimi

            gəlirdi adama,

amma

      pulsuz-parasız yazırdı

            məhbusların ərizəsini.

İçəridə ola-ola

      gözətçi Məməti

                  çöldə işə düzəltdi.

Edam

        fərmanı verilmiş

                                bir adamı

qurtardı dar ağacından.

Müdirlə can-ciyər idi.

 

Sünnət işinə baxan

                               bir dəllək -

həbsxanada yatıb çıxmışdı -

oğru,

       lağlağı,

                 çənədən boş,

                             ürəyi xəstə,

amma

      div kimi bir adamdı,

                           bir gözü kor,

aktyorluğa

            böyük marağı vardı,

"Xalq teatrı"nda

                         rejissor idi.

 

Müəllim

     onun yanına göndərdi

                   Rəhmi Çavuşu -

Təbii ki,

       baqqal Hüseyndən gizli.

Və

     dəllək düzdü-qoşdu işi

və

    Rəhmi Çavuş

         girdi pilot məktəbinə.

Rəhmi Çavuş nə danışacaq ki?

Nə

    bir dəfə

                uçdu,

nə

     bir dəfə

                  paraşütlə tullandı -

yerdə idi bütün işi…

Rəhmi Çavuş

     sürücünün yanında

             arxaya dönmüş halda

əllərilə qapamışdı gözlərini -

kim bilir niyə?

Və

      barmaqlarının arasından

bic-bic,

hiyləgər-hiyləgər,

məsum-məsum baxırdı

                   nar çiçəyi qadına.

Qadının gözləri

            baqqalın arvadının

                             gözləri kimi

hiyləgər idi,

fəqət

       xain və mavi deyildi.

Bu

     yumşaq,

                    yaşıl

və

   sürməli gözlər süzmürdü

                        Rəhmi Çavuşu

və

   bəlkə buna görə

      Rəhmi Çavuşun ürəyində

yüngül

             diş ağrısı kimi

                                      bir sızı

və

    boğazında

            uda bilmədiyi

                      bir loxma

                           kədər vardı…

Qadın

       süzgün gözlərlə

              baxırdı pilot Yusufa.

Qaba,

        tösmərək

                  və sarışındı Yusuf,

sol

    qaşının üstündəki çapıq yeri

ərköyün,

      davakar

               bir çocuq ədası verirdi

pəmbə-bəyaz üzünə.

Nar çiçəyi qadın

    toxundu gombul barmağıyla

Yusufun

        sol qaşının üstündəki

                                 çapıq yerinə

və

   qəribə bir iztirabla

bir bacı,

             hətta bir ana

                              səsiylə sordu:

- Bu nədən olub belə?

- Bumu?

Heç. Çapıq yeridi.

- Uşaq vaxtı

                            ağacdanmı yıxıldın?

Xəfif-xəfif

                                      güldü Yusif -

 

qəhvə rəngində

            meşin bir jaket geyinmişdi

uniformasının üstündən:

- Ağacdan deyil,

       iki min metr yüksəklikdən.

- İki min metr?

Minarədən də yüksəkdən?

Vay…

                        vay…

                                   vay…

Yəni,

               təyyarədən

                             yerə düşdün demək?

Və

    pilot Yusuf

                nar çiçəyi qadının

                            üzünə gülümsəyərək dedi:

- Təcrübə uçuşundaydım,

 Əskişəhərin üstündə,

        yüzbaşı Ilqazla bərabər.

Elə hey əmrlər verir mənə,

bir dedi,

iki dedi,

                          nəhayət, qızdı beynim,

atdım

                        özümü yerə.

Paraşüt

                        gec açıldı bir az.

Sol

            qaşımın üstündən

                                        yaralandım.

Susdu.

Və

    əlavə etdi həmən:

- Nə isə,

     xırda şeydi.

Nar çiçəyi qadın

                               əzilə-əzilə dedi:

- Niyə

bu sənəti seçdin ki?

Mən qoymazdım -

əgər anan olsaydım

                         deyəcəkdi az qala -

arvadın,

                        şey,

                              nişanlın olsaydım…

 

Ardı var...

 

Hazırladı: Dilsuz

 

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 30 iyun.- S.16-17.