Şəxsiyyətin harmoniyası

Ədəbiyyatşünaslıq elmində böyük nüfuza malik olan görkəmli tənqidçi, mədəniyyət və incəsənət xadimi, yazıçı, publisist, filologiya elmləri doktoru, fəlsəfə professoru Gülrux Əlibəyli əsərləri ilə özünə böyük rəğbət və məhəbbət qazanan zəngin və geniş dünyagörüşlü ləyaqətli şəxsiyyət idi.

Gülrux xanımın çoxşaxəli yaradıcılığını bütövlükdə əhatə etmək qeyri- mümkündür, lakin təkcə bədii - fəlsəfi yaradıcılığına nəzər salsaq görərik ki, bütün bədii- fəlsəfi və publisistik əsərlərinin, istər məqalə olsun, istər hekayə və yaxud kiçik esse- hər birinin sətirləri axasında zəngin mütaliə, həyat təcrübəsi, dərin düşüncələr, xeyirxahlıq və gözəllik uğrunda mübarizə durur. Gülrux xanımın əsərləri özünəməxsusluğu və cazibə qüvvəsi ilə seçilir. Bunun da sirri, ilk növbədə, Gülrux xanımın zəngin dünyagörüşü, cəlbedici və sərrast, şirin qələmidir.

Müəllifin səmimi etirafları, mənəvi əzabları və sarsıntıları, həyatında baş verən hadisələr və bunlarla əlaqədar müxtəlif həyat lövhələri əsərlərində öz əksini tapır. Necə də tanış, ürəkdə dərin çatlar qoyan haqsızlıqlar, iztirablar, ağrılar və acı həqiqətləri üzə cıxardan düşüncələrdir:

- O vaxtdan qəlbimdə fatal bir inam, qarşısı alına bilməyən bir qorxu yuva salmağa başladı, dərk etdim ki, həyat işıqda kölgə, kölgədə işıq, ağda qara, qarada ağ, kədərdə sevinc, sevincdə kədərin ruşeymləri olan tərzdə dövran edir. Hər sevincin dərinliyində qəm kədər toxumu, hər faciənin içərisində sevinc dəni cücərir...

Bu anlar, əlbəttdə, insanı müdrikləşdirən həqiqətlərdir. Düşünürsən ki, həyatın bu ağrılı-acılı yollarını keçən insanda qibtə ediləcək qədər yaşamaq eşqi olmuşdur. Deyirlər, sağlam bədəndə sağlam ruh olmalıdır. Gülrux xanımın həyat tərzi bu həqiqətin əyani təstiqidir. Onun fiziki mədəniyyətə müraciəti, öz etirafına görə, fiziki cəhətdən zəif olmağından irəli gəlib.

İnsanda nə qədər iradə və təmkin olmalıdır ki, o, uzun müddət ərzində dəhşətli ağrılar və göz yaşları bahasına bir gün də ara vermədən idmanla müntəzəm məşğul olsun və heç kəslə məsləhətləşmədən, daxili qüvvəsini səfərbər edərək fiziki dirçəliş cəbhəsinə qatılsın. Xatirələrində o yazır:

" Mən belə fikirdəyəm ki, həyatım da, taleyim də iradəmlə hərəkətə gəlir". Təsadüfi deyil ki, daxili aləmi ilə harmoniyada olan bu mərd insan "təlatümlü dünyamız" kimi daim hərəkətdə və fəaliyyətdə idi.

Yüksək amallarla yaşayırdı Gülrux xanım! Həyata gözəllik qanunları və meyarları ilə yanaşırdı bu insan! Dünya, zaman və insan mövzusu onu yazmağa sövq edir: orijinal silsilə kitablar "Düşünən dünya" ("Razmışləöhiy mir"), "Təlatümlü dünya" ("Mətuhiysə mir), "Hərəkətli dünya" ("Dvijuhiysə mir"), "Dağılan dünya" ("Razruşaöhiysə mir") və yekun olaraq "Zaman və özüm haqqında" ("O vremeni i o sebe").

Zaman və insan (özü ) haqqında yazdığı etüdlərin birində Şərqin müdrik zəkalarından olan Yunis Əmrənin "Biz gedirik- gələnlərə salam!" məşhur kəlamını epiqraf kimi götürən Gülrux xanım yazır ki, "Bu dünyaya insan xoşbəxt olmaq üçün gəlir və yalnız xoşbəxt insanın ruhu özündən sonra gələn insanı alqışlaya bilər, onun mənəvi ruhunu zənginləşdirər.

Dolğun, mənalı həyatla yaşayan insan üçün Ölüm qorxulu deyil". Bu məqamda onun tez-tez dilə gətirdiyi Mişel Montenin müdrik fikri yada düşür:

" Ölüm haqqında fikirləşmək - Azadlıq haqqında fikirləşməkdir". Həmçinin o, çox sevdiyi F.Nitşe fəlsəfəsinin "rəqs edən insan" nəzəriyyəsinə müraciət edərək "rəqsdə insan özünü daha yüksək " icmanın" üzvü hiss edir" məşhur ifadəsini epiqrafa çevirib, mən deyərdim, bənzərsiz və təsirli bir esse yaratmışdır - "Rəqs və ölüm".

- Gözlərimi yumub həyatımda ilk dəfə özüm-özümlə tam harmoniyada bulunmuşam.

- Birdən rəqsin ən yüksək, ekstaz pərdəsində gözlənilmədən, ölüm gəlir! Deyə bilmərəm ki, onu canlı bir varlıq kimi görürəm...

Sartr, Kafka, Kamyunun ekzistensial dünyasına yiyələnən, idrakından keçirdən insanın gözləri önündə bir anlıq ölümün fantasmaqorik cizgiləri və siluetinin peyda olması heç də təsadüfi deyil, çünki belə xəyal və illüziyalar, belə irreal mötivlər və obrazlar yalnız ekstremal şəraitdə baş qaldıra bilər və ölümün əbədi məğlubedilməzliyini, onunla mübarizənin mənasızlığını dərk edən insan bunu sanki bir absurd kimi qəbul edir və ölüm daha ona qorxulu görünmür.

- Ölüm insanın güzgüsüdür, hər kəsin ölümü özünə oxşayır. Ölüm də işıqlı olmalıdır. Onu müdrik, mədəni adam kimi sakit qarşılamaq lazımdır... İçindəki musiqiylə!

- Mən rəqs edirəm - deməli yaşayıram! Ecaskar musiqi sədaları altında həyatın gözəlliyini, dolğunluğunu, varlığını hiss edirəm. Dünya hərəkətdir ! Yer kürəsi dayanmadan fırlanır, hər şey, hər kəs - hərəkətdir!

Hərəkətsizlik- ölümdür! Olduqca məntiqli və kəsərli fikirdir.

Gülrux xanımın nurla dolu daxili aləminin, mənəvi dünyasının zənginliyi onun geniş maraq dairəsindən və mütaliəsindən irəli gəlirdi, böyük və müdrik simalara daim müraciət etməsi də təsadüfi deyildi.

Bəşər tarixində adları qarşısında baş əydiyi Demosfen, Epikur, Monten, Nizami, Nəsimi, Volter, Tolstoy, Dostoyevski və bir çox başqalarının dünyəvi düşüncələrindən bəhrələnirdi və onları, öz təbirincə desək, "uzaq məsləkdaşları" kimi qəbul edirdi.

Qədim yunan filosofu Epikurun "öz bağını becərən insan" fəlsəfəsini həyat devizinə çevirmiş və bu dinamik təlim əsasında mənəvi inkişafa nail olmuşdur. Bir çox hallarda o, irəli sürdüyü fikir və mülahizələrinə təsdiqi və inamı dahi şəxsiyyətlərin ifadələrində və həyat fəlsəfəsində araşdırır, tapır və onlara istinad edirdi. Əsas maraq dairəsi fəlsəfə, ədəbiyyat, estetika, mədəniyyət idi. Onu daha çox maraqlandıran insanın mənəvi- intellektual səviyyəsi idi.

Əsas oriyentir və istiqaməti - mənəviyyat, məqsədi isə - mükəmməllik, onun tənqidcilik ruhu da , əsasən bununla bağlıdır və hətta publisistikasına da siraət etmişdir.

Onu ən cox narahat edən cəmiyyətimiz və bu cəmiyyətdə forma ilə məzmun arasındakı uyğunsuzluq, başqa sözlə, mənəviyyatsızlıq idi. "Mənəviyyatsızlıq isə sahibsiz bir səhra kimi tənha və ümidsizdir".

Gülrux xanımın belə etirafları və müşahidələri, müasir cəmiyyətin analitik- pisxoloji təhlilləri bizi dərindən düşündürməlidir. Onun milli dəyərlərə diqqət yetirməsi, estetikanın cəmiyyətdə və onun inkişafında rolu, milli sərvətlərin qoruyub-saxlanılması haqqında fikirləri çox dəyərli və aktualdır.

İncəsənət, teatr, musiqinin rolu insanın və bütövlükdə cəmiyyətin inkişafında estetikanın əvəzsiz rolundan bəhs edən Gülrux xanım hər sahədə dediklərini təhlil edərək əyani sürətdə məqsədinə nail ola bilir və öz zəngin mütaliəsində və praktiki təcrübəsindən istifadə etməyi də unutmur. (20 il estetikadan mühazirələr oxumuşdu). O, izah edir ki, dünyanın estetik tələbata böyük ehtiyacı var və onsuz inkişaf edə bilməz. Estetik tələbat - təbii tələbatdır və bununla bərabər o, insan və bəşəriyyətin inkişafında güzgüdə olduğu kimi öz əksini tapır. Estetika - təkcə incəsənət, təkcə mükəmməl forma deyil, estetika insan həyatının məğzidir. Misal üçün, teatr və səhnə mədəniyyətindən danışarkən o, bu incəsənət məbədinə xüsusi diqqət yetirir, çünki burada insan saflaşır, Aristotelin adlandırdığı "katarsis"dən, yəni ruhun təmizlənməsindən keçir, yüksəlir.

Ruhu ilə harmoniyada yaşayan, öz geniş fəaliyyəti və xeyirxah əməllərilə xalqına xidmət edən böyük ziyalı, ləyaqətli şəxsiyyət Gülrux Əlibəylinin siması unudulmaz və əbədidir.

Aida Feyzullayeva

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 17 mart.- S.19.