Qürbətin bircə adı

var, o da qürbətdir

"Zamanı yaşamaqmı? Xeyr, qürbətdə zaman yaşanmaz; onu milyonlarca lifdən hörülmüş qalın bir xalat kimi boynunuzda daşıyarsınız: Yaşamaq deyil, daşımaq..."

Bu ilin may ayında Şimali Kipr Lefke universitetinin professoru Saadeddin Yıldız hoca ilə tanışlığımızın 22 ili tamam olur. 22 il demək dilə asan gəlir…

Qəzavü-qədər deyilən gücün məşum rüzgarları məni vətən dediyim doğma torpaqlardan adını eşidib üzünü-özünü görmədiyim (qürbət olsa da), qürbət deməyə dilimin gəlmədiyi bir məkana - Dardanel boğazının sahilində qərar tutan dünya türklüyünün ən ağır sınaqlardan keçdiyi şəhidlər diyarı Çanaqqalaya atacaqdı. Və bu atış bir möcüzə əsəri idi, hələ Türkiyəyə gəlməyin haradasa mümkünsüz olduğu sovet illərində şüuraltı bir fəhmlə yazdığım şeirdə belə misralar vardı:

İki sahil yaxasıyam,

Həsrət-həsrət baxasıyam.

Mən Dardanel boğazıyam,

Hamı məndən keçib gedər...

Niyə Bosfor, Bereng deyil, Dardanel yazmalıydım axı?! Bu Dardanel sözünü məni yazdırmağa məcbur edən hansı qüvvə idi? O qüvvənin həyati planı ilə aradan yeddi il keçdikdən sonra Türkiyənin başqa bir yerinə yox, bir zaman qəlbimə damızdırılan Dardanel boğazının sahilində qərar tutan Çanaqqala 18 Mart Universitetində uzman kimi çalışmağa gedəcəkdim.Üniversitet, uzman kadrosu və əli hər yerdən üzülmüş bir insan oğlu, yəni mən! Əlbəttə, vətənimdə iki il yarım işsiz qaldıqdan sonra bir təsadüf (təsadüfmü?) nəticəsində Türkiyədə işə düzəlməyimə sevinəcəkdim.Amma bu işin alışıq olmadığım universitetdə yox, qəzetdə, jurnalda, nəşriyyatda, radioda, televiziyada olmasını daha çox istərdim. Çünki jurnalda, televiziyada, nəşriyyatda iş təcrübəm vardı, üstəlik bunların hamısından da əvvəl şairliyim vardı. Çox sonralar biləcəkdim ki, uzman ştatı universitetdə ən aşağı vəzifədir, uzmanlara da hardasa vəzifəsinə uyğun gözlə baxırlar… Amma bu da vardı ki, Çanaqqalaya - universitetə özümdən öncə sözüm gəlmişdi. Beləcə tanış olacaqlarım özümdən əvvəl sözümlə tanış olmuşdular və beləcə ilk tanışlıqlara Bakıdan gətirdiyim ədəbi təcrübənin verdiyi arxayınlıqlarla başlayacaqdım. Elə bu tanış olduqları sözümə görə də məni gözlədiklərimdən daha yaxşı qarşılayacaqdılar.Yəni alındığım uzman ştatım bu tanışlıqlara əsla əngəl olmayacaqdı. İndi ayrıca bir üniversitet şəhərinə çevrilən Çanaqqala 18 Mart Universiteti mənim işə başladığım dönəmlərdə bir zamanlar texnikum olmuş köhnə bir binada yerləşirdi… Bəxtimin kəsməyini ondan biləcəkdim ki, hansı xoş təsadüfə görəsə (bəlkə elə mənim taleyimin əlləri) kafedramızda çalışan müəllimlərin hamısı türkçü idi. İlk gün Vahit Türk, Saadeddin Yıldız, Bünyamin Hami Tonqa ilə tanış olacaqdım. Sonralar bizim kafedraya yeni-yeni müəllimlər gələcəkdi, amma mənimçün yuxarıda adlarını çəkdiyim adamlar əsl dost olaraq qalacaq, çətin günlərimdə tale qardaşlarım kimi davranacaqlardı. Bunu vurğulamaq yerinə düşər ki, adlarını çəkdiyim müəllim yoldaşlarım olmasaydı, yəqin ki, qardaş qürbəti olsa da, bu hicrət illəri mənimçün çəkilməz olardı. Brodski demişkən, qürbətə düşən yaradıcı adamın həyatının janrını sorsanız, tragi-komediyadır deyə bilərik. Vətəndə min kişidən biri olan yaradıcı adam qürbətdə milyonlardan birinə çevrilir. Nə olur-olsun, qürbət vətənə çevrilməz, qürbətin bircə adı var, o da qürbətdir!

...Hələ bir kimsənin yoxdu xəbəri

Səni bu yerlərə səsləyən nədir.

Bəlkə də kim bilir qürbət elləri

Qərib məzarların həsrətindədir.

Gəlir damağına ölümün dadı

Güllə açılacaq, tiyə çıxacaq.

O yerlər dirinə sahib durmadı,

Gəlib ölünəmi yiyə çıxacaq.

Qərib gecələrin yuxusu sərvaxt ,

Qürbət gündüzlərə zülüm dolanır.

Anan dolanardı başına bir vaxt,

İndi ətrafına ölüm dolanır...

Bircə Ana - vətənmiş

Yerdə qalanı, qürbət...

İlk öncə Saaddədin Yıldız hoca bizdən ayrılacaqdı, sonra Vahit Türk, ən sonda isə Bünyamin Tonqa… Amma bu ayrılıqlar dostluğumuza əsla əngəl olmayacaqdı. İndi Vahid hoca İstanbulda, Saaddedin hoca Şimali Kiprdə, Bünyamin Hami Tonga isə Çanaqqalada fəaliyyət göstərməkdədirlər. Hər üçü də sözün tam anlamıyla ədəbiyyat bilicisi, söz vurğunlarıdır. Onlarla tanışlığımı mən taleyin cilvəsi və mənə öncədən hazırlamış olduğu sürprizi kimi qəbul edirəm. Bu yazının yazılmasına əsas səbəb, şübhəsiz ki, Saaddədin hocadır. Dədələri Şimali Qafqazdan Türkiyənin Sivas bölgəsinə XIX yüzilin sonlarında köç etmişlər, qafqazlı olmaq düşüncəsi qan yaddaşlarında hələ də davam etməkdədir. Saadeddin hocayla söhbətlərimizdə bunu aydınca hiss edərdim. Onunla dəfələrlə yol yoldaşı olduq, konfranslara bir yerdə getdik. Azərbaycan ədəbiyyatını, folklorumuzu mükəmməl bilən Saadəddin bəy əsl şeir sevdalısı idi. Yüksək lisans və doktora öyrəncilərinə elmi iş kimi bizim şair və yazarlarımızın əsərlərini verdiyinin dəfələrlə şahidi oldum. Eskişəhirdə Osman Qazi Universitetində işlədiyi zamanlarda mənim Türkiyədə çap olunan "Bu qan yerdə qalan deyil" kitabım haqqında mükəmməl bir yüksək lisans tezi hazırlatmışdı...

Yazımı uzatmadan deyim ki, keçən il Artvin şəhərinə şeir festivalına yola düşdüyüm günlərdə Saadəddin hocanın mənə avtoqraf yazıb göndərdiyi kitabını alacaqdım. Çıxdığım səfərdə "Həsrət damlaları" kitabı ilə Saadəddin hoca da mənə yol yoldaşlığı edəcəkdi. Saadəddin bəyin əvvəllər də yazılarını oxumuşdum. Xüsusilə Türkiyədə "bayraq şairi" kimi tanınan Arif Nihat Asyanın həyatına və əsərlərinə aid elmi kitabları mükəmməlliyi ilə məni heyrətləndirmişdi. Amma "Həsrət damlaları" kitabı bir başqaydı. Bəlkə də kitabda talelərimiz arasındakı bənzərliklərə aid yazıların çox olması məni bu qənaətə gətirmişdi, demək çətindi. Saadəddin hoca da mənim kimi qürbət həyatı yaşamağa məcbur olanlardandır. Yox, yanlış dedim, onun qürbəti mənimki kimi qürbət deyildi, iki, üç illiyinə Qazaxıstanın Türkistan Universitetinə müəllim kimi işləməyə getmək və geri dönmək 22 illik qürbət çiləsinə bənzəməzdi. Amma gizləmirəm, Saadəddin bəyin kitabını oxuduqca bir az qısqandım da. Hoca sanki hardasa fikirlərimi beynimdən oxumuş və qabağa düşüb yazmaq istədiklərimi məndən əvvəl yazmışdı. Sonralar telefon görüşməmizdə özünə beləcə də söyləyəcəkdim.

Hansı yazıçı yazacağı əsərin hansı ədəbi cərəyana aid olacağını əvvəlcədən fikirləşir ki?! Uşaq dünyaya özü gəlir, adı isə doğuşdan sonra alır. İzmlər də belədir. Beləcə, mən də Saadəddin hocanın bu qürbət notlarına ad verməkdə çətinlik çəkdim. Belə yazılara bizdə mənsur şeir deyirlər, amma Saadəddin hocanın yazıları fikrimizcə, şeirlə nəsrin arasında bir yerdə janrının bəlirlənməsinə ehtiyac qalmayan könül çırpıntıları və həsrət damlalarıdır. Mən bu janrı qarışıq olan yazıları böyük məmnuniyyətlə "Ədəbiyyat qəzeti"nin hörmətli oxucularına, həm də hardasa öz yazılarım kimi təqdim etmək istədim. Şeir yaza bilməyənlərin adından yazılmış şeirlər olduğu kimi, nəsr də olmalıdır. Bu yazılar qürbətin anatomiyasını elə böyük bir can yanğısı ilə açır ki, təkrara ehtiyac qalmır. Qürbətə düşənlər nə çəkir sualına cavab almaq istəyirsiniz, o zaman Saadəddin bəyin dilimizə uyğunlaşdırdığım bu kiçik hekayələrini oxuyun, o zaman yalnızca müəllifin deyil, mənim də qürbətdə nələr yaşadığımın şahidi olacaqsınız.

İşdi yalan söyləsəm

Çıxart yalanı, qürbət...

Bircə Ana - vətənmiş

Yerdə qalanı, qürbət...

Çanaqqala-Türkiyə

Mart-2018

Məmməd İSMAYIL

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 31 mart.- S.18.