Kitabxana əsiri...

hekayə

Dekabrın ortaları olsa da küləyin balkonlardan saldığı dibçəklər kimi göydəndüşmə, qəfildən, hansısa xəstəliktək anidən çökmüşdü sinəsinə şəhərin təkcə əl deyil, ürək də donduran soyuqlar. Səhər oyananda qara tiyanların bəyaz qarla əhatə olunduğunu gördüm həmin gün. Yaşıdlarımın çoxu dərsə getməkdənsə göylərin hədiyyəsi olan qarla oynamaq üçün küçələrə səpələnmişdilər. Mənsə sinifdə oturub pəncərədən sakit əsən küləyin havasına rəqs edərək yağan narın qarı izləyirdim. Ədəbiyyat dərsində Tolstoyun "Qafqaz əsiri" əsəri ilə bütün dünyadan əlaqəmi kəsmişdim. Jilin, Qafqaz dağları və mən. Amma bu əlaqəni kimyanın qəribə və heç vaxt anlamadığım formulları ilə təkrar bərpa eləmək ürəyimə yatmırdı heç cür. Pəncərənin şüşəsindən gözyaşı kimi süzülüb, mumtək əriyən qar dənələri israrla bayıra səsləyirdi məni.

Kimya dərsinin zəngi vurulanda artıq məktəbdən çıxmışdım. Bu vaxtı evə gedə bilməzdim, bayırda hava soyuqdu, uşaqlara qoşulub qartopu oynamaq desəm heç sevmirdim, çayxanamızda bir həftə əvvəl bıçaqlanma hadisəsi olub - bağlıdı... Bayaq məni israrla bayıra çağıran qar indi çəkmələrimdə və əlcəklərimdə barmaqlarımı dondurur, dərsdən qaçdığıma görə üzümü qızardırdı sanki.

Hara gedim, necə edim deyə ağ qarın üstündə gəzib, qara-qara fikirləşirdim ki, düşüncələrdən ayılıb özümü Telman əminin dükanında gördüm. Məktəbin yanında, hardasa bir sinif otağı böyüklüyündəydi bura. Uşaqlar tez-tez dərsdən qaçıb bura sığınırdı və heç bir uşağın da üzünə bağlı olmazdı qapısı. Telman əmi də Əfqanıstanda döyüşdüyü vaxtlardan qəribə xatirələr danışırdı bizə.

İçəri keçib, salamlaşıb qiymətlərini öz dərs nəticələrimdən daha dəqiq bildiyim şeyləri təkrar başladım gözdən keçirməyə.

Göydən sinif yoldaşım Ayselin hörüyü kimi burula-burula yağırdı qar.

Dükan hər nə qədər isti olsa da, uzağı, bir neçə dəqiqədən sonra buranı tərk edəcəyimi düşündükdə isti sinif otaqlarındakı dostlarıma həsəd aparır, anbaan daha da güclənən soyuğu hiss edirdim sümüklərimdə.

Qapının açılmasıyla, şaxtanın içəri girməsi bir oldu. Cabir gəlmişdi araq almağa. Cabir də məndən bir sinif yuxarı oxumalıydı bu il, amma atası xarratlıq öyrənməsi üçün məktəbdən çıxarıb yanına götürmüşdü, götürmüşdü ki, "oxumaqdan bir şey çıxmaz, qoy əlini işə öyrətsin". Əlini işə öyrətmək üçün də mütləq şəkildə hər kitabdan uzaq durmalıydı, icazə vermirdi atası.

Telman əmiyə 5 manat uzadıb araq, çörək və bir az şoraba alıb çıxdı. Araq şüşəsinin bərk-bərk qəzetə büküldüyünü görüb Telman əmidən soruşdum:

- Niyə qəzetə büküb satırsan ki?

Sualıma fikir verməsə də ikinci dəfə soruşmağım onu da cavab verməyə məcbur elədi:

- Mən araq sata bilmərəm, ona görə kağıza, qəzetə büküb satıram.

- Nə mənası var ki? Onsuz da bütün məhəllə bilir ki, burda araq satılır...

Telman əmi sualıma cavab tapmadığı üçün çiyinlərini çəkib bayaq bir səhifəsiylə arağı bükdüyü qəzeti oxumağa davam elədi.

Bayırda şiddətini artırmış qarı görəndə ağlıma daha bir sual gəldi.

- Yaxşı, bəs niyə oxuduğun qəzetlə bükdün şüşəni, o qədər kağız parçası ola-ola? - suallarıma hər bir halda cavab tapmağı sevirəm, əks halda özüm cavablayası olsam Telman əminin hansısa gizli təşkilatın üzvü olduğuna və o qəzetlə hansısa gizli məlumatı ötürdüyünə inanacaqdım. Elə bil Telman əmi də bunu hiss edib üçüncü sualıma da cavab verdi:

- Neçə vaxtdı görürdüm ki, nəsə almağa gələndə gözucu qəzetləri oxuyur, ən çox da ədəbiyyat qəzetlərini. Öyrəndim ki, sonralar atası qəzet, kitab, jurnal, yəni oxuya biləcəyi nə varsa, yığışdırıb evdən. Mən də fikirləşdim ki, onsuz da hər gün atası üçün araq alır, mən arağı təzə qəzetə bükərəm həm aldığı görünməz, həm də evə rahat keçirib, heç kimə bildirmədən oxuya bilər.

Telman əminin Əfqanıstanda döyüşdüyü zamanlarda rus güləşçini yıxması haqda olan xatirəsinə sayca iyirminci dəfə qulaq asıb, çantamı çiynimə vurub qapıdan çıxanda arxaya çevrilib Telman əmiyə baxdım. əlindəki qəzetdən bir vərəqi ehtiyatla bükürdü, yəqin Cabir kimi başqa biri də atasından gizlin qəzet oxuyurmuş məhəllədə.

Şaxta hələ də ağ dişlərini qıcıyırdı şəhərin üzünə, şəhərsə, öz növbəsində, üstünə it cuman uşaq kimi həyəcan və qorxu qarışmış bir səhəri yaşayırdı. Küçələrdə qartopu oynayan uşaqlar, buzun üzərində sürüşən maşınlar, Dağlı məhəlləsindəki evlərin tüstülənən bacaları, Cəfər Cabbarlının hər tərəfini qar almış ev muzeyi, bəyaza bürünmüş budaqlar və üstündən qarı çırpıb təmizləyən adamlar kimi budaqları silkələyib qarı yerə tökən sərçələr həyəcanın gözlərimdə çəkdiyim rəsminin kiçik detallarından idilər.

Kimya dərsinin bitməsinə iyirmi beş dəqiqə vardı, mənimsə bu iyirmi beş dəqiqəni küçədə keçirəcək halım qalmamışdı artıq.

Boz asfalta bəyaz üzlük çəkən qarın ayaq dəyməyən yerləri sıxırdı ürəyimi, səhranın insan ayağı dəyməyən yerləri kimi görünürdü, sanki ora qadağan olunmuş zona idi, axtarışa çıxan səyyah kimi ayaq dəyməyən yerlərə naxış vura-vura kitabxanaya sarı gedirdim ki, oxu zalında bir az vaxt keçirib qayıdım məktəbə.

Binanın zirzəmisində, sanki gözlərdən iraqda, kimdənsə gizlədilən kitabxananın qapısını açıb keçdim içəri. Burada, məncə, hələ də İkinci Dünya müharibəsi davam edirdi, divarların sökülmüş malası, boyası qopub düşmüş qapı, sanki hamısı müharibənin sərt üzünü görüb kiriyib burada, gözlərdən uzaq kitabxanada gizlənmişdi.

Oxu zalında mən və iki işçidən başqa kimsə yoxuydu. Bütün otağı isidən elektrik sobası otağın ortasındaydı, qırılan iki ayağının yerinə protez ayaqlar kimi bir neçə kitab qoyulmuşdu.

Bu mənzərə qarşısında canıma elə bir üşütmə düşmüşdü ki, otağın ortasında yaz günlərindən qalma günəş kimi qızaran soba isitmir, əksinə, daha da soyudurdu bədənimi... Heç vaxt görmədiyim, təkcə adını eşitdiyim Ermitaj kitabxanası gəldi ağlıma. Görəsən orda da kitabxanaçılar kitabı isti tavanın altına qoyub, elektrik sobasının protez ayaqları kimi istifadə edirlər?

Məsələn, orda belə bir dialoq olurmu:

- Lyuba, yaxşı kartof qızartmışam ordan "İlliada"nı gətir, tavanın altına qoyaq.

Ya da Fransanın hansısa kənd kitabxanasında kitabxanaçılar qışın şaxtasından əldən düşmüş bir gündə, isti otaqda ayağı qırılan sobanı göstərib bir-birinə deyirlər ki:

- Odri, ordan bir "Məhkəmə" gətir, sobanın altına qoyum.

Ağlımda suallarla cavablar toyuq hinində qaçdı-tutdu oynayan tülkü və toyuq kimi biri digərindən qaçırdı ki, kitabxanaçı xanım oturduğu yerdən dilləndi:

- Ay bala, nə istəyirsən?

Hələ də suallarla məşğul olan beynimdən qeyri-ixtiyari cavab gəldi:

- Sobanın protez ayaqlarını...

Cavabımın sobaya protez ayaq qoyan şəfqətli həkim-kitabxanaçılarımız üçün heç bir məna kəsb eləmədiyini başa düşdükdə təkrar üzümü onlara tutub:

- Tolstoyun "Qafqaz əsiri" əsərini istəyirəm - dedim.

Bir-birinə baxıb, çox fikirləşdiklərini görəndə bir anlıq özümü Zevsin yanına gəlib Musanın əsasını istəyən İsanın həvarisi kimi hiss elədim. Uzun və pıçıltılı məsləhət-məşvərətdən sonra çətin də olsa qərara gəldilər ki, "Qafqaz əsiri" yoxdu. Saata baxanda artıq dərsin bitməyinə yeddi dəqiqə qalmışdı:

- Heç nə lazım deyil, - deyib getmək istəyirdim ki, bayaqdan haqqında danışdığım sobanın protez ayaqlarından biri sataşdı gözümə.

Tolstoy "Qafqaz əsiri"...

O gündən kitablar ağlımda kitabxana əsiri kimi qaldı və o gündən bacardıqca kitabları xilas edirəm bu əsirlikdən.

Dərsdən evə gələndə günəş çıxmışdı artıq səhərdən qarın əsiri olan budaqların, yolların, skamyaların köməyinə çatdırmışdı özünü, yaxşı qızarmış çörək kimi qıpqırmızı qızarmış günəş. Kitabların köməyinə çatan olmamışdı. Yəqin, baharı, ya da təzə alınacaq sobanı gözləməkdən başqa çarə görünmürdü.

Malik ATİLAY

Ədəbiyyat qəzeti.- 2018.- 3 noyabr.- S.21.